B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish samarqand

Iqtisodiy xavfsizlik  milliy iqtisodiyot darajasida makroiqtisodiy kategoriya 
va muayyan mamlakat milliy iqtisodiyotini tavsiflaydi, bozor tizimida xatar 
borligidan va bundan hatto milliy iqtisodiyot ham xoli boʻlmasligini, undan 
saqlanish zarurligini bildiradi. 
Iqtisodiy xavfsizlikning bosh mezoni bu mamlakat ehtiyojlarining uzluksiz 
taʼminlanishi hisoblanadi, bu, birinchidan, imkon boricha oʻzini oʻz mahsulot va 
xizmatlar bilan taʼminlashni, ikkinchidan, mamlakatda yaratish mumkin boʻlmagan 
tovar va xizmatlarni chetdan qulay narxlarda va uzluksiz keltirib turishni bildiradi. 

---

158 
Aks holda iqtisodiyot izdan chiqadi. Milliy iqtisodiyot darajasida I.x.ning muhim 3 
yoʻnalishi (oziq-ovqat, yoqilgʻi-energetika, eksport) mavjud.
Mamlakat aholisining oziqovqatga boʻlgan talabini qondirilishi 80%, 
mamlakatning energiya omillariga boʻlgan talabining oʻz hisobidan 70—80% ga 
qondirilganda xavfsizlikka erishilgan hisoblanadi. Eksport xavfsizligi mamlakat 
eksport salohiyatini amalga oshirish imkoniyati bilan belgilanadi. Eksport tarkibida 
isteʼmolga tayyor mahsulotlar, birinchi navbatda, ishlov beruvchi sa-noat 
mahsulotlari boʻlishi talab etiladi.
Eksportning cheklangan turdagi tovarlarga, ayniqsa, jahon bozorida narxi 
tez-tez oʻzgarib turadigan xom ashyo va energiya omillariga bogʻliq boʻlib qolishi 
eksport xatarini tugʻdiradi, narxlar pasaygan paytda eksport tushumidagi 
yoʻqotishlar mamlakat iqtisodiyotiga zarar keltiradi. Iqtisodiyot globallashgan, 
eksport va importning milliy iqtisodiyotga taʼsiri kuchaygan sharoitda iqtisodiy 
xavfsizlikni oʻz ishlab chiqarishi bilan taʼminlab boʻlmaydi. Shunday sharoitda 
eksport-import aloqalarining muntazamligini strategik sherikchilik asosida 
taʼminlash iqtisodiy xavfsizlikni kafolatlaydi. 
Iqtisodiy xavfsizlik taminlash – davlat siyosatining muhim tarkibiy 
qismi hisoblanadi. Buning uchun, avvalombor uning siyosiy-tashkiliy va huquqiy 
asoslari yaratiladi. Ushbu maqsadda konsepsiya ishlab chiqiladi. Uni ishlab chiqish 
esa 
iqtisodiyot 
holatini 
obyektiv 
baholashga 
hamda uning 
rivojla-
nish tamoyili va tendensiyalarini prognoIz qilishga asoslanadi. Buning uchun i
qtisodiy xavfsizlikni belgilovchi vaziyat va holatlardagi sababoqibatlari aniqlana
di. Shuningdek, iqtisodiy xavfsizlikni saqlash va mustahkamlashga mas‘ul, jav
obgar davlat organlari, taslikilot va muassasalar belgilanadi. 
Konsepsiyani ishlab chiqishda iqtisodiy xavfsizlik va tahdidiarning haqi
qiy holatini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasi
da iqiisodiyolda ijtimoiy ishlab chiqarish hajmi va dinamikasi, iqtisodiy salohi
yatdan foydalanish samaradodigi. iqtisodiyotning ochiqligi, intellektual salohiya
tning holati, innovatsion darajasi, ijtimoiysiyosiy barqarorhk, davlatning ijtimoi
y-iqtisodiy jarayonlarga ta‘sir ko'rsatish darajasi, mamlakatning ijtimoiy-iqtiso-
diy rivojlanishi tendensiyalarining istiqbolli prognozlari va ulaming asosiy
ustuvorliklari o‗z ifodasini topishi lozim. 
Iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasi o‗z iehiga quyidagilarni oladi: 
-xavfsizlikni ta‘minlash maqsadi va vazifalari; 
-ularni amalga oshirish yo'Uaii va usullari
- oliy hokimiyat va mahalliy hokimiyat organlari, iqtisodiyot tarmoqlari
boshqaruv tiziinlari, huquq-tartibot, milliy
xavfsizlik organlarining umumdavlat, hududiy darajadagi
iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlash bo'yicha vazifalari; 

---

159 
- mavjud va potensial xavfsizlikka tahdidlarni tahlil qilish;
-davlatning xavfsizlikni ta'minlashdagi imkoniyatlari,
iqtisodiy resurslardan, vosita va kuchlardan ratsional foydalanishi nazard
a tutiladi; 
iqtisodiy tahdidlarni bartaraf etish, ularning oldini olish va salbiy ta‘sirin
i yumshatish yoilari, vosita va usullari. 
Xavfsizlik konsepsiyasi asosida uni ta‘minlashning davlat strategiyasi isl
ilab chiqiladi. Ushbu strategiya tahdidiarning mohiyatini, obyektlarini in
dikatori va ularning oldini olish yoki bartaraf etish mexanizmlarini belgil
ab beradi: 
Iqtisodiy adabiyotlarda davlat iqtisodiy strategiyasining uch jihati va tarkibi
y qismlari ajratib ko'rsatilgan. 
1. Iqtisodiy xavfsizlik va mamlakat hayot faoliyati muhim sohalarining
himoyalanganligini ta‘minlaydigan milliy, davlat manfaatlarini aniqlash. 
2. Shaxs, jamiyat va davlatning muhim hayotiy manfaatlariga ziyon kel
tiradigan iqtisodiy xavfsizlikka tahdidlar va xavfxatarlarni tavsillash. Bu
nda qisqa, o‗rta va uzoq muddatli davrlarda davlat va ijtimoiy-iqtiso-
diy tizim barqarorligiga zarar yetkazuvchi, salbiy ta‘sir ko'rsatuvchi omill
ar va sharoitlar aniqlanadi. 
3. Iqtisodiy xavfsizlikning turli tahdidlar, xavf-xatarlardan 
barqa-
ror himoyalanishini ta‘minlashga qaratilgan iqtisodiy siyosatni shakllantir
ish, institutsional o'zgarishlarni amalga oshirish bo‗yicha takliflar va tav
siyalar ishlab chiqish. 
Ushbu strategiyada iqtisodiy xavfsizlik talablariga javob beradigan
iqtisodiyotning mezon va parametrlari ham aniqlanadi. 
Iqtisodiy manfaatlarga va xavfsizlikka tahdidlarning oldini olish va ular
ni bartaraf etish hamda yumshatishning ustuvor maqsadiariga quyidagilar
kiradi: 
- aholining barcha ijtimoiy guruhlari va tabaqalari turmush darajasini
oshirish orqali jamiyat barcha a‘zolarining birdamligiga erishish; 
- milhy iqtisodiyotga xususiy investitsiyalarni kiritishni rag‗batlantirish; 
- investitsion jarayonlarni faollashtinsh; 
-qat‘iy soliq, pul-kredit siyosatini yuritish, milliy valuta
qadrini oshirish va mustahkamlash; 
tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish va samarali bojxona nazorat tiz
imini shakllantirish; 
- mamlakat lani va intellektual salohiyati rivojlanishini qo‗llab-
quwatlash; 
- mamlakat hududlarini ijtimoiy 

---

160 
iqtisodiy rivojlantirish, ular o'rtasidagi o‗zaro hamkorlik aloqalarini kuch
aytirish orqali ichki iqtisodiy makomri mustahkamlash; 
-xo'jalik subyektlarining xalqaro bozorlarga chiqishdagi
mustaqilligi va erkinligini ta‘minlash. 
Shuni aytib o'tish joizki, iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashda
iqtisodiy vosita va chora-tadbirlar bilan bir qatorda korrupsiya,
tashkiliy jinoyatchilikka, xufyona iqtisodiyotga qarshi siyosiy.
huquqiy. iqtisodiy. tashkiliy tavsifdagi chora-tadbirlar, vosita-
lardan ham foydalaniladi. Bunda iqtisodiy boshqaruv organlari
huquq-tartibot. milliy xavfsizlik xizmati, chegara, bojxona
organlari bilan birgalikda faoliyat yuritadilar. 
Iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlash uchun asosiy shart-
sharoitlar quyidagilarda o‗z ifodasini topadi: 
- aholining sivilizatsion ehtiyojlari me'yorida yashash imkoniyatining
yaratilishi. Bu kishilar uchun tanlash erkinligi hamda uzoq muddat meh
nat qobiliyatini saqlagan holda faoliyat yuritish huquqi va majburiyatini 
ifodalaydi. Buning uchun bozorning o'zo'zini tartiblash va iqtisodiyotni
davlat tomonidan tartiblash mexanizmlari uyg'unligini ta‘minlashga
xizmat qiluvchi rcsurs, energetik. transport, ishlab chiqarish va
bozor infrastrukturalari shakllantiriladi; 
- xotiijam yashash imkoniyatlarining yaratilishi. Buning uchun
favqulodda noxush vaziyatlar vujudga kclishining oldini olish hamda ish
onchli axborotga ega bo'lish uchun iqtisodiy sharoitlar vujudga keltirilis
hi lozim bo'ladi. Bundan ko'zlangan maqsad, birinchidan, iqtisodiy va t
exnogen xavfxatarga qarslii turish, ikkincliidan, iqtisodiy jinoyatchilik
va terrorizmning kuchayishiga qarshi turli imkoniyatlami yaratish
hisoblanadi; 
- mamlakatning hududiy va iqtisodiy yaxlitligiga xavf soluvchi 
omillarning oldini olish. Bu omillar mamlakat hududlari rivojlanishi va
aholi turmush darajasidagi farqlaming kattalashib ketishi tufayli vujudga
keladi. Mamlakatning hududiy va iqtisodiy yaxlitligini ta‘minlash uchun
birinchidan, yagona iqtisodiy makonni tashkil etish maqsadida pul va
bank tizimini mustahkamlash, moliyaviy va savdo infratuzilmasini
rivojlantirish; ikkinchidan, hududlaming ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish darajalarini bir-birlariga yaqinlashtirishga qaratilgan
oqilona hududiy siyosatni amalga oshirish maqsadga muvofiq
bo‗ladi. 
 

---

161