Bap new indd

7-§. TUWRÍ SÍZÍQLÍ TEŃ ÓLSHEWLI QOZǴALÍSTÍŃ 
GRAFIKALÍQ SÚWRETLENIWI 
Tezlik formulasınan jol menen waqıttı tabıw
Deneniń qozǵalısınıń tezligi belgili bolsa, tezliktiń formulasınan onıń 
qálegen waqıt ishinde basıp ótken jolın tabıw múmkin: 
s = υ 
·
t.
Teń ólshewli qozǵalatuǵın deneniń basıp ótken jolın tabıw ushın 
tezlikti usı joldı basıp ótiwge ketken waqıtqa kóbeytiw kerek.
Mısalı, dene υ  = 8 m/s tezlik penen teń ólshewli qozǵalatuǵın bolsa, ol  
t = 10 s dawamında s = υ · t = 8 m/s · 10 s = 80 m joldı basıp ótedi.
Deneniń teń ólshewli qozǵalısındaǵı tezligi hám basıp ótken jolı belgili 
bolsa, tezlik formulasınan onıń qozǵalıs waqtın tabıw múmkin:
t
=
s
υ .
Teń ólshewli qozǵalıp atırǵan deneniń qozǵalıs waqtın tabıw 
ushın usı waqıtta basıp ótilgen joldı tezlikke bóliw kerek. 
Máselen, dene 12 m/s tezlik penen teń ólshewli qozǵalıp atırǵan bolsa, ol 
60 m joldı t = sυ  = 60 m = 5 s ta basıp ótedi.
Tezliktiń grafigi
Teń ólshewli qozǵalısta t waqtınıń artıp barıwınan deneniń tezligi 
ózgermey qala beredi. Mısalı, tuwrı sızıqlı teń ólshewli qozǵalatuǵın deneniń 
baslanǵısh tezligi 10 m/s bolsa, 10 s, 20 s, 30 s, 40 s, 50 s tan keyin de onıń 
tezligi 10 m/s qa teń bola beredi. Bunday jaǵdayda tezliktiń grafigin 28-a 
súwrette kórstilgendey súwretlew múmkin.
12 m/s
.

---

33
II bap. Tuwrı sızıqlı háreket
Ulıwma alǵanda, teń ólshewli qozǵalısta 
tezliktiń grafigi tárepleri υ hám t bolǵan 
tuwrı tórtmúyeshlikten ibarat boladı. Usı 
tórt múyeshtiń beti san jaǵınan dene basıp 
ótken s jolǵa teń (28-b súwret).