Bap new indd

40-§. DENENI KÓTERGENDE HÁM ONÍ USÍNDAY 
ARALÍQQA GORIZONT BAǴÍTÍNDA ORÍN AWÍSTÍRǴANDA 
ORÍNLANǴAN JUMÍSTÍ ESAPLAW
(4-laboratoriyalıq jumıs)
Jumıstıń maqseti: Dene vertikal hám gorizontal jol boylap orın 
awıstırılǵanda orınlaǵan jumıstı óz betinshe esaplaw.
Kerekli úskeneler: laboratoriya tribometri, oqıw dinamometri, santimetrli
bólimlerge iye bolǵan ólshew lentası, 2 dana eki ilmekli 
massası 100 g bolǵan júk, brusok, sızǵısh. 
Jumıstı orınlanıw tártibi:
1. Ásbap-úskenelerden 130-súwrette kórsetilgendey dúzilisti jıynań.
2. Dinamometrdiń járdeminde brusoktıń salmaǵı ólshenedi. Bunnan 
soń brusoktı joqarıǵa qaray teń ólshewli qozǵap, aldın ala ólshewshi lenta 
járdeminde ólshengen tribometr sızǵıshınıń biyikligine kóteriledi. Orınlanǵan 
jumıstıń shamasın tómendegi formula menen esaplań: 
A = F
salm 
.
h.
3. Tájiriybeni úsh ret tákirarlań. Hár tájiriybede brusokqa 0,81 N; 1,81 N; 
2,81 N júkler ildiriledi hám bul orınlanǵan jumıstıń salmaq kúshin jeńiw 
ushın jumsalatuǵınlıǵın atap ótiń.
4. Alınǵan nátiyjelerdi 5-kestege jazıń.
5. Sızǵıshtı stolǵa qoyıp, dinamometrdiń járdeminde brusok sızǵısh boylap 
birinshi jaǵdaydaǵı aralıqqa teń ólshewli kóshiriledi. Bunda payda bolǵan 
tartılıs kúshi dinamometrdiń kórsetiwi F
t 
dan anıqlanadı.
6. Jumıstı jáne tartısıw kúshi hám jolǵa baylanıslı esaplanadı: A = F
t
 s. 
Bul jumısta tiykarǵı dıqqat salmaq kúshin emes, súykelis kúshin jeńiwde 
orınlanǵanlıǵına qaratıladı. Soń brusokqa 0,81 N; 1,81 N; 2,81 N shamasındaǵı 
júkler asılıp, tájiriybe 3 ret qaytalanadı hám hár saparı tartıw kúshi orınlaǵan 
jumıs esaplanadı. Alınǵan nátiyjeler kestege jazıladı.
 
5-keste
№ m, (kg)
h,( m)
F
salm
,(N)
s, (m)
F
súyk
,( N)
A
h
(j)
A
tek
(j)
1
2
3

---

152
Saqlanıw nızamları
Bunnan soń brusokqa 1 N, 2 N, 3 N júklerdi qoyıp (130-súwret), tájiriybe 
jáne 2–3 ret tákirarlanadı hám hár saparı tartıw kúshiniń orınlaǵan jumısın 
esaplań. 
Alınǵan nátiyjelerdi salıstırıp, barlıq waqıt júkti joqarıǵa kóteriwde 
orınlanǵan jumıs onı sonday aralıqqa gorizontal jol boylap kóshirgende 
orınlanǵan jumıstan úlkenligin yamasa kishiligi anıqlanadı.