Babadjonov Saloxiddin Sobitdjonovich

Intranet-biror yurodik shaxs (vazirlik, kompanya, tashklot, korxona, ta’lim muassasalari va shunga o’xshash)ga tegishli kompyuter tarmog’i bo’lib, u internetda sinovlardan yaxshi o’tgan axborot texnologiyalari asosida yaratiladi. “Internet” tushunchasi 1994-yildan boshlab, internetdagi web texnologiyalari muvoffaqiyatli sinovlardan o’tib zo’r e’tibor qozongandan so’ng paydo bo’ldi. Internet nafaqat internet xizmatlarini, balki uning egasi uchun zarur bo’lgan har qanday boshqa axborot xizmatlarini ko’rsatishi mumkin. Shuning uchun ham internet bizning qo’shimcha andozalari (protokollari) ga ega bo’ladi.
Internet ko’p qimmatli tizimga ega bo’lib, uning eng quyi va qatlami tarmoq qatlamidir. Bu qatlam tarmoq 3 sath (fizikaviy kanal, tarmoq) ga tegishli jihozlari (kabel, modem, uzib-ulanuvchi, marshrut beruvchilar va h.k.z.) dan va dastur ta’minotining mantiqiy komponentlari (ma’lumotlarni uzatish protokollari, xatolarni nazorat qilish, marshrutlash dasturlari)ni o’z ichiga oladi. Tarmoq qatlami platforma qatlami (turli klentlar va serverning tarmoq apparat-dastur ta’minoti) bilan birgalikda internetning infratuzilmasining tashkil etadi. Ularga mos tarzda internetning barcha vazifalarini bajarish uchun zarur dasturiy vosita (ma’lumot va bilimlar bazalari, axborot rotalari, izlash mashinalari, avtomotlashtirish tizimlari) va h.k.z. lar shakllantiriladi.
Internet davlat buyurtmalarini bajarishda tashkilotlarning birgalikda olib boriladigan faoliyatlarini yengillashtirish maqsadida 70-yillarning oxirida (1969) AQSh mudofaa vazirlarining loyihasi asosida yuzaga kelgan. Bu boshlang’ich tarmoq ARPANet (Advanced Research Projects Agency) bo’lib avvalo Kaliforniya va Yuta shtatlaridagi 4 tagina kompyuterlarni o’zaro bog’lagan. Keyinchalik bu tarmoq kengayib 80-yillar oxirida AQSh milliy ilmiy jamiyatining ixtiyoriga topshirib NSFNet shaklida rivoj topgan. Mazkur tarmoq hozirgi internetning tayanch tarmog’i hisoblanadi. Internet bu tarmoqqa boshqa tarmoqlarning ulanishi orqali mutassil rivojlanishda davom etmoqda. Internetdan tashqari unga ulab internert xizmatlarining ayirmalarining hamda boshqa axborot xizmatlarini mustaqil bajaradigan bizga tarmoqlar ham mavjud (masalan, CompuServer, America Online, BBS). Shuning uchun foydalanuvchi axborot tarmog’ini tanlaganda bu tarmoq internet xizmatining qaysi turlaridan foydalanish imkoniyatini yaratishga qodir ekaniga alohida e’tibor berishimiz lozim.
1994-yil o’rtalarigacha keng foydalanuvchilar ommasi tomonidan internetga qiziqish yo’q edi, chunki unga ulanish va unda ishlash texnologiyasi oddiy foydalanuvchilar uchun qulay emas edi. Internetdan yalpi foydalanishda 1-qadam web texnologiyasining yuzaga kelishi bo’ldi.
Web texnologiyasining yaratilishi shaxsiy kompyuter (ShK) lar yaratilishiga o’xshash revolyutsion hodisa deb qaralmoqda. Bu texnologiyaning ajoyib tomoni
shundaki, ishni kichik sarf-harajatlardan boshlash mumkin. Bunda varaqlovchi programmalar (brouzer-navigator) va Web-server bo’lsa kifoya. Web serverni esa tashkilotda bor bo’lgan kompyuterlarda yaratsa bo’ladi va har bir yangi rivojlantirish natijasida sanoqli natijalarga erishish mumkin.
ShK yaratguncha ham hisoblash resurslariga bo’lgan yondashuv 1-10 mln kishi bo’lgan bo’lsa, ShK yaratilgandan so’ng foydalanuvchilarning soni 10-50 marta ortgan edi. Hozirgi kunda jahon bo’yicha 100-200 mln. ShK ishlab turibdi. Lekin 100 mln. Yer aholisining bor yo’g’i 2 % ini tashkil etadi.
Web texnologiyasining yaratilishi bilan aholini yangidan yangi qatlamlari kompyuterlardan foydalanishni boshladi. Bulardan 2 aholidan qatlamlarni ajratib ko’rsatilsa bo’ladi.

1.