Bekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

10.2. Polimerlarni turlari va ularning ishlatilish soxasi. 
 
Plastik massalar (plastmassalar) asosi sun‘iy va tabiiy smoladan iborat bo’ladi 
va smola bog’lovchi material vazifasini bajaradi, plastmassaning kimyoviy, mexanik 
va boshqa xossalarini belgilaydi. 
Plastmassalar tarkibi bog’lovchi elementdan tashqari 
to’ldirgichlar, 
plastifiqatorlar, qotirgichlar, rang beruvchilar, qatalizator (tezlatkichlar) va boshqa 
qo’shimchalar ham kiradi.

---

54 
Hamma plastmassalarni ikkita (bo’lish) guruhga bo’linadi: 
-reaktoplastlar (termoreaktiv) 
-Termoplastlar (termoplastik) polimerlar. 
Reaktoplastlar normal sharoitda suyuq yoki qattiq holatda bo’ladi. Qizdirilganda 
qovushqoq-oquvchan holatga keladi. Kisdirish davom ettirilsa ular qotadi va qanday
harorat bo’lsa hamda o’z holatini o’zgartirmaydi. Ularni qayta suyuq holatga 
o’tqazib bo’lmaydi. 
Termoplastlar normal temperaturada qattiq holatda bo’ladi, qizdirganda 
yumshaydi, bu holatda ularga istalgan shaklni berish mumkin. Bularni sovitilgandan 
keyin yana qotadi. Qayta qizdirilganda o’z qattiq holatini saqlaydi, ya‘ni keyinchalik 
yana foydalanishga yaroqli bo’ladi.
Mashina detallarini tiklashda reaktoplastlardan epoksid smolalar ED-16 
va ED-20 kabilar keng qo’llaniladi. 
Qotirgich sifatida – polietilenpoliamin. 
Plastifiqator – dibutilftalat, tiokol. 
To’ldiruvchilar – po’lat, chuyan, alyuminiy kukunlari. 
Termoplastlardan polietilenlar, polipropilenlar, polistirollar, viniplastlar, 
poliamidlar va ftorplastlar ko’p ishlatiladi. 
1) Remont korxonalarida ishlatiladigan polimerlar quyidagilar: 
2) ED-5; 6, 8, 10, 16, 20, 22 epoksid smolalar – korpus detallaridagi darzlarni va 
teshiklarni, podshipnik o’rnatiladigan joylarni, yelimlanadigan,payvandlanadigan 
birikmalarni remont qilishda, detallardagi rezbali birikmalarni barkarorlash 
apit‘mirlashda ishlatiladi. 
1) AG-4 voloknit – shesteriyalarni, qistirmalarni tayyorlashda, yo’naltirgichlarni 
ta‘mirlashda; Tekstolit – shesteriyalarni, qistirmalarni tayyorlashda. 
2) GEN-150 elastomer, germetik 6f. Detallarning qo’zg’almas birikmalarini va 
qishloq xo’jalik mashinalardagi yig’ma qismlarni ta‘mirlashda. 
3) BF-52T sintetik yelim, VS-10T yelim disk, shkivlarda friktsion ust quymalarni 
yelimlashda. 
1) BF-2, BF-4 yelimlari – material va polimerni yelimlashda ishlatiladi. 
2) 88N yelimi – rezinalarni va rezinani metallga yelimlashda ishlatiladi. 
3) PP-610, 68 polialid valiklar, vTo’lkalar vkladishlarni ta‘mirlashda, shesternya, 
shkivlarni tayyorlashda. 
4) Polistrol – 65S
o
gacha haroratda ishlaydigan detallarni tayyorlashda ishlatiladi.