Bap new indd

25-§. PRUJINANÍŃ QATTÍLÍǴÍN ANIQLAw
(2-laboratoriyalıq jumıs)
Jumıstıń maqseti: eń ápiwayı dinamometrdiń prujinasınıń qattılıǵın 
anıqlaw arqalı denelerdiń deformaciyası menen qattılıǵı 
haqqındaǵı túsiniklerdi keńeytiw, serpimlilik kúshi 
haqqındaǵı alınǵan teoriyalıq bilimlerin bekkemlew.
Kerekli ásbaplar: shtativ, eń ápiwayı dinamometr, júklerdiń jıynaǵı, mil-
limetrli qaǵaz.
Jumıstı orınlaw tártibi
1. Prujinalı dinamometrdi soǵıw ushın shkalası-
na millimetrli qaǵaz jabıstırıń.
2. Dinamometrdi 
shtativke 
87-súwrette 
kórsetilgendey etip ornatıń.
3. Dinamometrdiń kórsetkishiniń baslanǵısh 
halın shkaladaǵı millimetrli qaǵazǵa belgileń.
4. Dinamometrdiń ildirgishine m
1
massa júk-
ti ildiriń, onıń tásirinde prujinanıń Δl
1
sozılıwın 
ólsheń hám nátiyjeni kestege jazıń.
5. Massaları m
2
hám m
3
bolǵan júk ushın da 
prujinanıń Δl
2
, Δl
3
sozılıwların ólsheń hám nátiy-
jelerin kestege jazıń.
6. Dinamometrge ildirilgen hárbir júk ushın pru-
jinaǵa tásir etken sırtqı kúshlerdi F
s 
= mg formu-
lası boyınsha esaplań hám nátiyjelerin kestege jazıń 
(g = 10 m/s
2
dep alıń).
7. Hárbir ólshengen ∆l
1
, ∆l
2
, ∆l
3
hám esaplanǵan F
t1
, F
t2
, F
t3
nátiyjelerdi 
k = F
s 
/∆l formulasına qoyıp, prujinalardıń k
1
, k
2
, k
3
qattılıǵın esaplań hám 
nátiyjelerin kestege jazıń.
8. k
ort
= ( k
1
+ k
2
+ k
3
)/3 formulası boyınsha prujinanıń qattılıǵınıń ortasha 
mánisin esaplań hám nátiyjeni 2-kestege jazıń.
87-súwret. Prujina qattılıǵın 
anıqlaw ushın úskeneler.
Δl
l
l
0

---

94
Dinamika tiykarları
2-keste
№
m
F
t
Δl
k
k
ort
|k
ort
– k|
ε
1
2
3
9. ∆k
n
= |k
ort
– k
n
| formulasınan absolyut qátelikti tabıń. 
10. ∆k
ort
= (∆k
1
+ ∆k
2
+ ∆k
3
)/3 formulasınan absolyut qáteliktiń ortasha 
mánisin esaplań
11. ε = (∆k
ort
/ k
ort
) ∙ 100% formulasınan salıstırmalı qátelikti tabıń.
12. Nátiyjelerdi talqılań hám juwmaq shıǵarıń. 
Tájiriybe waqtında tómendegi sorawlarǵa juwap tabıwǵa tırısıń:
1. Dinamometrdiń shkalası bóliminiń mánisi nege teń?
2. Dinamometrdiń shkalasınıń joqarǵı shegarası neshege teń?
3. Júk ildirilgen dinamometrdiń prujina kórsetkishi qayjerde turıwı 
kerek?
4. Kúshti ólshewde dinamometrdi qalay ornalastırıw kerek?
5. Kúshti ólshew waqıtında dinamometrdiń shkalasına qalay qaraw kerek?
1. Massaları m
1
, m
2
, m
3
bolǵan júkler ildirilgen dinamometr pruji-
nasınıń serpimlilik kúshi nege teń hám qaysı tárepke baǵıtlanǵan?
2. Dinamometrdiń prujinasınıń ildirgishine júk ildirilgende serpimlilik 
kúshi qalay payda bolatuǵınlıǵın túsindirip beriń.
3. Ne sebepten hárbir ólshew ushın prujinanıń qattılıǵı k
1
, k
2
, k
3
derlik 
birdey mánislerge teń?