Баҳорги юмшоқ буғдой рақобатли нав синаш кўчатзори ўсимлик ўсув даври

000-жадвал
Доннинг технологик сифат кўрсаткичлари

№	Нав номи	1000 дона дон вазни	Дон натура, гр/л	Дондаги оқсил миқдори, %	Клейковина миқдори, %	ИДК кўрсаткичи	Доннинг шиша-симонлиги, %	Дон нмлиги, %
1	SANZAR-4	33,2	823,0	14,3	31,2	91,2	56,3	8,5
2	БКР-2/2	34,0	832,8	15,7	31,9	100,2	66,0	7,7
3	БЯН-2017/2	36,7	806,0	15,1	31,4	101,3	55,0	8,4
4	БКР-7/2	40,6	814,9	13,8	27,3	94,4	59,0	8,3
5	БКР-9/2	34,1	816,1	14,0	28,1	93,8	49,8	8,1
6	БКР-1/1	35,3	807,0	18,0	34,7	103,6	55,8	7,5
7	БКР-2/3	34,8	808,3	16,5	32,7	107,2	45,0	8,4
8	БКР-6/3	37,1	803,1	16,4	31,6	86,0	69,8	8,3
9	БКР-7/3	38,9	810,3	16,3	33,1	108,4	48,5	8,1
10	БКР-9/3	33,4	822,4	14,8	27,6	102,6	71,5	8,7
11	БКР-1/2	35,0	811,4	17,0	31,7	104,1	54,8	8,6
12	БКР-2/4	35,8	773,7	15,4	23,3	96,0	52,3	8,3
13	БКР-6/4	35,7	839,4	15,9	31,9	89,9	72,3	8,4
14	БКР-7/4	36,0	813,1	15,1	31,3	81,3	63,0	8,3
15	БКР-9/4	39,9	816,6	16,3	32,2	92,6	46,0	7,8
16	БКР-2/1	35,3	771,3	16,2	30,6	99,4	47,3	8,5
17	БКР-6/1	36,4	832,9	14,6	29,1	92,5	63,5	8,5
18	БКР-7/1	33,3	843,8	14,3	30,6	89,1	76,0	8,4
19	БЯН-2017/3	33,7	801,7	15,3	25,2	80,6	49,5	8,3
20	БЯН-2017/1	38,0	822,4	13,9	27,6	93,8	43,3	8,6

Павлова А.Н (1967)нинг маълумотига кўра суғориладиган ерларда дон таркибидаги оқсил миқдорининг камайиши кўчат сонининг қалинлиги, ўсув қисмининг кўплиги натижасида озиқа моддаларга бўлган талаб анча ошади, шаклланаётган бошоқнинг эса биосинтезга имконияти ўсув қисмларидаги дастлабки манбаларнинг мавжудлиги билан чегараланади. Буғдой донидаги оқсилнинг камайишига бошқа сабаб, суғориш таъсирида тупроқдаги нитратларнинг чуқурроқ қатламларга тушиб кетиши натижасида ҳам юз беради. Бир қанча олимларнинг Mendels ва Sanderson (1984), Corbellini М ва бошқалар (1996), таъкидлашича буғдойнинг дон тўлишиш даврида ҳаво ҳароратининг 35⁰С дан юқори бўлиши дон сифатини пасайтиради. Буғдой донининг муҳим кўрсаткичлардан бири бу дон ҳажмидир.

Конарев В.Г (1980) таъкидлашича, дондаги оқсил миқдори унинг сифатининг ошиш манбаларидан бири, юқори технологик хусусиятларини бир хилда шакллантиришни таъминлайдиган буғдойнинг маҳсулдор навларини яратишдир.

000-расм. Доннинг сифат кўрсаткичлари
Тажрибамизда ўрганилган баҳорги юмшоқ буғдой намуналари донининг сифат кўрсаткичлари 4.6.1-жадвалда келтирилган. Бу жадвал маълумотларига кўра, андоза Санзар-4 навида дондаги оқсил миқдори 13,5-14,5 %, клейковина миқдори 27,5-28,6 %, дон натураси 809-823 гр/л эканлиги аниқланди.
Энг юқори сифат кўрсаткичларига БКР-1/1 нмунасида дондаги оқсил миқдори 19,1 %, клейковина миқдори 36,2 %, дон натураси 798 гр/л, БКР-1/1 нмунасида дондаги оқсил миқдори 17,7 %, клейковина миқдори 34,4 %, дон натураси 819 гр/л, БКР-1/2 нмунасида дондаги оқсил миқдори 17,4 %, клейковина миқдори 33,8 %, дон натураси 793 гр/л, БКР-7/3 нмунасида дондаги оқсил миқдори 17 %, клейковина миқдори 35,6 %, дон натураси 813 гр/л эканлиги аниқланди.
Юқорида қайд этилган нав намуналаридан юқори сифатли баҳорги юмшоқ буғдой навларини яратишда келгуси селекция жараёнларида фойдаланиш учун тавсия этилди.

Хулосалар
Баҳорги буғдойнинг "бошоқлаш-пишиш" даври 31 кундан 38 кунгачани ташкил этди. Энг қисқа пишиш муддатлари тажрибамизда ўрганилганда БКР-2/2, БКР-6/1, БКР-6/3 намуналарида андоза Санзар-4 навига нисбатан 4-6 кун қисқа бўлиб, 36 кунни ташкил этди. Тўлиқ вегетаця даври баҳорги буғдой намуналарида 108 кундан 114 кунгачани ташкил қилди. Энг эрта пишган БКР-2/1, БКР-7/2, БКР-7/4 намуналари эртапишар эканлиги аниқланиб, танлаб олинди.
Сариқ занг касаллигига ўта берилувчан бўлмаганлиги хамда чидамли ва ўта чидамли бўлган БКР-2/1, БКР-2/4, БКР-7/3, БЯН-2017/1, БКР-7/2, БКР-9/2, БКР-9/4 намуналар танлаб олинди. Танлаб олинган нав ва намуналар келгусида Дон ва дуккакли экинлар илмий тадқиқот институти Қашқадарё филиалида баҳорги буғдой навларини яратишда селекция жараёнларида қўлланилади.
Агар ўсимлик бўйи 70 см дан паст бўлса ҳосилдорлик пасайишига, бу асосан 1000 та дон вазнининг пасайиши ва механик ўрим қийин кечишига олиб келади.
Баҳорги муддатда экилган тадқиқот натижаларига кўра ҳосилдорлик БЯН-2017/2 ва БКР-2/2 навлари, БЯН-2017/3, БКР-2/3, БКР-7/4, БКР-1/2 ва БКР-9/2 каби нав намуналарида энг юқори эканлиги аниқланди.
Энг юқори сифат кўрсаткичларига БКР-1/1 нмунасида дондаги оқсил миқдори 19,1 %, клейковина миқдори 36,2 %, дон натураси 798 гр/л, БКР-1/1 нмунасида дондаги оқсил миқдори 17,7 %, клейковина миқдори 34,4 %, дон натураси 819 гр/л, БКР-1/2 нмунасида дондаги оқсил миқдори 17,4 %, клейковина миқдори 33,8 %, дон натураси 793 гр/л, БКР-7/3 нмунасида дондаги оқсил миқдори 17 %, клейковина миқдори 35,6 %, дон натураси 813 гр/л эканлиги аниқланди.
Юқорида қайд этилган нав намуналаридан юқори сифатли баҳорги юмшоқ буғдой навларини яратишда келгуси селекция жараёнларида фойдаланиш учун тавсия этилди.