Baholash ishi va investitsiyalar” kafedrasi “investitsion loyihalarni moliyalashtirish” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bitiruv oldi amaliyoti hisoboti

Yil boshiga	Yil oxiriga
O‘zgarishi
(+,-)
	1	2	3	4
1.	Pul mablag‘lari va qisqa muddatli qo‘yilmalar	29 864 387	34 788 653	4 924 266
2.	Debitor qarzdorlik	96 800 727	150 143 406	53 342 679
3.	Tovar moddiy zaxiralar	479 619 703	557 808 143	78 188 440
4.	Balans summasi	2 180 911 046	2 648 061 757	467 150 711
5.	O’z mablag’lari manbalari	2 040 107 346	2 263 631 710	223 524 364
6.	Joriy aktivlar summasi	622 466 673	753 562 185	131 095 512
7.	Joriy majburiyatlar summasi	140 803 700	152 157 327	11 353 627
8.	Qoplash koeffitsienti	4,4	4,9	0,5
9.	Likvidlik koeffitsienti	1,0	1,3	0,3
10.	Mustaqillik koeffitsienti	93,5	85,5	-8,1

Jadval ma’lumotlariga ko’ra, yil oxirida bu korxonaning kredit mablag’larini tez va o’z vaqtida qaytara olishi bo’yicha 1,5≥ ≥l,0 ga ya’ni 2-sinfga mansub ekanligini ko’rsatadi. Korxonaning qoplash koeffitsienti 4,94 ni tashil etdi. Bu ko’rsatkich bo’yicha 1-sinfga( ≥2,0) mansub bo’lib, bu uning aylanma mablag’larining kreditni to’liq qoplashidan dalolat beradi. So’nggi ko’rsatkich, mustaqillik koeffitsientida korxona ≥ 60 % ga ya’ni, birinchi guruhga kiradi.
"Qizilqumsement" AJ Navoiy viloyatida joylashgan bo’lib, Respublikada sement ishlab chiqaruvchi yirik yetakchi korxona hisoblanadi. Korxona 43 yildan ortiq muddatda xizmat ko’rsatib kelmoqda. 2020 yil yakuni bo‘yicha korxonaning O‘zbekistonda jami ishlab chiqarilgan sementga bo‘lgan ulushi 29,1 foizga to‘g‘ri keldi.
Yuqoridagi ko’rsatkichlarning jadvalda ham ko’rsadigan bo’lsak (17-jadval). Asosan, biz bu ko’rsatkichlarni 3 guruhga ajratamiz.


17-jadval
Kreditga layoqatlilik ko‘rsatkichlariga qarab qarz oluvchilarni sinflarga ajratish¹⁸

№	Ko‘rsatkichlar	I sinf	II sinf	III sinf
1.	Qoplash koeffitsienti ( )	≥2,0	2,0≥ ≥l,0	l,0≥
2.	Likvidlilik koeffitsienti ( )	≥1,5	1,5≥ ≥1,0	1,0≥
3.	Mustaqillik koeffitsienti ( )	≥ 60 %	60 % ≥ ≥30 %	30 % ≥

1-sinfga mansub qarz oluvchilarga bank kredit liniyasi ochishi, kontokorrent hisob raqami bo‘yicha kredit berishi, boshqa qarz oluvchilarga nisbatan past foiz larda ishonchli kreditlar berishi, kreditlar bo‘yicha ta’minganlik talab qilinmasligi mumkin.
2-sinfga mansub qarz oluvchiga esa umumiy asoslarda va odatdagi tartibda, ya’ni majburiyatni muvofiq shaklda ta’minlanishi (kafolat, garov, kafillik) sharoitida kredit beriladi, agar uning qo‘shimcha ko‘rsatkichlari ijobiy holda bo‘lsa, unda unga imtiyozlar berilishi mumkin, ammo ishonchli kreditlar berilmaydi. Agar qo‘shimcha ko‘rsatkichlar bo‘yicha kamchiliklar bo‘lsa, uning moliyaviy ahvoli nobarqaror deb topilishi va uni yaxshilash uchun choralar ko‘rishni talab qilish, kredit bo‘yicha garovni mustahkamlash, foiz stavkalarini oshirish, ssudaning summasini va muddatini cheklash choralarini ko‘rish mumkin.
Bank uchun 3-sinfga mansub korxonalarni kreditlash jiddiy risklar bilan bog‘liqdir. Shuning uchun ular kamdan kam hollarda yuqori turadigan korxonalar kafolati hamda mulkni garovga qo‘ygan holatda eng yuqori foizlarda kreditlanadilar.
Bu ko’rsatkichlar orasida asosiy hisoblangan ya’na birini ko’rsadigan bo’lsak. O’z mablag’lari mavjudligi ya’ni sof aylanma kapital. U quyidagicha aniqlanadi:
, (6)
bu yerda:
UMM  uzoq muddatli majburiyatlar; UMA  uzoq muddatli aktivlar.
18-jadval
Sof aylanma kapital summasini aniqlash ¹⁹

	Ko‘rsatkichlar	Qiymati, so’mda
	1	3
1.	Uzoq muddatli aktiv	1 894 499 572
2.	Uzoq muddatli majburiyat	232 272 720
5.	O’z mablag’lari manbalari	2 263 631 710
6.	Joriy aktivlar summasi	753 562 185
7.	Joriy majburiyatlar summasi	152 157 327
8.	Sof aylanma kapital	601 404 858

Korxonaning sof aylanma kapitali esa 601 404 858 so’mni tashkil etadi.

Endi korxonaning samaradorligini tahlil qiladigan bo’lsak, quyidagi koeffitsientlardan foydalanamiz:

1. 
   Debitor qarzdorlikning aylanish koeffitsienti
   

(7)
Debitorlik majburiyatlarining aylanuvchanligi deganda qarz majburiyatlarining undirib olish muddati va ularning aylanish koeffitsenti tushuniladi. Bu bevosita bugungi yuzaga kelgan majburiyatning necha kundan keyin naqd pulga aylanish darajasini xarakterlaydi. Debitorlik majburiyatlarining aylanuvchanligi sotishdan olingan tushumni debitorlik majburiyatlarining mavjud summasiga bo’lish asosida aniqlanadi. Debitorlik majburiyatlarining mavjud summasini tahlil etish davrining kalendar kuniga ko’paytirish va sotishdan olingan sof tushum summasiga bo’lish asosida debitorlik qarzlarining aylanishlar kuni aniqlanadi.

2. 
   Tovar moddiy zaxiralarning aylanish koeffitsienti
   

(8)
Bu nisbat kompaniyaning inventarlari ma'lum vaqt oralig'ida o'rtacha necha marta sotilganligini ko'rsatadi. Ushbu koeffitsient tovar ayirboshlash darajasining pastligi, tovarning haddan tashqari ko'p to'planishi, eskirganligi yoki mahsulot liniyasi yoki marketing harakatlaridagi kamchiliklarni ko'rsatishi mumkin.
19-jadval

Korxona samaradorligi tahlili ²⁰