Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti «moliya» kafedrasi

II BOB   Xalqaro moliyaviy munosabatlari takomillashtirishda xalqaro 

kredit va xorijiy investitsiyalarni rivojlantirish yo`llari  

 

2.1 Xalqaro kreditning mohiyati va kreditlash tamoyillari 

 

Xalqaro  kredit  ssuda  kapitalining  jahon  aylanmasidagi  harakati  bo’lib,  bu 

harakat tovar va valyuta ko’rinishidagi mablag’lami uch shart asosida, ya'ni: 

- qaytarib berishlilik; 

- muddatlilik; 

- foiz to’lashlilik asosida berish natijasida yuzaga keladi. 

Xalqaro  kredit  munosabatlarining  sub'ektlari  sifatida  tijorat  banklari, 

Markaziy  banklar,  davlat  organlari,  yirik  korxonalar,  hududiy  va  xalqaro  moliya-

kredit tashkilotlari qatnashadi. 

Xalqaro  kreditning  yuzaga  kelishiga  sabab  bo’lib,  ishlab  chiqarishni 

milliy  doira  darajasidan  oshishi,  xo’jalik  aloqalarining  baynalmilallashuv 

jarayonining  tezlashishi,  xalqaro  kapitallarning  umumlashuvi  hamda  ishlab 

chiqarishning ixtisoslashishi va kooperatsiyalashuvining natijasi hisoblanadi. 

Xalqaro  kredit  tamoyillari.  Xalqaro  kredit  munosabatlarini  tashkil  qilish 

quyidagi tamoyillarga asoslanadi: 

1.  Qaytarib  berishlilik:    agar  olingan  mablag’lar  qaytarilmasa,  pul 

kapitalini  qaytarib  bermaslik  shakli  namoyon  bo’ladi,  ya'ni  moliyalashtirish 

yuzaga keladi; 

2. Muddatlilik,  ya'ni  kredit  shartnomasida  ko’rsatilgan  muddatda  kredit 

qaytarilishini ta'minlash; 

3. Ta'minlanganlik, ya'ni olingan kreditni to’lashni kafolatlanganligi; 

4.  Maksadlilik,  ya'ni  ssudani  aniq  ob'ektlarga  yunaltirishni  ko`zlash,  va 

uni  birinchi  navbatda,  kreditor  davlatning  eksportini  rag’batlantirish  uchun 

qo’llash. 

5. Foiz to’lashlilik. 

Xalqaro kreditning funktsiyalari. Xalqaro kredit xalqaro iqtisodiy aloqalarda 

---

ssuda  kapitallari  harakatini  o’ziga  xos  xususiyatini  namoyon  etib,  quyidagi 

funktsiyalarni bajaradi: 

1. Takror  ishlab  chiqarishni  kengaytirish,  iste'molni  ta'minlash  uchun  ssuda 

kapitallarini  mamlakatlar  o’rtasida  qayta  taqsimlash.  Ssuda  kapitallari  xalqaro 

kredit  mexanizmi  orqali  foydasi  ko’prok,   daromadlirok bo’lgan  tarmoqlarga  

intiladilar.      Shu      orqali    kredit    milliy  daromadning  o’rtacha  daromadga 

tenglashishiga imkoniyatni yuzaga keltiradi va uning massasi oshishiga olib keladi. 

2. Xakikiy  pullarni  kredit  pullarga  almashtirish,  naqdsiz  to’lovlarni 

rivojlantirish  va  tezlashtirish  hamda  naqd  valyuta  aylanmasini  xalqaro  kredit 

operatsiyalari  bilan  almashtirishlar  orqali  xalqaro  hisob-kitoblar  muomalasidagi 

sarf-xarajatlar  iqtisod  qilinadi.  Xalqaro  kredit  bazasida  xalqaro  hisob-

kitoblarning  kredit  mablag’lari  yuzaga  keldi  -  veksellar,  cheklar,  shu  jumladan,  

banklararo    o’tkazmalar,      depozit    sertiflkatlari    va    shu    kabilar.      Ssuda  

kapitali  muomalasini  vaqtincha  tejash  orqali  xalqaro  iqtisodiy  aloqalardagi 

kapitalni  ishlab  chiqarish  funktsiyasi  o’sishiga,  ishlab  chiqarish  kengayishiga  va 

foydaning oshishiga olib keladi. 

3. Kapitalning bir joyga tuplanishi va markazlashishini tezlashtirish: chet el 

kreditlarini  jalb  qilish  tufayli  qo’shimcha  qiymatning  kapitalga  aylanish 

jarayoni  tezlashadi,    shaxsiy  jamgarmalar  chegarasi  kengayadi,  bir  davlat 

tadbirkorlarining  kapitallariga  boshqa  davlatning  mablag’lari    qo’shilishi  

oqibatida    ular  miqdori    ko’payadi.    Xalqaro    kredit    oldindan    yakka 

korxonalarni  hissadorlik  jamiyatlariga  aylanishiga,  yangi  firmalar  va 

monopoliyalarni paydo bo`lishiga xizmat qiladi. 

Xalqaro  kredit  funktsiyalarining  ahamiyati  katta  va  u  milliy  hamda  jahon 

xo’jaligi  rivojlanishiga  qarab  o’zgarib  turadi.  Hozirgi  sharoitda  xalqaro  kredit 

iqtisodiyotni tartibga solish funktsiyasini bajarmoqda va o’zi ham tartibga solinish 

ob'ekti bo’lib hisoblanmoqda.