Бахриддинова Н. М., Сулайманов С. С

Иссиқлик нурланиши – бу турли хил тўлқин узунликларига эга бўлган, 
атом ва молекулаларнинг иссиқлик ҳаракатланишлари натижасида юзага 
келувчи электромагнит тебранишлар тарзида тарқалишидан иборат. Маълум 
бир шароитда иссиқлик кўрсатиб ўтилган усуллардан бири бўйича 
тарқалиши ёки мажмуавий ҳолатда тарқалаши кузатилади. 
Ишлаб чиқариш иншооти ички қисмида турли хил манбалардан 
тарқалувчи иссиқлик иншоотнинг ички қисмида мавжуд бўлган ҳавонинг 

---

54 
ҳарорати ўзгаришига олиб келади. Юқори даражада иссиқлик ажралувчи 
ишлаб чиқариш иншоотларида тахминан 2/3 қисм иссиқлик миқдори 
нурланиш тарзида тарқалади, деярли қолган қисми эса конвекция ҳисобига 
амалга ошади.
Конвекция йўли билан атрофдаги ҳавога узатилган ниссиқлик миқдори 
(Q
K
, Вт), давомий тарздаги иссиқлик узатилиши жараёнида Ньютоннинг 
иссиқлик узатилиши қонуни асосида хисоблаб чиқилиши мумкин, бунда 
давомий тарздаги иссиқлик узатилиши қуйидаги кўринишда ифодаланади:
(
)
K
B
Q
S t t

   
, 
Бу ерда, α –конвекция коэффициенти, 
град
м
Вт

2
; 
S – иссиқлик узатилиш майдони, м
2
; 
t – иссиқлик манбасининг ҳарорати, °С; 
t
B
, – атроф муҳит ҳавосининг ҳароратини ифодалайди, °С. 
Ишлаб чиқариш шароитларида иссиқлик нурланиши манбалари 
сифатида эритилган ёки қиздирилган металлар, очиқ оловлар, иссиқ юзага 
эга бўлган қурилмалар кўрсатилади.
Давомий тарздаги иссиқлик нурланишида нисбатан иссиқроқ, яъни T
1
К 
ҳароратга эга бўлган жисмдан нисбатан совуқроқ жисмга, яъни T
2
К ҳароратга 
эга бўлган жисмга узатиладиган иссиқлик нурланиши миқдори (Q
и
, Дж) 
қуйидаги формула асосида хисоблаб топилиши мумкин: 
,
100
100
4
2
4
1
2
1

























T
T
S
C
Q
и

Бу ерда, S – нурланиш юзаси, м
2
;τ – вақт, с;C
1-2 
– 
ўзаро 
таъсирдаги 
нурланиш коэффициенти, 
;
4
2
K
м
Вт

Θ – ўртача бурчак коеффицентини 
ифодалайди, бу қиймат иссиқлик алмашинишида иштирок этаётган юзалар 

---

55 
ўлчамлари ва шаклларини тавсифловчи, уларнинг ўзаро жойлашиш оралиқ 
масофалари ва фазовий ҳолатини ифодаловчи ҳолат хисобланади. 
Одам организми меҳнат фаолияти давомида доимий тарзда ташқи муҳит 
билан иссиқлик алмашинуви шароитида бўлади. Организмда меъёрий 
физиологик жараёнлар кечиши учун унинг ички органларининг ҳарорати 
домий ҳолатда деярли бир хил ҳароратда бўлиши (тахминан 36,6
0
С) талаб 
қилинади. Одам организмининг доимий ҳолатдаги ҳароратни таъминлай 
олиш хусусияти терморегуляция (иссиқликнинг идора қилиниши) деб 
аталади. Одам организмида терморегуляция жараёни ҳаёт фаолияти 
давомида хосил бўлган иссиқлик энергиясини атроф муҳитга тарқатиши 
орқали таъминланади. Одам организмининг иссиқлик ажратиш қиймати 
унинг жисмоний юкламалари ва ишлаб чиқариш иншооти ички қисмидаги 
микро иқлим ҳолатига боғлиқ бўлиб, бу қиймат тинч ҳолатда 85 Вт ни 
ташкил қилади, жисмоний иш бажариш давомида эса бу қиймат 500 Вт гача 
ортиши кузатилади. 
Одам организмидан ташқи муҳитга иссиқлик ажратилиши қуйидаги 
усулларда амалга ошади: кийим орқали иссиқлик узатилиши (Q
t
); тана 
конвекцияси орқали (Q
К
) атроф муҳит юзаси бўйлаб нурланиш (Q
И
), тери 
юзаси бўйлаб намликнинг буғланиши орқали (Q
буғланиш
), шунингдеқ нафас 
олиш ҳавосининг исиши орқали (Q
ҳ
) амалга ошади, яъни бунда умумий 
қиймат қуйидагича хисоблаб топилиши мумкин: