«Bayanlar toplamı» mbs ha’m u’zliksiz oqıw bag’darlamasındag’ı oqıwshılardın’ baylanıslı so’ylewin o’siriwge tiyisli talaplardan kelip shıqqan halda du’zildi. Toplamdag’ı tekstler tematikalıq ta’repten ra’n’be-ra’n’

Tırısqaqbay degen qumırısqa bar eken. Ol sherikleri menen salma boyında da’n terip ju’rgen eken. Birden suwg’a tu’sip ketipti.
Tırısqaqbay sho’ge baslaptı. Sonda aldınan uzın sho’p paqalı shıg’ıp qalıptı. Tırısqaqbay og’an asılıp alıptı.
Balıqshalar sho’p paqalın jag’ag’a iytere baslaptı. Onı bir g’umay sho’pke ilindiripti.
Tırısqaqbay g’umay japırag’ına asılıp, jag’ag’a shıg’ıp alıptı. Balıqshalarg’a minnetdarshılıq bildiripti.

Oqıwshılar jazıw taxtasındag’ı tekstti oqıydı ha’m onın’ mazmunın analiz qıladı. Oqıtıwshı oqıwshılarg’a gu’rrin’nin’ rejesin erkin tu’rde o’zleri du’ziwin aytadı.

Oqıwshılar tekst bo’limlerin ta’rtip penen oqıp, ha’r bir bo’limde kim haqqında yamasa ne haqqında ga’p bolıp atırg’anın anıqlaydı.
Oqıtıwshı qosımsha sorawlar beriw arqalı oqıwshılardın’ ha’r bir bo’lim mazmunın anıqlawg’a bolg’an qızıg’ıwshılıg’ın arttırıp baradı. «Na’l du’zeldi» teksti joqarıdag’ıg’a uqsas ta’rizde o’tkeriledi. Olardın’ ha’r bir bo’liminde jan’a shaxs qatnasadı.
Bazı waqıyalarda izbe-iz almasıp turıwshı tekstler bar. Bunday tekstler bo’limlerge bo’liwde ju’da’ qol keledi. «Qurtlar janlandı» tekstinde bes waqıya bar bolıp, olar bir-biri menen baylanıslı, biri ekinshisinen kelip shıg’adı. Oqıtıwshı to’mendegi sorawlardı oqıwshılarg’a beredi: «Tekstte neshe abzats bar? Birinshi abzatsında ne haqqında aytıladı? Og’an ne dep at qoyıw mu’mkin? Ekinshi bo’limde tekstti tu’siniw ushın ne ju’da’ a’hmiyetli? To’rtinshi bo’lim u’shinshi bo’lim menen qanday baylanısqan?»
Gu’rrin’nin’ bo’limine tema tabıw abzatstın’ dodalawı menen bir waqıtta baradı. Na’tiyjede tekstti bo’limlerge bo’liw jumısı an’satlasadı. Eger bul tekst jazıw taxtasına jazılmasa, ol jag’dayda oqıtıwshı tekstti ekinshi ma’rte oqıw aldınan oqıwshılarg’a mınaday tapsırma beredi: «Oylan’, gu’rrin’di neshe bo’limge bo’liw mu’mkin?»
Gu’rrin’di bo’limlerge anıq ajıratıw, ma’wsimge tiyisli u’zindilerdi salıstırıw waqıyalardın’ ku’tilmegende almasıwı tiykarında bolıwı mu’mkin.
Oqıwshılar esitken tekstlerin a’ste-aqırınlıq penen bo’limlerge bo’liwdi u’yrenip baradı. Bunda u’yretiwdin’ en’ jaqsı usılı oqıwshılardın’ oqıw sabaqlarında payda qılg’an ko’nlikpesi – awızeki su’wretlew bolıp esaplanadı. Usı maqsette toplamda mazmunı ayqın ko’z-qaras tuwdırıwshı bir qatar gu’rrin’ler beriledi. Bayan jazıw sabag’ında barlıq su’wretlerdi su’wretlep beriw sha’rt emes, bunın’ ilajı da joq. Mu’mkin bolg’anınsha su’wretlerdin’ mazmunın qısqa su’wretlep beriwdin’ o’zi jeterli.
Ayırım jag’daylarda g’ana gu’rrin’nin’ bir bo’limin tolıq su’wretlew za’ru’r.
3-klassta reje a’yne 2-klasstag’ıday qayta bayanlaw ushın tayanısh esaplanadı. Tekstti aldınnan tayarlıqsız qayta bayanlaw bayan ushın hesh qanday na’tiyje bermeydi. Aldın reje bo’limlerine berilgen juwaptı tın’law, son’ onı analiz qılıw maqul. Oqıwshılar itibarın da’slep gu’rrin’nin’ qıyınıraq bolg’an bir yamasa eki bo’limi mazmunın tın’lawg’a qaratıw lazım. Sonda oqıwshılar bul bo’limdegi ga’pler sanın anıq bilip aladı. Qayta bayanlaw waqtında artıqsha ha’m imlası qıyın bolg’an so’zler shıg’arıp taslanadı. Tiykarg’ı dıqqattı tekst tiline, a’piwayı ga’plerdin’ isletiliwine qaratıw kerek. Oqıtıwshı toplamda qospa ga’plerdin’ ju’da’ kemligin, olar da za’ru’rlik tuwılg’anda g’ana isletilgenligini biliwi sha’rt.
Hesh bolmag’anda, teksttin’ birinshi yamasa ekinshi bo’limin qayta bayanlawdı turaqılı tu’rde shınıg’ıw qıldırıw oqıwshılardın’ basqa bo’limler mazmunın an’lawda o’zine talapshan’ bolıwın ta’miynleydi.
Sonnan son’ tolıq qayta bayanlaw ha’r dayım talap qılına bermeydi. Onı o’tkeriwden aldın oqıwshılar itibarın tekst bo’limlerinin’ baylanıs usıllarına qaratıw lazım. Baylanıstırıwshı wazıypasın atqarıwshı: tosattan, bir ku’ni, sonda, sonın’ ushın, biraq, sıyaqlı so’zlerdi oqıwshılar sanalı tu’rde tu’sinip qollana bilsin.
Balalar doslarının’ tolıq qayta aytıp beriwlerin tın’lar eken, olarg’a gu’rrin’ qatnasıwshıları atların aytıwda bir qıylılıq bolmawın baqılap barıw tapsırıladı. Biz toplamdag’ı ko’p tekstlerde atlar Sinanımlerinin’ orınlı isletiliwi haqqında o’z pikirlerimizdi berdik. Oqıtıwshının’ o’zi basqa tekstlerge de usınday jol tutıwı mu’mkin. Ol tekst qaharmanının’ atı yamasa «ol» almasıg’ın ta’kirarlawdan qutılıw jollarına a’hmiyet beredi. Birinshi shaxstı u’shinshi shaxs penen almastırıw za’ru’r bolg’anda, qaharmandı qanday atawdı ja’ma’a’t bolıp sheshiw kerek. Oqıwshılar ana tili sabag’ında a’yne usıg’an tiyisli temalardı ele u’yrenbegeni ushın jazıw taxtasına mu’mkin bolg’an atlar ha’m so’zler jazıp qoyıladı: Zakir bala, ol oqıwshı, awshı, jazıwshı, adam sıyaqlı.
Ga’p u’stinde alıp barılatug’ın jumıs geyde sabaqtın’ ayrıqsha basqıshın qatar qılıp qoyıwı da mu’mkin. Egerde balalar ga’p du’ziwde qıynalıp qalsa, olarg’a to’mendegi usıllar menen ja’rdem beriw kerek: