«Bayanlar toplamı» mbs ha’m u’zliksiz oqıw bag’darlamasındag’ı oqıwshılardın’ baylanıslı so’ylewin o’siriwge tiyisli talaplardan kelip shıqqan halda du’zildi. Toplamdag’ı tekstler tematikalıq ta’repten ra’n’be-ra’n’

Imla: 8-Mart, ko’k-ko’mbek so’zleri u’stinde islenedi.
Analiz: Joldas qalayınsha anasına sawg’a tayarladı? Joldasqa sawg’a tayarlaw jolın kim u’yretti? Joldas ba’ha’r kelgenin qashan ha’m neden bildi? Kim quwandı? Ne ushın?
Endi oqıtıwshı Joldas, anası, Joldastın’ ne jumıs qılg’anı haqqında sorawlar beredi.
Birinshi sorawg’a berilgen juwaplar esitiledi. Sorawlardan biri tan’lap alınıp, analiz qılınadı ha’m klass jazıw taxtasına jazıladı. Ekinshi, u’shinshi, to’rtinshi sorawlar da a’yne usı ta’rtipte orınlanadı.
Sorawlar:
1. Joldas neni sır saqıladı?
2. Qashan ba’ha’r keldi?
3. Anası aynada neni ko’rdi?


U’ SH I N SH I K L A S S


BAYAN U’STINDE ISLEW

3-klassta jazılatug’ın ha’mme bayanlardı, tiykarınan, eki tu’rge bo’liw mu’mkin. Birinshi tu’ri oqıtıwshı usınıs qılg’an tayar reje, ekinshi tu’ri bolsa oqıtıwshı basshılıg’ında oqıwshılar menen birgelikte du’zilgen reje tiykarında jazıladı.

Toplamdag’ı tekstlerdi jaylastırıwda joqarıdag’ı bo’liniw usılı tiykar qılıp alıng’an. Eki tu’rde bayan jazıwg’a u’yretiw jumısları pu’tin oqıw jılı dawamında alıp barıladı.
Oqıtıwshı oqıwshılarg’a tayar reje tiykarında bayan tekstleri u’stinde islew ha’m bayan rejesin du’ziwge u’yretiwdi o’z ku’n ta’rtibine kirgizedi ha’m de tekst ko’leminin’ u’lken-kishiligine qarap olardı jaylastıradı. Bayang’a tiyisli bolg’an tapsırmalardı quramalastırıp baradı. Tayar reje tiykarında bayan jazıw pu’tin oqıw jılında dawam etedi.
Oqıtıwshı kalendar reje du’ziwden aldın tekstlerdi tan’laydı. Teksttegi so’zler, ga’pler ana tilindegi qaysı temag’a ko’birek sa’ykes ekenligin de anıqlaydı. Sonnan kelip shıg’ıp tekstlerdi kalendar-tematikalıq rejesine jaylastırıw kerek. Toplamda da ilajı barınsha usı ta’rtipti esapqa alıwg’a ha’reket etilgen.
Oqıtıwshı 3-klass oqıwshıların bayan jazıwg’a u’yreter eken, bag’darlama ha’m tekstlerdin’ mazmunı arasındag’ı baylanıslardı na’zerde tutadı. Jumıstı jen’illestiriw maqsetinde teksttegi imla qag’ıydalarına tiyisli so’zler beriledi. Sonday-aq, baqlawdag’ı, oqıw sabaqılıg’ındag’ı materiallar menen bayan teksti arasındag’ı baylanıstı tikleydi.
Oqıwshılardın’ tayar reje tiykarında jazatug’ın bayan tekstlerinin’ ko’lemi 60-80 so’zden du’ziliwi belgilenedi. Oqıtıwshı bul bo’limde tolıq bayan ushın ko’lemi u’lken tekstler tan’laydı. Son’ saylap yamasa tan’lap bayan jazıw ushın ko’lemi u’lken tekstler beriledi. Jumıstın’ bunday tu’ri oqıwshılardı to’rtinshi klassta o’tkeriletug’ın tekst mazmunın qısqartıp jazıwg’a tayarlaydı.
Bo’lim basında berilgen bayannın’ birinshi tu’ri, tayar reje tiykarında, bayan jazıwda rejenin’ ha’r bir bo’limine juwap bir yamasa eki ga’pten ibarat bolıwı kerek. Sonın’ menen birge, reje teması ko’birek soraw ga’p formasında bolsa maqsetke muwapıq. Bul jumıs usılı ekinshi klassta da qollanılg’an. Bunday tekstler ilajı bolg’anınsha jazıw taxtasında yamasa qag’azda beriliwi lazım.
Teksttin’ rejesi bo’limler ha’m onın’ mazmunına muwapıq bolıwın oqıwshı ba’rha o’z dıqqat orayında tutıwı za’ru’r. Basqasha aytqanda, ol reje qatarına juwap neshe ga’pten ibarat, qaysı abzats yamasa qaysı ga’p rejede anıq berilmegen, ne ushın berilmegen, jazıw taxtasındag’ı ga’plerden paydalanıw lazımlıg’ı u’stinde bas qatıradı.
Da’slepki bayanlarg’a tayarlıq ko’riwde oqıwshılardı tekstti bo’limlerge bo’lip aytıwg’a ko’birek itibar beriw kerek ha’m reje sorawlarına a’piwayı ga’pler menen durıs juwap alıwg’a erisiw lazım. Sonın’ menen birge, bayang’a puxta imla boyınsha tayarlıq ko’riledi. Bul bayan sabag’ının’ o’zinde ha’m aldın’g’ı ana tili sabaqlarında a’yne ekinshi klasstag’ıday alıp barıladı.
A’ste-aqırın ataw ha’m eki quramlı ga’pler («Samat ja’rdem berdi», «Bala shiyrin» ha’m basqa gu’rrin’ler), sonday-aq, ulıwma xarakterdegi soraw ga’plerden ibarat rejeler beriledi. Bul jag’day oqıwshılarg’a ba’rha qolaylıq tuwdırmaydı. Sebebi reje qatarlarının’ (joqarıdag’ıday) beriliwi pu’tin abzatstı (bo’limdi) ken’eytip bayan qılıwdı talap etedi. Bunday reje boyınsha islew oqıwshılarg’a qolay bolıwı ushın bayannın’ qaysıdur bo’limin birgelikte puxta analiz qılıw talap etiledi. Ma’selen, «En’ zor sawg’a» tekstindegi rejenin’ to’rtinshi qatarında «Aqırı a’japası sawg’asın uzattı» dep berilgen.
Bul bo’limge teksttegi to’rt ga’p juwap bola aladı. Bayan mazmunın oqıwshı sanasına tolıq jetkeriw maqsetinde to’mendegishe ja’rdem beriledi. Usı u’zindi (to’rt ga’p) aldınnan jazıw taxtasına jazıladı. Oqıwshılar u’zindini ishinde oqıydı, son’ aytıp beredi.
Rejenin’ bul bo’liminde ja’ne basqasha jumıs tu’rin qollaw mu’mkin. Berilgen bo’limge tolıq juwap alıwda oqıwshılarg’a ja’rdemshi sorawlar beriledi. Son’ jazıw taxtasına jazılg’an tekst penen oqıwshılardın’ gu’rrin’i salıstırıladı. Berilgen u’zindini tolıq bayan qılıwda oqıwshılarg’a usı ta’rizde bag’dar berip barıladı.
Teksttin’ bir-eki bo’limi u’stinde shınıg’ıw alıp barıw na’tiyjesinde oqıwshılar, birinshiden, oqıtıwshının’ oqıg’an gu’rrin’in dıqqat penen tın’lawg’a, ekinshiden, reje temaların puxta oylawg’a ha’m bayan tekstin tolıq qayta bayanlawg’a u’yretiledi.
Birinshi yarım jılda tolıq qayta bayanlawg’a u’yretiw ushın «Jaqsılıq jerde qalmas» teksti boyınsha tayarlıq ko’riw sabag’ın u’lgi sıpatında ko’rsetemiz.
Bayang’a tayarlıq ko’riwde klasstan tıs oqıw sabaqlarında jaqsılıq qılıw, bir-birine ja’rdem beriw haqqında sa’wbet o’tkeriw maqul.