Bajardi: Otaxonov R. B qabul qildi

Сканерлар:

Сканерлар. Сканерлар компьютерга тасвирларни киритиш учун хизмат қилади. Уларнинг асосий параметрлари: тасвирнинг энг катта ўлчами, пикселлар зичлиги ва битта тасвирни сканерлаш вақтидир. Ясалишига кўра сканерлар уч турга бўлинади: планшетли, барабанли ва дастакли. Планшетли сканерлар кенг тарқалган бўлиб, уларда сканерланадиган тасвир нусха кўчириш қурилмаларидаги каби сканернинг қопқоғини очиб, ичига жойланади.

Барабанли сканерларда эса сканерланадиган тасвир жойлашган қоғозларни сканер ўзи тортиб олади. Бундай сканерларда масалан, китобларни сканерлаб бўлмайди. Лекин уларда бир хил ўлчамларга эга ва катта ҳажмдаги сканерланадиган тасвирларни (масалан, тест топшириқларининг жавоб варақаларини) қайта ишлаш қулай. Бундай сканерлар одатда тез ишлайди ва уларнинг нархи анча баланд.
Дастакли сканерларни стол устида турадиган олдингиларидан фарқли равишда қўлда кўтариб юриш мумкин. Улар ёрдамида, масалан савдо шаҳобчаларидаги товарларнинг штрих кодларини ўқиш мумкин ва улар асосан савдо тизимида кенг тарқалган.
Улар орасида қалам каби чўнтакда олиб юриладиганлари ҳамда аккумулятор ва флэш хотира билан ишлайдиганлари ҳам бор.
Сканерлар, асосан, А4 формат (21смХ30см) ёки B4 формат (21Х35) учун мўлжалланган, лекин сотувда А3 форматли (30смХ43см) сканерлар ҳам учрайди.
Ҳозирги сканерлар тасвирларни 3000 dpi (дюймдаги пикселлар сони) гача зичликдаги тасвирлар ҳосил қила олади. Лекин амалда тасвирларни 150–300 dpi зичликда сканерлаш етарли. Сканерлардан матнларни ҳам киритишда фойдаланилади. Матн тасвир кўринишида сканерланади ва тасвирдан матнни билиб олиш дастурлари ёрдамида матн кўринишига ўтказилади.


Компьютер тармоклари:

Компьютерларнинг бир-бири билан боғланиши жуда кўп муаммоларни ҳал қилади. Бу боғланишларнинг ўзи ишлаш принципига кўра икки турда бўлади: бир хонада ёнма-ён турган компьютерларнинг ўзаро боғланиши турли шаҳарларда жойлашган компьютерларнинг боғланишидан фарқ қилади. Бир-бирига яқин жойлашган компьютерлар локал (маҳаллий) тармоқ орқали уланса, бир-биридан олисда жойлашган компьютерлар ташқи тармоқ орқали боғланади.

Маҳаллий тармоқни яратиш учун компьютерлар орасида махсус сим (кабель) тортиб чиқилади; ташқи тармоқда эса кўпинча сим тортиб чиқишнинг жисмонан иложи бўлмайди ва шунинг учун мавжуд алоқа воситалари, жумладан, шаҳарлараро телефон линияларидан фойдаланишга тўғри келади. Телефон линияларида товуш тўлқинлари ва уларни зичлаштириш натижасида ҳосил бўлган электр сигналлари узатилади. Бу сигналлар эса аналог кўринишидаги сигналлардир. Компьютерда эса сигналлар рақамли, яъни дискрет сигналлардир.
Шу сабабли компьютерларни телефон линиялари орқали бир-бири билан улаш учун сигналлар аввал аналог кўринишига ўтказилиб, телефон тармоғига узатилади, сўнгра телефон тармоғидан қабул қилиб олингач, яна дискрет кўринишига келтирилади. Сигналларни бир турдан иккинчи турга ўтказиш модуляциялаш деб аталади. Модуляцияланган сигнални яна аввалги ҳолига қайтариш демодуляциялаш деб аталади. Бу амалларни бажарувчи қурилмалар мос равишда модулятор ва демодулятор деб аталади.
Одатда, бу икки амални битта қурилма бажаради ва бундай қурилмалар модулятор-демодулятор ёки қисқача қилиб модем деб аталади. Компьютер ичида дискрет сигналлар одатда параллел равишда, яъни бир вақтнинг ўзида бир нечта дискрет сигналлар (8 та, 16 та, 32 та, 64 та, 128 та ва ҳоказо) қайта ишланади. Ёнма-ён турган иккита компьютер бир-бири билан боғланганда, улар орасида 8 та (16 та, 32 та ва ҳ.к.) симлар тортиш ноқулай бўлгани учун бир неча симда параллел келаётган сигналлар аввал битта симда кетма-кет келадиган сигналларга айлантириб олинади, сўнгра компьютерларни боғловчи тармоқ симига узатилади.
Бу сигнал иккинчи компьютерга узатилгач, қабул қилувчи компьютер кетма-кет келаётган сигналларни яна параллел сигналларга айлантиради. Бу амални бажарувчи қурилма маҳаллий тармоқ платаси деб аталади. Шундай қилиб, ишлаш принципига кўра компьютер тармоқлари икки турда: дискрет сигналларни узатувчи ва узлуксиз сигналларни узатувчи тармоқларга бўлинади. Тармоқлар ташкил этилишига қараб асосан уч турга бўлинади: – чизиқли кўринишда;
Эсингизда бўлса, аналог кўринишидаги сигналлар деб узлуксиз равишда ўзгарадиган сигналларга айтилади. 67 – ҳалқа кўринишида; – юлдузча кўринишида. Чизиқли кўринишда уланган компьютерларга келаётган сигнал барчасига бир вақтда узатилади, лекин бу сигналларни шу сигналлар мўлжалланган фақат битта ёки бир нечта компьютерлар қабул қилиб олади.
Ҳалқа кўринишида ташкил қилинган тармоқда компьютерлар бир-бирига кетма-кет уланган бўлади ва бир компьютердан иккинчисига ахборот узатиш учун улар орасидаги ҳар бир компьютер навбатма-навбат ахборотларни қабул қилиб олади ва кейинги компьютерга узатади. Юлдузча кўринишидаги тармоқда барча компьютерлар юлдузчанинг учи бўлган компьютерга уланган ва бир компьютердан иккинчи компьютерга ахборот узатиш учун ахборот аввал юлдузча учидаги компьютерга, ундан иккинчи компьютерга узатилади.
Ҳалқа кўринишидаги тармоқда ахборотларни узатиш жуда ноқулай бўлгани учун ҳозирда ундан деярли фойдаланилмайди ва замонавий тармоқлар чизиқли, юлдузча ёки уларнинг аралашмаси кўринишида бўлади. Тармоқлар ҳудудий жойлашишига қараб уч турга бўлинади: – локал (маҳаллий); – регионал (минтақавий); – глобал (минтақалараро). Маҳаллий тармоқ одатда бир ташкилотга тегишли тармоқ бўлиб, унда компьютерлар бир-бирига уланган бўлиши мумкин.
Уларнинг барчаси битта бинода ёки бир-бирига яқин бир неча биноларда жойлашган бўлади. Минтақавий тармоқ бир ҳудудда жойлашган компьютерларни бир-бири билан боғловчи тармоқ бўлиб, унинг таркибига маҳаллий тармоқлар ва маҳаллий тармоққа уланмаган якка компьютерлар киради. Минтақавий тармоқ одатда катта шаҳар, вилоят, кичикроқ давлат миқёсида бўлади.
Минтақалараро тармоқ бир-бири билан боғланган минтақавий тармоқлар йиғиндиси бўлиб, бир давлатнинг исталган нуқтасидан бошқа давлатлардаги шу тармоққа уланган ихтиёрий компьютер билан боғланиш имконини беради. Маҳаллий тармоқ орқали уланиш қуйидагича амалга оширилади:
1) Ҳар бир компьютерга маҳаллий тармоқ қурилмаси (LAN Card – local area network Card) ўрнатилади.
2) Маҳаллий тармоқ сими ҳар бир компьютер LAN қурилмасига улаб чиқилади.
3) Маҳаллий тармоқда ишлайдиган компьютерга тармоқни бошқариш дастурий таъминоти ўрнатилади. Бир нечта компьютер маҳаллий тармоққа уланганда, улардан бири тармоқни бошқаришни ўз зиммасига олади. Тармоқни бошқарувчи компьютер сервер деб, тармоққа кирувчи бошқа компьютерлар эса мижозлар деб аталади. Сервер орқали ҳар бир компьютернинг тармоқда тутган ўрни, яъни унинг бошқа компьютерлар билан алоқа қила олиши, уларнинг, шу жумладан, сервернинг ресурслари: хотирасига, қўшимча қурилмалари – принтер, сканер, CD-ROM ва бошқаларга бутунлай ёки вақтинча, якка ёки биргаликда эга бўлиш ҳуқуқларини белгилайди. Сервер одатда мижозларнинг барча ресурсларига эгалик қилиши мумкин, лекин бу имкониятларни ҳам чеклаб қўйиш мумкин. Масалан, мактабдаги ўқув компьютерлари синфи маҳаллий тармоқ орқали бирбирига уланган бўлса, у ҳолда ўқитувчининг иш жойи сервер, ўқувчиларнинг иш жойлари мижоз сифатида тармоққа киради. Ўқитувчининг иш жойидан (сервердан) 68 ўқувчиларнинг иш жойлари (мижозлар) назорат қилиниб турилиши керак.
Шунинг учун серверга мижозларнинг барча ресурсларига биргаликда эгалик қилиш ҳуқуқи берилади. Мижозлар ўқитувчининг иш жойидан бошқарилиши учун сервернинг маълум ресурсларига эга бўлиши керак. Мижоз компьютерга тест саволларини жўнатиш учун унга сервер хотирасининг бир қисмидан биргаликда фойдаланиш учун рухсат берилади. Лекин тест натижаларини ўқувчининг иш жойидан ўзгартиришнинг олдини олиш учун сервер хотирасининг бир қисмидан мижозларнинг фойдаланишига рухсат берилмайди.
Маҳаллий тармоқ орқали маълумот алмашиш тезлиги жуда юқори бўлиб, у секундига 10-100 Мегабитни ташкил қилади. Бундай тезлик маҳаллий тармоқ орқали юқори сифатли рақамли телекўрсатувларни ҳам узатиш имконини беради. Маҳаллий тармоқ орқали Windows ёки Office каби ҳажми катта бўлган дастурларни ҳам биргаликда ишлатиш мумкин. Маҳаллий тармоқларда ишлаш учун барча оммавий дастурларнинг вариантлари ишлаб чиқилган. Масалан, Windows XP операцион системаси маҳаллий тармоқда бир вақтда бир нечта мижоз иш ўринларида Windows муҳитида ишлаш имконини беради. Минтақавий тармоқларда, одатда, модемлар қўлланилади. Бунда тайёр алоқа тизимларидан фойдаланилади.
Шу сабабли, бу тармоқлардаги ахборот узатиш тезлиги жуда паст, яъни секундига 1200 битдан 56000 битгача бўлади. Бу тезликлар жиддий ишлар учун етарли эмас, лекин мавжуд телефон тармоқларининг ахборотларни ўтказиш имконияти чекланганлиги сабабли бу тезликни ошириб бўлмайди.