Bajaruvchi: Ilmiy rahbar: toshkent – 2022 mundarija kirish

1. KICHIK BIZNES TUSHUNCHASI, TURLARI VA IQTISODIYOTDAGI O‘RNI.
Kichik biznes - bozor iqtisodiyoti sub'ektlari tomonidan ushbu tushunchaning mohiyatini tashkil etuvchi qonunlarda belgilangan ma'lum mezonlar (ko'rsatkichlar) asosida amalga oshiriladigan tadbirkorlik faoliyati. Kichik biznes ma'lum bir xususiyat bilan belgilanishi kerak. Ushbu ko'rsatkich odatda korxona xodimlarining soni sifatida qabul qilinadi. Turli mamlakatlarda muayyan iqtisodiy vaziyatlar uchun kichik korxonada xodimlarning ruxsat etilgan maksimal soni qonun bilan belgilanadi. Ko'pincha kichik korxona deganda ishchilar soni 50 kishidan kam bo'lgan korxona tushuniladi, ammo ishchilar soni 200 kishigacha ruxsat etilgan va 15 kishidan ko'p bo'lmasligi kerak bo'lgan misollar mavjud. Bu korxonaning faoliyat sohasiga bog'liq.
O‘zbekiston Respublikasining 2000-yil 25-maydagi “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonuniga muvofiq.№ 69-II kichik biznes sub'ektlari quyidagilar:
• yakka tartibdagi tadbirkorlar;
• ishlab chiqarish tarmoqlarida – yigirma nafardan ortiq bo‘lmagan, xizmat ko‘rsatish va boshqa noishlab chiqarish tarmoqlarida – o‘n nafardan ortiq bo‘lmagan, ulgurji, chakana savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarida band bo‘lgan xodimlarning yillik o‘rtacha soni mikrofirmalar; besh kishidan ortiq;
quyidagi tarmoqlarda band bo‘lgan xodimlarning o‘rtacha yillik soniga ega bo‘lgan kichik korxonalar:

• 
  engil va oziq-ovqat sanoati, metallga ishlov berish va asbobsozlik, yog'ochga ishlov berish, mebel sanoati va qurilish materiallari sanoati - yuz kishidan ko'p bo'lmagan;
  
• 
  mashinasozlik, metallurgiya, yoqilg‘i-energetika va kimyo sanoati, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va qayta ishlash, qurilish va boshqa sanoat ishlab chiqarish yo‘nalishlarida — ellik kishidan ko‘p bo‘lmagan;
  
• 
  fan, ilmiy xizmatlar, transport, aloqa, xizmat ko‘rsatish (sug‘urta kompaniyalari bundan mustasno), savdo va umumiy ovqatlanish va boshqa noishlab chiqarish sohalarida — yigirma besh nafardan ko‘p bo‘lmagan.
  

Tadbirkorlik subyektlari deganda yuridik shaxs tashkil etmasdan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiruvchi jismoniy shaxslar ham tushuniladi.
Kichik biznes maxsus iqtisodiy shakl emas. Uning ajratilishi faoliyat ko'lami, ishni tashkil etishdagi xususiyatlar, davlatdan olinadigan imtiyozlar bilan bog'liq.
Kichik biznes yuridik shaxs hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, uning davlat ro'yxatidan o'tganligi, xo'jalik bitimlari va shartnomalarining ishtirokchisi bo'lishi mumkin, uning faoliyati individual tarzda qayd etiladi va nazorat qilinadi.Yuridik shaxs - muayyan qonunchilik mezonlariga javob beradigan muassasa, korxona, firma (ustavi, muhri, bank hisob raqami, davlat ro'yxatidan o'tganligi, nomi). Yuridik shaxs sifatida nafaqat bir guruh fuqarolar, balki alohida fuqaro ham ishtirok etishi mumkin. Biroq, kichik biznesning manfaatlarini aniq odamlar ifodalaydi: mulkdor, menejer, buxgalter, xodim.
Ular shartnomalar tuzadilar, xom ashyo sotib oladilar, mahsulot sotadilar, bitimlar tuzadilar, lekin ularning har biri faqat korxona vakili sifatida ishlaydi va shuning uchun korxona ma'lum bir xodimning harakatlari uchun javobgar bo'ladi. Shunday qilib, kichik korxona xo'jalik faoliyatida yagona jamoa sifatida ishtirok etadi. Kichik korxona mulkka (uskunalar, avtomobillar, mebellar, bino) egalik qiladi. U o'z mulkini sotib olishi va sotishi, foydalanishni boshqarishi mumkin. Kichik korxonaning egasi ham, boshqaruvchisi ham, ishchisi ham mulk egasi emas. O'zlarining shaxsiy nomidan ular kichik biznesning mulkini sota olmaydi yoki undan foydalana olmaydi. Jismoniy shaxs va kichik biznesning o'zaro hamkorligi muayyan shartnoma, topshiriq, ish tavsifi bilan belgilanadi.
Kichik biznes mamlakat qonunchiligida ruxsat etilgan har qanday faoliyat bilan shug'ullanishi mumkin, lekin asosan kichik biznes sub'ektlari tomonidan sotiladigan xizmatlar va mahsulotlar turlari mavjud. Bular maishiy xizmat ko'rsatish, umumiy ovqatlanish, maishiy texnika ta'mirlash, reklama xizmatlari, avtoulovlarni ijaraga berish, suratga olish, poligrafiya xizmatlari, ta'lim va boshqalar.
Kichik biznesning har bir sohasi faoliyatni tashkil etishda, iqtisodiy tamoyillarda, moliyaviy oqimlarni qurish qoidalarida, sheriklik tabiatida farqlarga ega.
Ishning xususiyatlari nuqtai nazaridan kichik korxonalarni ikki guruhga bo'lish mumkin: an'anaviy va innovatsion.
An'anaviy kichik biznes sub'ektlari faoliyat hajmi va ko'lamining barqarorligi bilan ajralib turadi.Ularda inson bajara olmaydigan zarur xizmatlar turlari ishlab chiqariladi, iste'mol tovarlari ishlab chiqariladi. Bunday korxonalarga kichik ixtisoslashtirilgan do'konlar, jihozlarni ta'mirlash ustaxonalari, sartaroshxonalar va boshqalar misol bo'la oladi. Ushbu firmalarning egalari jadal rivojlanish rejalariga ega emaslar, ular o'z faoliyatlarida kichik foyda va an'analarni saqlab qolish bilan boshqariladi.
Innovatsion kichik korxonalar aniq ilmiy kashfiyotlar asosida vujudga keladi. Ular ko'pincha kelajakda yangi turdagi ishlab chiqarish, yangi mahsulotlar uchun birinchi qadam bo'lib chiqadi. Ushbu turdagi korxonalarning eng xarakterli namunasi shaxsiy kompyuterlarni yig'ish bo'yicha birinchi korxona bo'ldi. Innovatsion korxona yaratish orqali egasi tavakkal qiladi. Agar yangi turdagi tovarlar sotib olinmasa, korxona vayron bo'ladi va unga kiritilgan barcha kapital yo'qoladi. Ammo agar yangi biznes muvaffaqiyatli bo'lsa, unda foyda tez o'sib boradi, egasi juda tez kichik biznesmendan yirik sanoat rahbariga aylanadi. Kichik biznes turlarini 1-rasmda ko'rish mumkin.²