Balalardıń tilin ósiriw

28-tema. Mektepke shekemgi bilimlendiriw mákemesi hám shanaraqta alip barılatuǵın metodikalıq jumıslar


Joba:
1. Mektepke shekemgi jastaǵı balalardı sóylewge úyretiw barısında shanaraq hám mektep penen birge islesiw wazıypası hám áhmiyeti.
2. Balalarǵa sóylewdi úyretiwde balalar baqshası hám mektep xızmetinıńń úzliksizligi.


1. Mektepke shekemgi jastaǵı balalardı sóylewge úyretiw barısında shanaraq hám mektep penen birge islesiw wazıypası hám áhmiyeti.
Baqshaǵa kelgen balanıń baqsha turmısına tezirek úyrenisiwi ushın, hár bir shańaraqtıń turmıs tárizi, onıń balanı tárbiyalaw sitemasın jaqsıraq bilip alıw, birin-biri túsiniw, bir-birine isenim bolıwı ushın mektepke shekemgi tárbiya mekemeleri xızmetkerleri ata-analar menen alıp barılatuǵın jeke jumıslardıń hár túrli formalarınan: gúrrińlesiwler, konsultatsiyalar, shańaraq penen tanısıw, ayırım ata-analardı baqshalarǵa mirát etiw, ushasıwlar sońında estelik sawǵalar menen kóshpeli papkalardan paydalanıladı. Bunda baqshalardaǵı hár bir topardan kelgen ata-analar jarısı tiykarında alıp barıladı.
Ata-analar shańaraqtıń basqa aǵzaları menen ótkeriletuǵın gúrrińlesiw azanda yaki keshqurın, balalardı baqshaǵa alıp kelgen, yaki olardı úyge alıp qaytatuǵın waqıtlarda da ótkeriliwi múmkin.
Tárbiyashınıń ata-analar menen ótkeriletuǵın azanǵı ushırasıw-sáwbetlesiwi qısqa waqıtta boladı, biraq bul balanıń jaǵdayın anıqlaw, sonday-aq jaqın adamlarda jaqsı keypiyat, tárbiyashıǵa isenim tuyǵısın oyatıw ushın úlken áhmiyetke iye.
Balanıń keshki waqtın hám túndi qalay ótkergenligi haqqındaǵı sorawlardan keyin tárbiyashı ata-analarǵa búgin balalar menen baqshada alıp barılatuǵın jumıslar:
parkke ekskursiya, muzıka boyınsha shınıǵıwlar, qosıq aytıw qaǵıydaları hám taǵı basqada islenetuǵın jumıslar tuwralı málimleme beriledi.
Ata-analar menen ótkeriletuǵın keshki sáwbetlesiwlerde waqıt shegarası tiykarında sheklengen boladı. Pedagog ayırım ata-analardı óz balalarınıń baqshadaǵı kúnıńiń qalay ótkeni, ol ne menen shuǵıllanǵanı, ózin qalay tutıp bilgeni, nelerge itibar beriw kerekligi haqqında túsinikler beredi. Máselen, ata-analarǵa olardıń balaları jaqsı náwbetshilik etkenıń, úy tapsırmasına ózi jasap turǵan kóshe menen tanısıw jumısı wazıypa etip berilgenıńi hám bul tapsırmanı orınlawǵa shańaraq aǵzalarınıń kómeginiń zárúr ekenligi tuwralı túsinik beredi.
Ata-analar menen bolatuǵın keshki sáwbetlesiw waqtında balanıń sırtqı kórinisine baylanıslı pikirler aytılıwı múmkin. Máselen, balanıń shashı, tırnaqları ósip ketken, ayaq-kiyimleri tazalanbaǵan h.t.b. Lekin tárbiyashı bul kemshiliklerdi ádeplilik. Milayımlılıq penen óz másláhátlerin bala haqqındaǵı ǵamxorlıq penen tiykarlap aytıw zárúr.
Ata-analar menen ótkeriletuǵın sáwbetlesiwler qısqa waqıt bolsada mazmunlı, olar ushın paydalı bolıwı kerek. Baqsha baslıǵı, sonday-aq shıpakerlerge ata-analar menen sáwbetlesiwler ótkeriwi tiyis. Ata-analardıń balalar tárbiyasında jol qoyǵan qáte-kemshiliklerin analiz etiw ushın, olar menen hár tárepleme sóylesip alıw zárúrligi payda bolǵanda hám júz bergen halattı qalayınsha dúzetiw haqqında olarǵa tuwrı másláhát hám usınıslar beriw ushın ata-analarǵa mólsherlengen konsultatsiyalar ótkeriledi. Máselen, tárbiyashı baladaǵı ınjıqlıqtıń shańaraqtaǵı natuwrı tárbiyadan dep kórsetse, shańaraq penen birgelesip balanı tuwrı tárbiyalar alıw múmkin. Tárbiyashı ata-analar ushın shıpakerdi baqsha baslıǵın, logopedti, yuristti konsultatsiyaǵa shaqırtıwı múmkin. Bunda soraw-juwaplar arqalı konsultatsiya tárbiyalıq xarakterge iye boladı. Tárbiyalanıwshınıń shańaraǵın úyreniw. Ata-analar menen bekkem baylanıs ornatıw, konkret járdem kórsetiwdiń nátiyjeli jollarınıń biri – tárbiyashınıń shańaraqlarǵa barıwı bolıp esaplanadı. Pedagog shańaraqqa tekseriwshi sıpatında emes, bálki dos hám bala tárbiyasınday áhmiyetli jumısta járdemshi sıpatında baradı. Tiykarǵı maqset -–balanıń tárbiyalanıp atırǵan sharayatın kóriw hám ata-analarǵa zárúr járdem kórsetiw tárbiyashıdan iybelilik, kishipeyililik, usınıslardıń dál anıq bolıwı talap etiledi. Mine, sol ushın hár bir shańaraqqa barıwda tayarlanıp, óziniń aldıńa maqset qoyıp, sorawlarına alınatuqın juwapları, óziniń usınısları tuwralı da oylap kóriwleri tiyis.
Tárbiyashınıń shańaraqqa birinshi márte barıwı juwapkershilikli. Baqsha menen shańaraqtıń birin-biri túsiniwi, olar ortasındaǵı óz-ara isenim hám baylanıstıń ornatılıwı – bul tárbiyashınıń birinshi sáwbetlesiwine baylanıslı. Shańaraqqa barıwdan aldıń sol shańaraq aǵzalarınıń sostavın xarakterlewshi maǵlumatlardı, ata-analardıń kásibin, olardıń jumıs jayın, úyden baqshaǵa shekemgi hám baqshadan úyge shekemgi aralıqtı anıqlaw zárúr. Eger tárbiyashı shańaraqqa barıwdan aldıń balanıń rawajlanǵanlıq hám tárbiyalanǵanlıq dárejesiniń xarakteristikasın dúzip alsa, onda ata-analar menen anıqlanıwı tiyis bolǵan mashqalalar óz sheshimin tawıp, shańaraqqa barıw jumısı bir qansha nátiyjeli boladı. Máselen. Eger bes jastaǵı bala jeterli dárejede erkin pikirley almasa, óz-ózine xızmet kórsetiw kónlikpelerin jaqsı iyelemegen bolsa, tárbiyashı shańaraqqa barǵan waqtında tómendegi máselelerdi anıqlap aladı. Úyde balanıń ózi neler isleydi? Qanday tapsırmalar menen wazıypalardı orınlaydı? Pedagogtıń usınıs hám másláhátleri shańaraqtaǵı gúrrińlesiwden kelip shıǵadı. Shańaraqqa birinshi márte barıw tárbiyashıǵa shańaraqtıń turmıs tárizi, semiyalıq ortalıń, balanı tárbiyalaw sisteması haqqında jeterli dárejede tolıq bolǵan ulıwma pikirler beriliwi kerek.
Shańaraqqa keyingi barıw pedagogtıń bala tárbiyasınıń konkret máselelerin, máselen. úyde onıń oynaw waqıtların shólkemlestiriw menen birge oǵan basshılıq etiw, miynet tárbiyası hám basqalardı hár tárepleme túsinip alıw imkaniyatın beredi. Sonıda aytıp ótiwimiz tiyis: tárbiyashı shańaraqqa barıwın aldıń ala ata-analar menen kelisip aladı, bul onıń shańaraqqa bolǵan waqıttaǵı pikirlesiwlerinıńń erkin bolıwın támiyinleydi.
Shańaraqtaǵı sáwbetlesiw mazmunı balalardıń jası menen belgilenedi. Sáwbet kishkentaylardıń ata-anaları menen bolǵanda, balalarda erkinlikti. ózindegi gigienalıq Tálaplardı úyretiw, sóz baylıǵın jetilistirip, rawajlandırıw haqqında baradı. Tárbiyashı bul dúzetiwler menen baqlawlardıń barlıǵın, shańaraqlarǵa barıw nátiyjelerin arnawlı dápterlerge yamasa esapqa alıw kúndeliginde jazıp barıwları tiyis.
Shańaraq penen islew tájriybesinde tárbiyashı tárepinen berilgen ayırım tapsırmalar menen iltimaslar ózin ańlaydı. Máselen, quwırshaqlar ushın ústi kiyimler tigip beriw, hár qıylı kásipke baylanıslı kiyimler tigiw, oyınshıqlardı dúzetiw, úy qapTálında oynaw ushın maydanshalar islew, bólmeli bayram ushın bezewge járdem beriw, diywalı gazetaǵa maqalalar jazıw h.t.b. Bunday tapsırmalardı orınlaw ata-analardı baqsha turmısına jánede jaqınlastıradı.
Ayırım shańaraqlardaǵı balalardıń turmıs sharayatı menen tárbiyasın ata-analar dus keletuǵın qıyınshılıqlardı, olardıq tárbiyadaǵı qáte-kemshiliklerin esapqa alıp, pedagog metodikalıq usınıs tayarlaydı. Bunda arnawlı bir temadaǵı másláhát hám usınıslar, máselen, balalarda ádeplilikti. Miynet súygishlikti, minez-qulıq belgilerin, kitaptan qalayınsha paydalanıw usılları úyretiledi. Ata-analarǵa járdem beriwge mólsherlengen tárbiya mashqalaların metodikalıq usınıs tiykarında islep shıqqan maqul. Baqsha tárbiyalanıwshısı shańaraqtan uzaqlasıp ketken waqıtlarda tárbiyashı ata-analar menen xabarlasıp, onıń jaǵdayınan xabardar bolıp turadı, balanıń jaǵdayı hám jetiskenlikleri tuwralı bilip otıradı. Bunday waqıtlarda ata-analar tárbiyashı miynetin qádirlep, onnan minnetdar boladı.
Shańaraq penen alıp barılatuǵın jeke jumıslardıń hár túrli formaların tańlap alıw, olardı bir orayǵa jámlestiriw hám olardan paydalanıw shańaraq tárbiyasın jánede kóbirek úyreniw hám eń jaydırıw, sonday-aq usı shańaraqtaǵı turmıs sharayatların esapqa alǵan halda, ata-analarǵa bala tárbiyasında konkret járdem kórsetiw ushın shańaraq tárbiyasındaǵı dástúriy tájriybeni anıqlaw imkaniyatın beredi. Bul ushın baqsha metodistleri, tárbiyashıları menen pedagoglarınan úlken pedagogikalıq sheberlik Tálap etedi.
Demek, balalardıń baqsha tárbiyasında hár tárepleme rawajlanıp, olardıń sóylew tilin rawajlandırıwda baqshanıń shańaraq penen baylanısında joqarıdaǵı aytılǵanlardı dıqqat-itibarǵa alsa, kútilgen nátiyjelerge erisiledi dep oylaymız.
Sorawlar hám tapsırmalar:
1. Mektep jasına shekemgi balalardı oqıtıw protsessinde tárbiyashınıń pedagogikalıq sheberliginiń áhmiyetin sıpatlap beriń.
2. Balalardıń tildi ózlestiriwdegi psixologiyalıq qıyınshılıqları nelerden ibarat? Ne ushın usılay oylaysız?
Ádebiyatlar:
1.R.M.Kodirova. Uzbekiston bolalar boǵchalari va maktablarida bolalarga 5-y eshdan boshlab rus tilida dialogik nutkni urgatish.T-1997y.
3.F.A.Soxina. Razvitie rechi detey doshkolnogo vozrasta.-M-1984.
4.R.M.Kodirova. Maktabgacha eshdagi bolalarda dialogik nutki rivojlantirishnıńg ruxiy omillari. Sarioǵach-1998y.
5. P.Yusupova. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi. T-199ey.
6. S.A.Kozlova. T.A.Kulikova. Doshkolnaya pedagogika. M-2000.g.
7. R.Mavlonova va boshk. Pedagogika. T-2001.
8. Jumasheva G.H., Baribina N.S. Balalar turmisinda xaliq awizeki dóretpeleri.N.1995.
9. R.M.Kadırova. Obuchenie detey doshkolnogo vozrasta russkoy razgovornoy rechi v natsionalnıx detskix sadax Uzbekistana.T-2000.
10. Askarxodjaeva.İ.M. Obuchenie doshkolnikov russkoy razgovornoy rechi v detskix sadax. T-1996g.