Bap new indd

yası kemeyip, kinetikalıq energiyası bolsa artadı, yaǵnıy deneniń 
potenciallıq energiyası kinetikalıq energiyaǵa aylanıp baradı.
 
4-jaǵday. h
1
= 45 m biyiklikten taslanǵan dene 3 s ta jerge túsedi, yaǵnıy 
deneniń jerden biyikligi h
4
= 0 ge teń boladı. Dene bul waqıtta jerge 
υ
4
= 30 m/s tezlik penen urıladı. Deneniń jerge urılıw waqtındaǵı potenciallıq 
hám kinetikalıq energiyaları tómendegishe boladı:
E
p4
= mgh
4
; E
p4
= 1 · 10 · 0 Dj = 0;
2
mυ
4
2
;
E
k4
= 
1 · 30
2
E
k4
= 2 Dj = 450 Dj. 
Biyiklikten erkin túsip kiyatırǵan deneniń jerge urılıw 
payıtındaǵı potenciallıq energiyası nolge, al kinetikalıq energi-
yası bolsa maksimal mániske teń boladı. 
135-súwret. 
Deneniń erkin 
tú-siwinde 
energiyanıń 
aylanısı.
h
3
h
2
h
2
′
m
h
1
1
3
2
4

---

159
VII bap. Jumıs hám energiya. Energiyanıń saqlanıw nızamı
Dene joqarıǵa qaray tik ılatırılǵanda keri process baqlanadı. Bul jaǵdayda 
dene joqarıǵa kóterilgen sayın kinetikalıq energiyası maksimallıq mánisten 
nolge shekem kemeyip baradı. Deneniń potenciallıq energiyası bolsa nol-
den maksimallıq mánisine shekem artadı. Potenciallıq energiyanıń ózgerisi 
deneniń tek vertikal qozǵalısında emes, al qozǵalıs traektoriyası ıqtıyarlı 
bolǵanda da kórinedi. Mısalı, imarattıń 7-qabatında massası 2 kg bolǵan dene 
turǵan bolsın. Eger imarattıń hárbir qabatınıń arasın 3 m dep alsaq, 7-qabatta 
turǵan deneniń jerge, yaǵnıy 1-qabatqa salıstırǵandaǵı potenciallıq energiyası 
360 Dj ǵa teń boladı. Usı dene 3-qabatqa teksheden alıp túsirilgende, liftte 
túsirilgen bolsa da bul qabatta onıń potenciallıq energiyası 120 Dj ge teń 
boladı.
135-súwrette súwretlengen deneniń h = 45 m biyiklikten túsiw dawamında 
kórilgen 4 jaǵdaydıń hárbirinde kinetikalıq hám potenciallıq energiyalardıń 
qosındısı qanday boladı?
1-jaǵdayda: E
p1
+ E
k1
= 450 Dj + 0 = 450 Dj.
2-jaǵdayda: E
p2
+ E
k2
= 400 Dj + 50 Dj = 450 Dj.
3-jaǵdayda: E
p3
+ E
k3
= 250 Dj + 200 Dj = 450 Dj.
4-jaǵdayda: E
p4
+ E
k4
= 0 + 450 Dj = 450 Dj.