Bank faoliyati indd

6.2. Tijorat banklari qimmatli qog‘ozlar operatsiyalar holati va 
tarkibining tahlili
Tijorat banklari qimmatbaho qog‘ozlar holatini tahlil qilganda, ularni 
tahlil qilinayotgan davr boshiga va oxiriga qanchalik o‘zgarganligini aniqlash 
lozim. Tahlilda ularning mutloq va nisbiy o‘zgarishlarini aniqlab, qancha-
lik va nima sababdan o‘zgarish bo‘lganligini bilish lozim bo‘ladi. Tijorat 
banklari hisobotlarini ko‘rib chiqqanda, ko‘pgina tijorat banklarining qim-
matbaho qog‘ozlarga sarfl agan mablag‘lari yildan-yilga ko‘payib, borayot-
ganligi aniqlandi.

---

79
6.1-jadval
Tijorat banklarining qimmatbaho qog‘ozlarga sarfl agan 
mablag‘lari
(mln. so‘m)
№
Qimmatbaho qag‘oz operatsiya 
turlari
2011- yil
2010- yil
Farqi
%
«Aloqabank»
1
Qimmatli qog‘ozlar 
– savdo 
– nosavdo
339,6
36,7
+3,2,9
9,2
marta
2
Hosilaga moliyaviy instrumentlar
108,2
-
+108,2
-
«Savdogarbank»
1
Qimmatli qog‘ozlar – savdo
–nosavdo
0
58,1
0
60,3
-
-2,2
-
96,4
2
Hosila moliyaviy instrumentlar 
0
0
-
-
«Kapitalbank»
1
Qimmatli qog‘ozlar – savdo
– nosavdo
99,2
0
206,4
0
-107,1
0
48,1
0
2
Hosila moliyaviy instrumentlar
-
-
-
-
Ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, tijorat banklari qimmatbaho qog‘ozlar 
operatsiyalari bo‘yicha turlicha faoliyat yuritgan. «Aloqabank» qimmatbaho 
qog‘ozlar oldi-sotdi operatsiyalarida (savdoda) 2010-yilda 36,7 mln. so‘mlik 
savdo qilgan bo‘lsa, 2011-yilda qimmatbaho qog‘ozlar operatsiyalari sav-
dosini 9,2 baravar ko‘paytirib, 339,6 mln. so‘mga yetkazgan. «Savdogar-
bank» qimmatbaho qog‘ozlar nosavdo operatsiyalar bo‘yicha 2011-yil ho-
latiga 2010-yilga nisbatan 3,6% kamaytirgan. Ayniqsa, «Kapitalbank» banki-
ning qimmatbaho qog‘ozlarga sarfl angan mablag‘lari 2011-yilda 2010-yilga 
nisbatan 107,1 mln. so‘mga kamaygan. 
Tijorat banklari qimmatbaho qog‘ozlar portfeli oldi-sotdi operatsiyalarda 
qatnashish uchun olingan qimmatbaho qog‘ozlar, qayta sotish uchun olingan 
qimmatbaho qog‘ozlar va investitsiyalangan qimmatbaho qog‘ozlar bo‘lishi 
mumkin.
Masalan «Ipak yo‘li» bankining 2009-yilga qimmatbaho qog‘ozlar port-
feli tarkibi quyidagicha bo‘lgan:
6.2-jadval
№
Qimmatbaho qog‘ozlar turlari
Hissasi, % da
1
Oldi-sotdi qimmatli qog‘ozlari
57,0
2
Qayta sotish uchun qimmatli qog‘ozlar
24,0
3
Investitsiyalangan qimmatli qog‘ozlar
19,0
Jami:
100,0

---

80
 Ko‘rinib turibdiki, bankning qimmatbaho qog‘ozlar bilan amalga oshiril-
gan operatsiyalarining 57 foizi oldi-sotdi qimmatli qog‘ozlarni tashkil etgan. 
Qimmatli qog‘ozlar bilan qilingan operatsiyalar tahlilida, ushbu operatsi-
yaning daromadliligi muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yerda asosiy e’tibor 
boshqa emitentlardan sotib oltngan qimmatli qog‘ozlar uchun olingan devi-
dent yoki foiz to‘lovlari dinamikasi, har bir qimmatli qog‘ozdan olingan daro-
madlar, qimmatli qog‘ozlarni sotish va sotib olish jarayonida olingan vosi-
tachilik daromadlar ko‘lami tahliliga e’tibor qaratilmog‘i lozim. Mijozlar ning 
topshirig‘iga asosan qimmatli qog‘ozlarni saqlash, ularni hisobini yuri tish va 
boshqarish naatijasida olinadigan daromadlar hamda amalga oshirilgan ope-
ratsiyalar ko‘lami tahlili ham bankning investitsion siyosatini belgilashda 
muhim ahamiyat kasb etadi. 
Bankning o‘z aksiyalarini muomalaga chiqarilishi va ularning sotilishi, 
uning kapitallashuv darajasini bildiradi va bularning o‘sish dinamikasi bank 
to‘lov qobiliyati, likvidliligi hamda mijozlar ishonchining oshishiga olib 
keladi. 

---

81