Balalardıń tilin ósiriw

2. Balanı mektepke tayarlawda oqıtıw metodları hám usıllarınıń áhmiyeti
Balanı mektepke tayarlawda, tálim-tárbiya beriw procesinde hár túrli metod hám usıllardan paydalanıladı. Oqıtıw metodları-tárbiyashınıń jumıs usılları bolıp, bilm hám kónlikpelerdi iyelewge, olardıń biliw qabiletligin rawajlandırıwǵa múmkinshilik jaratadı. Usıl-bul metodtıń bir bólimi. Tárbiyashı shınıǵıwda paydalanılǵan tiykarǵı oqıtıw metodın tańlap, shınǵıw nátijeliligin asırıw ushın hár túrli usıllardı paylanadı. Máselen, balalardıń báhár haqqında bilimlerin sistemalastırıwdıń tiykarǵı metodı sıpatında sáwbetlesiwden paydalanǵanda onı hár túrli usıllar` japrıaq shıǵarǵan shaqalardı kórsetiw, jumb`aqlar aytıw, qosıqlar oqıp beriw menen toltıradı. Transport háreketin qadaǵalawdı shólkemlestigende ol balalarǵa sorawlar beredi, zárúr túsiniklerdi alıp baradı. Súwret salıwǵa úyretiw waqtında tárbiyashı kórsetiw hwám túsindiriw usıllarınan paydalanadı, emocional keypiyatın oyatıw ushın bolsa balalarǵa qosıq oqıp beredi.
Oqıtıw metotdların kórsetpeli, awızeki, ámeliy hám oyın metodları bolıwı múmkin.
Kórgizbeli metodlar. Mektepke shekemgi tálimde kórgizbeli metodlar úlken orın tutadı. Olardan paydalanıw kórgizbeli didaktikalıq principlerine juwap beredi hám balalar sanasınıń ózgesheliklrei menen baylanıslı. Balalarǵa jańa bilimlerdi túsindiriwde kórgiz`eli metodlar keń qollanıladı. Nátural obektler (predmetler, hádiyseler) kórgizbeli qurallardı (súwret, tulǵa, model, úlgi h.t.b.) kórsetiw kórgizbeli metodqa kiredi. Oqıtıwdıń texnika quralları arqalı qolanıw (diafilm, kinofilm, magnitafon, televidenie) belgili orın tutadı.
Qadaǵalaw-insannıń átiraptaǵı álemde bar bolǵan nárse hám hádiyselerge maqsetke muwapıq, planlı túrde, belgili dárejede uzaq yaki kemirek waqıtta dóretiwshilik qılıwı. ol ózgermeli hádiyselerdi kórsetiw menen baylanıslı. Onıń makqseti balalarǵa tek nárse hám hádiyseler menen tanısıtırıw emes, al dógerek-átiraptaǵı sharayattaǵı ózgerislerdi seziwge úyretiwden ibarat. Balalar úlkenler miynetin, transport háreketin, haywanlardıń is-hárektin hám ózin tutıwı, ósimlikler ómirinde ,janlı tábiyattaǵı ózgerislerdi qadaǵalaydı.
Tárbiyashı balalardıń qadaǵalaw iskerligin iyelewine járdemlesedi-olardıń aldına biliw wazıypasın qoyadı-obektlerdi tekseriwdiń hár qıylı usılların úyretedi, usınılǵan qadaǵalaw planıńa ámel qılıwǵa, keyin bolsa erkin túrde planlastırıwǵa úyretedi, aldıńa qoyılǵan wazıypalarǵa muwapıq túrde belgili ózgesheliklerdi tańlaw kónlikpesin payda etedi.
Qadaǵalawdlı shólkemlestiriwde qatar shártlerge ámel qılınadı, qadaǵalaw ushın orın hám sonday payıttı tańlaw kerek, nátiyjede balalar qadaǵalanıp atırǵan obekttiń eń xarakterli ózgesheliklerin kóre alatuǵın bolsın, sawal hám kórgizbeler balalar dıqqatın qadaǵalanıp atırǵan obekttiń hár túrli belgilerine itibarın qaratıw kerek, balalardı qadaǵalanıp atırǵan nárseler menen baylanıslı bolmaǵan sawallar menen shalǵıtpaw, olarǵa qandayda bir basqa waqıyalar haqqında aytpaw, qosıq oqımaw hám jumbaqlar aytpaw kerek. Qadaǵalaw waqtında dıqqat-itibar obektke pútkilley baǵdarlanǵan bolıwı kerek.
Qadaǵalawdan aldıń sáwbetlseiw ótkeriiliw múmkin, sáwbetlesiw waqtında balalardıń qadaǵalanıp atırǵan ob`ekt haqqında bilimleri anıqlanıp, nelerge óz aldıńa itibar beriw kerekligi aytıladı.
Balalar trasport háreketi kóp bolǵan jerde ekskurisyaǵa barıwı kerek. Tárbiyashı kirsiiwde sáwbetlesiw ótkeredi, onda balalarǵa qanday kóshe háreketleri qaǵıydaları barlıǵın, olardıń kóshede transport hám pıyadalar háreketin kim hám qanday tártipke salıwdıń biliw yaki bilmesligin anıqldaydı, ekskursiya waqtında júris-turıs qaǵıydaların esletedi. Belgilengen kesispege kelgende, pedagog balalardı kósheniń transport qantaytuǵın bólegi hámmege jaqsı kórinip turatuǵın hám sol waqta olar pútkilley qáúip-qátersiz bolatuǵın qılıp jaylastırıladı. Soń ol dáslep balalarǵa sharayattı kózden ótkeriwge usınıs etedi, olar itibarın tiykarǵı qadaǵalaw obektlerine (hárekettegi transport, svetafor, kóshe háreketiniń tártipke salıwshı milicionerge) qaratadı. Qadaǵalaw maqsetke muwapıq bolıwı ushın, balalarǵa tómendegishe sorawlar beredi` «Kóshe hárektin tártipke salıwshı qanday milicioner ne qılıp tur», «Svetafordıń hár túrli shıraqları qalay janadl», «Kóshede kóshe hárektin tártipke salıwshgı jáne qanday belgiler bar». Sonnan keyin 4-5 minut aralıǵında balalardıń dógerek-átiraptaǵı sharayatın qadaǵalawǵa imkan beredi. Keyin olar nelerdi kórgenligin aytıp beredi. Tárbiyashı bazı bir juwaplardı aydıńlastıradı, qadaǵalawǵa juwmaq jasaydı. Baqshaǵa qaytıp kelgennen keyin ol balalarǵa ekskursiya waqtında bilip alǵan hám kórgenlerin jáne bir eslewdi, qurılıs materialların yaki qumnan sıeiaforları hám kóshe belgileri, transport hám kóshe háreketin tártipke salıwshı milicioner bolǵan kóshe sharayatın qurıwdı usınıs etedi. Shınıǵıw bólinbesten oyınǵa aylanıp ketedi.
Qadaǵalawlar menen baylanıslı bolǵan shınıǵıwlardıń mazmunı áste-aqırın quramalasadı; jáne quramalı qadaǵalaw ob`ekti tańlanadı, onıń jobası qurıladı, hájiyselerdiń jańa tárepleri kórip shıǵıladı, olar ortasındaǵı baylanıslardı biliwge belgilenedi.
Qadaǵalawlar tek shınıǵıwlarda emes, bálki kúdelik ómirde de shólkemelstiriledi. Olar qısqa waqıtlı (hawa-rayı, quslar, balıqlar, haywanlar is-háreketin qadaǵalaw) hám uzaq waqıtqa (ósimlikler ósiwin, máwsimlik ózgerislerin qadaǵalaw) bolıwı múmkin.