Baqo umarov
Download 51.28 Kb. Pdf ko'rish
|
|
4 1 -rasm. G em oglobin m olekulasining tuzilishi. Н 39С 20О О С — С Н г С О О С Н з 42-rasm . Xlorofill m olekulasining tuzilishi. IKKI GETEROATOM TUTGAN BESH A’ZOLI GETEROHALQALI BIRIKMALAR ,N H H oksazol izoksazol tiazol izotiazol pirazol imidazol Gistidin U im idazol qatoridagi oq sillar ta rk ib id a a lm ash in m ay d ig an tab iiy am inokislotalardan biri p-(4-im idazolil)-alanin bo'ladi. N ------ п— CH2-CH - COOH _______ „ N ------ |г-СНг-СН2 - NH2 V ! V 1 1 H H gistidin gistamin Gistidinni dekarboksillash bilan m uhim biologik xossaga ega gistamin hosil qilinadi: In d o l Indol dastlab indigo b o ‘yog‘idan olingan va shunday deb nom langan. U 52°C da suyuqlanadigan yoqim siz hidli rangsiz kristall m o dd a, to sh k o 'm ir sm olasida va jasm in, apelsin, oq akatsiya gullarining efir m oylari tarkibida uchraydi. O shqozonda oqsillar chiriganda ham indol hosil bo 'ladi. Sanoatda indol toshko'm ir smolasining 240-260°C da qaynaydigan fraksiyasidan ajratib olinadi. U pirrol yadrosining benzol bilan birikishidan hosil bo 'ladi, shuning u ch u n indol benzpirrol deb ham ataladi. Indol kichik m iqdorda xushbo'y va katta konsentratsiyada qo'lansa hidga ega, shuning u chun toza indol atir-upa sanoatida ham ishlatiladi. U ni anilinga atsetilen ta ’sir ettirib olish m um kin (C hichibabin reaksiyasi): < § ) —NHj + HC = CH A indol Indol kimyoviy xossalariga ko'ra pirrolga juda o'xshaydi va geterohalqaning p-uglerod atom i m aksim al elektron zichlikka ega. Shuning u c h u n ham , reagent o 'rin olish reaksiyasida p-holatdagi vodorod atom i o 'm in i egallaydi. Indol halqasida 10 ta um um lashgan p-elektronlar m avjud (4 n + 2 , n = 2 ) va X yukkelning arom atiklik qoidasiga javob bergani u ch u n benzol qatori u g le v o d o ro d la rin in g x o ssalarin i n am o y o n q ilad i. In d o ln in g m u h im hosilalaridan biri hisoblangan geteroauksin (P-indolil sirka kislota) o'sim liklar tarkibida ju d a kam m iqdorda uchraydi. U o'sim likni o'stiru v ch i gorm on hisoblanib, ularning o'sishiga katta ta ’sir ko'rsatadi. p -indolil sirka kislota quyidagicha olinadi: ^ , + CI - CH 2 -C N . ^ -------- ^ C H i- C s N H 20 ; [H 4] . L O j ^ l - M g lC l - N H j I I Mgl H _____ ^ j ^ _ j - C H 2-C O O H N Indol oson oksidlanib, yengil sanoat uchun m uhim oraliq m ahsulotlardan biri indigoni hosil qiladi, bu birikm a indigo bo'yoqlarining asosidir: izatin О Н II I . С . N С = С ' / Ч н о ® С >сО Э Triptofan [P-(3-indolil)-alanin] — almashinm aydigan am inokislotalardan biri. Tirik organizm datriptofanning m etabolizm ida, asosan, deam inlash vad ek arb ok - sillash reaksiyalari jarayonida3-indolil sirkakislota(geteroauksin) v atrip tam in [3 -(p-am inoetil)-indol] — m uhim biogenli am in hosil b o ‘ladi: - с о о н -C O 2 triptofan C H 2- C - C O O H ■ C H i - C H j - N H j triptamin m o n o a m i n o o k s i d a z a fe rm e n ti - C H 2 - C O O H H 3-indolilpirouzum kislota H geteroauksin O L T I A’Z O L I G ETER O H A LQ A LI B IR IK M A LA R Piridin Piridin C 5H ,N ham pirrol kabi suyaq moyida va indol bilan birga toshko'm ir smolasi tarkibida bo'ladi. U 115°C da qaynaydigan yoqim siz hidli, rangsiz suyuqlik. Suv va ko'pgina organik erituvchilar bilan yaxshi aralashadi. Piridin olti a ’zoli, tarkibida azot tutgan geterosiklik birikm alar ichida eng m uhim i hisoblanadi. Tabiiy birikm alardan alkaloidlar, vitam inlar, koferm entlar, dorivor m o d d alar tark ib id a piridin halqasi tu tg an kim yoviy m o d d alar uchraydi. Olinishi Piridin birinchi m arta 1851- yilda suyak moyidan, keyinchalik toshko'm ir sm olasidan ajratib olingan. Y og'oshni quruq haydash usuli bilan ham piridin olish m um kin. Piridin asetilen bilan vodorod sianid aralashm asi qizdirilgan naydan o'tkazilganda hosil bo'ladi: 0 piridin K i m y o v i y x o s s a l a r i P iridinning arom atiklik xossalari kuchli nam oyon b o 'lad i, nitrat kislota yoki kaliy bixrom at t a ’sirida oksidlanm aydi, yuqori haroratga chidam li. Piridindagi azot atom ining erkin elektron jufti тг-elek tron lam in g arom atik sekstetini hosil qilishda ishtirok etm aganligi u chun , piridin kuchsiz asos xossalarini nam oyon qiladi. Piridinning asoslik xossasi (pK a= 5,2) anilinning asos xossasiga (pK a=4,6) yaqin, am m o alifatik aminlarga nisbatan ancha (pK a CK»10) zaifroq. Shuning uchun u kuchli m a ’dan va organik kislotalar bilan yaxshi kristallanadigan tuz hosil qiladi: П Piridin va uning gom ologlari uchlam chi am inlar singari galoid alkillar ta ’sirida galoidalkilatlar — to 'rtlam ch i am m oniyli asos tuzlari hosil qiladi: Q a y t a r i l i s h r e a k s i y a l a r i Piridin katalizatorlar ishtirokida oltita vodorod atom ini biriktirib, p ip e ridin hosil qiladi: piridin H piperidin E l e k t r o f i l о ‘r i n o l is h r e a k s i y a l a r i Piridinning yadrosida azot atomi ta ’siri natijasida uglerod atom larida yaxlit л -elektron buluti zaryadining notekis taqsim langanligi tufayli elektrofil o 'rin olish reaksiyalari p-uglerod atom idagi vodorod hisobidan qiyinlik bilan am alga oshadi. Nukleofil o 'rin olish reaksiyalari a - va y-uglerodlar vodorod atom larining alm ashinishi hisobiga birm un cha osonlik bilan sod ir bo 'ladi. Besh a ’zoli geterohalqali birikm alarga nisbatan piridin elektrofil o 'rin olish reaksiyasiga qiyinchilik bilan kislotali m uhitda amalga oshiriladi, b unda piridin m usbat zaryadli kation holida bo'ladi. 0,96 0 1,01 0,89 G alogenlar past h aroratda piridinga birikib, galogenidlar hosil qiladi, ular qizdirilganda р-galogenpiridinga aylanadi: + Cl, О 9 c r 360°C k n o 3 + h 2 s o 4 + B r2: 300°C + S 0 3;230°C c r P-xlorpiridin + HCI 0 * O' P-nitropiridin P-brompiridin SO f P-piridinsulfokislota N u k l e o f i l о ‘r i n o l is h r e a k s i y a l a r i Piridin natriy am id bilan qizdirilganda, a-am in o p irid in hosil b o'ladi (C hichibabin reaksiyasi): - н 3 a-aminopiridin + KOH 250-300°C - H 2 + KOH a-oksipiridin Piperidin Piperidin piridinga qaraganda kuchli asos, lekin aromatik xossalami namoyon qilmaydi. U ammiak hidli, o'z xossalari bilan ikkilamchi alifatik aminlarga o'xshaydi, suvda yaxshi eriydigan rangsiz suyuqlik, 106°C da qaynaydi.U nikotin vavitamin PP molekulasi tarkibida saqlanadi. Piperidin ba’zi tabiiy birikmalar (masalan, garmdoridan ajratib olinadigan piperin, sassiq alaf o'simligidan olinadigan koniin alkaloidi) tarkibida uchraydi. Piperidin 1,5-dibrompentangaammiakta’sir etib olinadi: Nikotin kislota, vitamin PP Biokimyoviy jarayonlarda piridinning bir qator hosilalari muhim o'rin Bu vitamindan pellagra kasalini davolashda foydalaniladi. Piridinnning hosilasi izoniazid sil kasalligini davolashda samarali dori-darmon bo'lsa, sulfidin eng faol sulfamid preparatidir. Nikotin kislota achitqilar ekstraktida, qoramol jigarida, sutda hamda boshqa oziq-ovqat mahsulotlarida uchraydi va piperidin tutadi. Ulardan biri nikotin kislota va shu kislota amidi nikotinamid yoki vitamin PP deb ataladi. r nikotin kislota (piridinkarbon kislota) nikotin kislota amidi (vitamin PP) qisman organizmda sintez qilinadi. Umuman olganda, В guruh vitaminlari organizmdagi fermentativ oksidlanish-qaytarilish jarayonlarida va aminokislotalarning dekarboksillanishida muhim vazifani bajaradi. Xinottn Tutash halqali geterosiklik birikma. Xinolin moysimon, rangsiz suyuqlik, qaynash harorati 238°C, suvda eriydi, o‘ziga xos hidga ega. Uning molekulasi o'zaro tutashgan benzol va piridin halqalaridan iborat, shuning uchun u benzopiridin deb ham ataladi: :< K * Ф xinolin Xinolinning metil almashingan hosilalari uchun trivial, ya’ni tarixiy nomlari saqlanib qolgan: ®Сч„, xinaldin Xinolin piridin kabi kuchsiz uchlamchi asos va aromatik xossalarga ega. U kislotalar ta’sirida tuzlar, galogenalkillar ta’sirida esa, to'rtlamchi ammoniy asosi tuzlarini hosil qiladi. Xinolin qaytarilganda awal piridin halqasi qaytariladi, keyingi bosqichda benzol halqasi vodorod atomlarini biriktiradi: Xinolin toshko'mir smolasi yoki suyak moyi tarkibida bo'ladi. Uni birinchi marta 1834- yilda Runge toshko'mir smolasidan olgan edi. Xinolin, odatda, Skraup usuli bilan sintez qilib olinadi, ya’ni akrolein anilin bilan oksidlovchi sifatida nitrobenzol ishtirokida kondensatlanish reaksiyasiga kiritiladi: <Ю— <Ю — CQ I H H tetragidroxinolin dekagidroxinolin n h 2 о h anilin akrolein HN akroleinanilin digidroxinolin xinolin Xinolin yadrosi ko'pgina alkaloidlar, dori-darmon birikmalari bo'yoq moddalari tarkibida uchraydi. P irim idin va p u rin hosilalari Pirimidin hosilalari ikkita geteroatom tutgan olti a’zoli geterohalqali birikmalardir. Pirimidin yadrosi nuklein kislotalar, kofermentlar, vitaminlar, alkaloidlar, dorivor preparatlar tarkibiga kiradi. Pirimidinning eng muhim hosilalaridan biri uratsil bo'lib, uni 2,6-dioksi pirimidin deb atalsa, ham tirik organizmda u, asosan, laktam shakld? bo'ladi. Erkin holda u uch xil tautomer shaklda bo'lishi mumkin: Timin va sitozin ham pirimidin hosilalari bo'lib, uratsil kabi yuqori suyuqlanish haroratiga ega, fenol kabi kislotalik xossani namoyon qiladilar: О N I or IjJ HO H pirimidin H uratsil va uning tautomer shakllari timin sitozin Tutash geterohalqali birikmalardan purin hosilalari (adenin va guanin) ana shunday ahamiyatlidir. Purin kuchsiz asos bo'lib, suvda yaxshi eriydigan kristall m odda. U kislotalar va ishqorlar t a ’sirida tu zlar hosil qiladi va oksidlovchilar ta ’siriga barqaror hisoblanadi: Purinning oksi- va aminohosilalari qiyin suyuqlanadigan kristall birikmalar, chunki u lar vodorod bog‘lari hisobidan kuchli assotsiatlar hosil qiladi. Purin hosilalari suvda yomon eriydi, am m o asoslarda yaxshi eriydi. U lardan ksantin, adenin va siydik kislotalari tirik organizm u ch u n katta aham iyat kasb etadi. Siydik kislotasi tirik organizmlardagi purin tutgan m oddalar alm ashinuvining oxirgi m ahsuloti b o ‘lib, siydik bilan tirik organizm dan chiqariladi. Ksantin yoki 2 ,6 -d io k s ip u r in hayvon to 'q im a la rid a , q o n id a , siydik to sh id a , o'sim liklardan choy tarkibida bo'ladi. Ksantin kucnsiz asos xossali, kislotalar bilan tu zlar hosil qiladi. Uning azot atom lari bo'yicha m etillangan hosilalari m arkaziy asab tizim ini qo'zg'atuvchi vositalar sifatida tibbiyotda keng ishlatiladi. Teofillin (1-m etilksantin) choy baigi tarkibida uchrasa, teobrom in yoki 3,7-dim etilksantin какао mevasida 1,8 % gacha uchraydi va undan k o 'p m iqdorda olinadi. Kofein kofeda 3 % choy bargida 5 % gacha bo'ladi. Kofein markaziy asab tizimini qo'zg'atuvchi va yurak faoliyatini kuchaytiruvchi vosita sifatida kundalik turm ushda va tibbiyotda keng ishlatiladi. B undan tashqari, siydik haydashni yaxshilaydi, am m o teofillin va teobrom inga nisbatan bu xususiyati ancha zaifroq. A denin va guanin nuklein kislotalari tarkibiga kiradi. B undan tashqari, adenin b ir qator koferm entlarning tarkibiy qism idir. P irim idin hosilalari singari aden in ham tabiatda riboza va dezoksiribozaning N -glikozidlari (a d e n o z in ) va n u k leo tid la r (a d e n o zin m o n o fo sfa t, ad en o zin d ifo sfat va N H 2 O H purin О О О н ksantin (2,6-dioksipurin) teobromin (3,7-dimetilksantin) kofein (1,3,7-trimetiIksantin) adenozintrifosfat) sifatida uchraydi. Adenozintrifosfat (ATF) polifosfat bog‘- lari energiyasi va tirik tabiatda keng tarqalganiga ko‘ra hayvonlar va o'simliklaming asosiy energiya manbayi hisoblanadi. ATF muskullar faoliyatida muhim o'rin tutsa, adenin nukleotidlari nuklein kislotalar tuzilishida ishtirok etadi. N U K L E IN KISLOTALAR Nuklein kislotalarining nomi lotincha nucleus - yadro so'zidan olingan. Nuklein kislotalari molekulyar massasiga ko'ra oqsillardan ham og'irroq yuqori molekulali birikmalardir. Tirik hujayra va viruslaming asosiy tarkibiy qismini oqsil va nuklein kislotalaridan iborat nukleoproteidlar tashkil etadi. Ular o'zaro vodorod bog'i va tuz hosil qilish qobiliyatiga ko'ra bog'lanadi. Nuklein kislotalari birinchi marta 1868- yilda F. Misher tomonidan ajratib olingan bo'lsa ham, ularning tuzilishi uzoq vaqtgacha aniqlanmadi. XX asming 40- yillariga kelib nulein kislotalariga olimlaming e’tibori kuchaydi, chunki ular tirik organizmlarning irsiy belgilarini nasldan naslga beruvchi va ko'payishini boshqaruvchi birikmalar ekanligini isbotlashdi. Nuklein kislotalarining tuzilishi ingliz olimi A Todd tomonidan aniqlandi. Nuklein kislotalarning uzun zanjirida fosfat kislota qoldiqlari efir bog'lari bilan D-ribofuranoza va 2-dezoksi- D- ribofuranozalar bog'langan. CH2OH P-D- ribofuranoza H )H 2-dezoksi-p-D- ribofuranozalar Nuklein kislotalarining tarkibini pentoza qoldiqlari bilan bog'langan purin (adenin va guanin) va pirimidin (timin, sitozin, uratsil,) asoslari tashkil etadi. Nuklein kislotalarining tuzilishini aniqlashda gidroliz reaksiyasi katta yordam berdi. Nuklein kislotalar parchalanib, monodukleotidlar, ular, o'z navbatida, pirimidin yoki purin asoslari, riboza (yoki dezoksiriboza) va fosfat kislotaga ajraladi: Mononuk- leotidlar Pirimidin yoki purin asoslari Riboza yoki dezoksi riboza Nuklein kislotalar ikki katta sinfga bo'linadi: 1. M olekulasida faqat riboza qoldig'i tutgan nuklein kislotalar R N K (rib o n u k le in k islo ta la r) deb atala d i. R N K , aso sa n , p ro to p la z m a va ribosom alarda uchraydi. R N K gidrolizlanib, adenin, guanin, uratsil, riboza va fosfat kislotaga parchalanadi. 2. T o 'liq gidrolizlanib, adenin, guanin, sitozin, tim in , dezoksiriboza va fosfat kislotasiga parchalanadigan N K dezoksiribonuklein kislotalari (D N K ) deyiladi. D N K faqat hujayra yadrosida uchraydi. Hozirgi vaqtda nuklein kislotalarining uch turi m a ’lum : tashuvchi R N K (t-R N K ), inform atsion (i-R N K ) va ribosom ali (r-R N K ). R N K ning har bir turi oqsillar biosintezida m uhim vazifani bajaradi. T ashuvchi R N K deyiladigan m urakkab m olekulalar D N K bilan faollashtirilgan am inokislota qoldiqlarni ribosom alarga tashiydi. H ar bir am inokislota m axsus t-R N K bilan tashiladi. Hozirgacha o'ttizdan ortiq t-R N K tuzilishi aniqlandi. Ularning eng oddiylari o 'z m olekulasida 75-80 ta m ononukleotid qoldiqlarini tutadi. R N K va D N K lam ing tuzilishi O shoa va K ornberglarning ferm entativ sintezidan keyin tasdiqlandi. D N K ning tuzilishini aniqlash 1970- yillarda K orana sintezlari bilan am alga oshirildi, b a ’zi bir genlar V.A. Engelgart laboratoriyasida ferm entativ usulda sintez qilindi. Irsiy belgilarning nasldan naslga o 'tishi hujayra yadrolarining bo'linish jarayonida D N K yordam ida am alga oshiriladi. B undan tashqari, D N K yordam ida organizm dagi R N K sintezlari h am boshqariladi. N uk lein kislotalarining kimyosini chuqur o'rganish irsiy belgilarga ta ’sir etish im konini yaratdi, bu m olekulyar biologiyaning “gen m uhandisl’gi” deb ataluvchi alohida sohasining rivojlanishiga olib keldi. M a ’lum ferm entlar yordam ida D N K zanjirini aniq qismlarga “kesish” va ligaza ferm entidan foydalanib, yangi D N K qism larini kiritishga im kon yaratildi. Shulardan eng od d iy si va o 'rg a n ilg a n i y uqori o 's im lik la r g e n la rig a az o t y ig 'u v c h i m ikrorganizm genlarining kiritilishi misol bo'ladi. Bu ish to 'liq amalga oshirilsa, o'sim liklarga azotli o 'g 'it berish hojati qolm aydi va ular o'zlarining azotga b o 'lgan ehtiyojini sintez yo'li bilan am alga oshiradilar. N uklein kislotalarining m urakkab tuzilishini aniqlashda C hargaffning ishlari, 1951- yilda M. U ilkins tom onidan D N K m olekulasining rentgen- strukturaviy tahlilga urinishi, D. U otson, A. T o dd va L. Poling tadqiqotlari katta yordam berdi. Bu ishlam ing barchasini um um lashtirib, 1953- yilda D. U o tso n va F . Krik D N K m olekulasining ikkilam chi tuzilishini isbotladilar. Bu ikki olim keyinchalik (1962- yilda) M. U ilkins bilan birga shu sohadagi ulkan m uvaffaqiyatlari uchun Nobel m ukofotiga sazovor bo 'lishd i. D em ak, D N K m olekulasining birlam chi tuzilishi fosfat kislota bilan bog'langan nukleozidlam ing chiziqli zanjiridan iborat b o 'lsa, U otson va K riklarning ko'rsatishicha, ikkilachi tuzilishi um um iy o 'q atrofidagi ikki polinukleotid molekulalarining bir-biri atrofiga o ‘ralgan spirali tarzida tasaw ur qilinadi (rasmlar). Bu zanjirdagi to ‘rtta asos molekulalari D N K tarkibida o‘ziga xos kom plem entar asoslar juftlarini hosil qiladi: ya’ni faqat pirim idin asoslari (tim in va sitozin) va purin asoslari (adenin va guanin) bilan tegishli ravishda vodorod b og‘Iari hosil qiladi.. Bunday bog‘larni hosil qilishda h a r qanday asoslar ishtirok etm asdan, faqatgina maxsus belgilangan m olekulalar jufti: ad en in -tim in va guanin-sitozin orasida sodir bo'ladi. 43-rasm . D N K m olekulasining bir qismi: h ar qaysi ajratilgan fragm ent nukleozid bo 'lib , unda asos bilan poliefir zanjirining o 'z a ro bog'lanishiga e’tibor bering. 44 -rasm. R N K m olekulasining tuzilishi. R ibonuklein kislotalar zanjiri dezoksirib onuk lein kislotalar zanjiridan shu bilan farq q iladiki, uning ta rk ib id a g i u g le v o d la r q o ld ig 'id a g isro k s il g u ru h m a v ju d va aso s m olekulalarining biri (uratsil qoldig'i) C H 3-gu ruhi tutm aydi. V 0H ° 45-rasm. D N K molekulasi fragmentining tuzilishi. 46-rasm . D N K qo 'sh spirali- 47-rasm . D N K m olekulasi ning tuzilishi. replikatsiyasining m exanizm i. (СН,) о н—NH N \ u g le v o d q o ld ig 'i u g le v o d ^ q o ld ig 'i S = G \ u g le v o d q o ld ig 'i 48 -rasm . T im in -adenin (yoki yratsil-adenin) va sitozin-guanin asosli juftlam ing hosil bo'lishi. Rasm da ko'rsatilganidek, ular vodorod bog'lar bilan juftlashgan (form ulasi va m asshtabli ko'rinishi). 3 D N K m olekulasi ikki polim er zanjirlardan tarkib topgan b o 'lib , har bir zanjir ikkinchisi bilan o 'z a ro kom plem entarligini saqlab qoladi, y a’ni birinchi zanjirdagi h ar qaysi asos molekulasi fazoda iikinchi zanjirdagi faqat o'ziga tegishli bo'lgan asos bilan qaram a-qarshi holatda joylashadi va vodorod bog'lari bilan bog'lanadi. Bu spiralsimon zanjirda asos m olekulalari zanjir skeletining ichki tom oniga yo'nalgan, kom plem entar asoslar orasidagi vodorod b o g 'lar hosil qilgan struktura spiralsim on o'ralg an arqon narvon shaldini eslatadi. Hujayraning bo'linishida qo'sh spiralning h ar bir shoxchasi m atritsa vazifasini o 'ta y d i va ajralib ch iq q an h ujayra b a rc h a g en etik informatsiyalarni o'zida saqlab qoladi. G eterohalqali birikm alar, geteroatom lar (N , O, S). F uran. Tiofen. Pirrol. T oshko'm ir smolasi. Furfurol. Tutash geterohalqali birikm alar. Purin asoslari. G em oglobin, protoporfirin. Xlorofill, plastin, xlorplastin. X rom oproteidlar. Pirazol. Imidazol. Oksazol. Izoksazol. Tiazol. Izotizol. Indol (benzpirrol). G eteroauksin ( indolil sirka kislota). Izatin, indigo. Indigo bo'yoqlari. Tayanch iboralar P irid in .P ip e rid in .N ik o tin kislota.N ikotin kislotaam idi (vitam in R R). Xinolin. Xinaldin. Piriidin. Pirazol. Timin. Sitozin. Purin. Adenin. G uanin. N uklein kislotalar. M ononukleoproteidlar. Pirim idin yoki purin asoslari. M olekulyar biologiya. “G en muhandisligi”. R N K (ribonuklein kislota). D N K (dezoksiribonuklein kislota). N uklein kislotasining birlam chi, ikkilam chi, uchlam chi tuzilishi. 1. Aesetilen va am m iakdan pirrol olish reaksiyasi tenglam asini yozing. 2. Quyidagi birikm alam ing tuzilish form ulalarini yozing: a) ci-bromtiofen; b) 2 ,5-dim etilfuran, d) a,a-d im etilp irro l; e) 2-am ino pirid in ; 0 p iridincul- fokislota; g) 4-indolkarbon kislota. 3. Quyidagi birikm alarni nomlang: 4. Piridin va p iperidinning asoslik(ishqorlik) xossalarini solishtiring va xulosangizni asoslang. 5. Pirrol va pirolidinning asoslik (ishqorlik) xossalarini solishtiring. 6. Quyidagi m oddalarning tautom er shakllarini yozing: a) 2-am ino piridin; b) 4-oksipiridin; d) uratsil; e) tim in; f) sitozin; e) adenin. 7. Pirrol, tiofen, piridin va benzol halqalarining galogenlash jarayonidagi reaksion qobiliyatini solishtiring. Ularning qaysi biri oson reaksiyaga kirishadi? 8. N ega furanni sulfolash u chun reagent sifatida piridinsulfotrioksid ishlatiladi? U ning tuzilishini yozing. 2 -m etilfuranni sulfolash reaksiyasi tenglam asini yozing. 9. 450°C gacha qizdirilgan alum iniy oksidi ustidan (Y u.K . Yuryev reaksiyasi) a) metilfiiran va m etilam in b) tiofen va etilam in d) m etilpirrol va vodorod sulfidi aralashm alari o ‘tkazilganda qanday m ahsulotlar olinadi? 10. Quyidagi birikm alam ing qaysi biri kuchli kislotalik xossasini ko'rsatadi: N azorat savollari a) Download 51.28 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|