Bazasi boshqarish

Invertlangan rо’yxatlarga asoslangan tizimlar 
Ma’lumotlarning relyatsion bazasida sxema ham tuzilmali 
(strukturali) va semantik axborotlarga ega bо’ladi. Tuzilmali 
axborotlar munosabatlarning paydo bо’lishiga bog‘liqdir. Semantik 
axborotlar esa sxemada ifodalangan munosabatlar atributlari orasidagi 
ma’lum kо’plab funksional aloqalarda ifodalanadi. Biroq ba’zi 
funksional aloqalar qо’shimcha effektlar yoki ular ma’lumotlar 
bazasini modifikatsiyalashda keltirib chiqaradigan anomaliyalar 
tufayli qо’llanilmasligi mumkin. Shu munosabat bilan taklif 
etilayotgan sxemaning tо’g‘ri notо’g‘rililigi haqidagi savol tug‘ilishi 
mumkin. Noо’rin funksional aloqalari bо’lmagan sxema tо’g‘ri 
hisoblanadi. Aks holda, dekompozitsiya ( bо’laklarga ajratish) deb 
nomlangan tadbirga murojaat qilishga tо’g‘ri keladi. Unda kо’plab 
munosabat ma’lumotlari birinchisining proyeksiyalari bо’lgan boshqa 
kо’plab munosabat ma’lumotlariga almashtiriladi (ularning soni ortib 
ketadi). Bu tadbirning maqsadi - noо’rin funksional bog‘liqlik ( 
demakki anomaliyalar)ni ham bartaraf etish bо’lib, u normallashtirish 
jarayonining 
mohiyatini 
tashkil 
etadi. 
Boshqacha 
aytganda 
normallashtirish - berilgan sxema (yoki munosabatlar yig‘indisi)ni
munosabatlari kо’proq oddiy va regulyar tuzilmaga ega bо’lgan 
boshqa sxema bilan qadamma-qadam almashtirish jarayonidir. 
Normal shakllar nazariyasida munosabatlarning yо’l qо’yiladigan 
funksional bog‘liqliklarining tipini cheklaydigan turli normal shakllar 
aniqlanadi. Aytib о’tilganidek, munosabatlarni biror bir normal 
shaklga keltirish uchun dekompozitsiyaga murojaat etiladi. Bunda biz 
qaytarish, ya’ni dastlabki sxemaning qayta tiklanishi muammosiga 
duch kelamiz. Bu shuni anglatadiki, bir sxemani boshqasiga 
almashtirayotganimizda dekompozitsiya sxemalar ekvivalentligini 
saqlab qolishi zarur. Sxemalar ekvi-valentiligini ta’minlash uchun 
yо’qotishlardan holilik va bog‘liqlikni saqlab qolishni kafolat 
beruvchi dekompozitsiya zarur bо’ladi. Yо’qotishlardan xoli 
dekompozitsiya qaytarilishni ya’ni munosabatlarning dastlabki kо’pli-
giga ularning loyihalarni tabiiy birlashtirishning davomiyligini 

---

87 
qо’llashni kafolatlaydi. Bunda xato birlashtirish oqibati bо’lgan, ilgari 
mavjud bо’lmagan kortejlar natija munosabatda paydo bо’lmasligi 
kerak. Bog‘liqlikni saqlab qolish - funksional bog‘liqliklarning 
dastlabki kо’pligi yangi sxema munosabatlarida bajarilishini 
anglatadi. 
Dekompozisiyada yо’qotishlarda xolilik va bog‘liqliklarni saqlab 
qolish ushbu sxemadagi barcha ehtimol tutilgan funksional 
bog‘liqliklarni bilishni talab qiladi. Avvaliga faqat ularning kichik 
kо’pliklari ma’lum. Yoki yuqorida sanab о’tilgan funksional 
bog‘liqliklarni keltirib chiqarish qoidalaridan foydalanib boshqa 
kо’pliklarga ham ega bо’lishi mumkin. 
Kalit tarkibiga kiruvchi atribut dastlabki (birlamchi) deyiladi; 
aksincha bо’lgan hollarda dastlabki bо’lmagan atribut deb ataladi. 
A

V funksional bog‘liqlik, tо’liq funksional bog‘liqlik deyiladi, agar 
V A atributning qismlariga (kо’pliklari) emas balki barcha A atributlar 
guruhlariga tegishli bо’lsa,. Masalan, agar A=A
1
, A
2
, ... A
k
va A
1
,
A
2

V bo‘lsa u holda V ning Aga funksional bog‘liqligi tо’liq 
bо’lmaydi. 
1. Kо’p mazmunli bog‘liqliklar uchun aksioma (xulosa