Berdoq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti Biologiya fakulteti Fiziologiya va biologiya kafedirasi

Shaftoli (Presica vulgaris) - u qadar katta bo’lmagan daraxt.O’rikdan bargning cho’ziq nashtarsimon bo’lishi, gulining bargiga nisbatan erta ochilishi va mevasining tuzilishi bilan farq qiladi. AQSH,Yevropa janubi, Yaponiya, Xitoy, Turkiya, O’rta Osiyo yerlarida keng tarqalgan.Bundan 2 ming yil oldin madaniylashtirilgan. 5000 ga yaqin navi bor. O’zbekistonda 10dan ortiq navi mavjud Johon bo’yisha yalpi hosil 12,0 mln t.o’zbekistonda ekin maydoni jihatidan mevali daraxtlar orasida 3- o’rinni egallaydi.Bog’dorchilikda asosan oddiy turi o’stiriladi. Bo’yi 3-9 m, bargi ketmaket joylashgan, nashtarsimon. Gullari ikki jinisli. Mevasi sersuv danakli, yassi dumoloq, tuxumsimon, oqishyashildan to’q qizilgasha, tukli va tuksiz . Eti ko’kimtiroq, och pushti, sariq, to’q qizil, danagidan ajraladi( ajralmaydigan navlari ham bor) mazasi nordon shirin. Tarkibida 80-90 % suv, 10-14 % qand, 0,081,02 % olma, vino, limon, shuningdek oshlovchi va azotli moddalar A,S,V vitaminlari danagi mag’zida 20-60 % yog’, amigdalin, oqsil moddalar va boshqalar bor.Yangiligida yeyiladi, qoqi, konserva (jem, murabbo, kompot) qiladi, bargi va guli qaynatmasi xalq tabobadida bosh og’rig’I , revmatizm, oshqozonichak kasaliklarini davolashda qo’llaniladi. Bu o’simlik ham qimmatli oziqa bo’lib, mevasining tarkibida 15 % ga qadar shaker, har qil vitaminlar urug’ining tarkibida 58% ga qadar yog’ bor. Shaftoli mmag’zidan tabobatchilikda keng foydalaniladi. Danagidan va payvand qilib ko’paytiriladi. Payvandtan sifatida oddiy shaftoli va boshqa turlarii urug’ ko’chati, bodom, tog’olcha, bazan o’rikdan foydalaniladi. Hosilddorligi 200 -400 s/ga.Ekilganidan keyin 3-4 yili hosilga kiradi. 12-15 yil yaxshi hosil beradi. O’zbekistonda aprelda gullaydi, naviga qarab mevasi may- oktyabr oylarida pishadi. Shaftoli nisbatan issiq sevar, yorug’lik sevar va 15-20 % li qisqa sovuqlarga chidaydi. Ko’chati kuzda va bahorda 25-30 sm chuqurlikda haydalgan yerga 5 4, 5 m sxemada ekiladi. Yosh daraxtlar vegetatsiya davrida 15-16 hosilga kirganda 4-5, toshloq yerlarda 10-12 marta sug’oriladi. Sevimli va shirin Shaftoli yozning sevimli mevasi ko’p navlarga ega. Sizga eng mashhurlari haqida aytib beramiz. Shaftoli erta navlar i Shaftoli vakillarining mevalari yozing birinchi yarmida alloqachon zavqlana oladi. Erta Kiev shirin yorqin sariq mevalari bilan nafaqat yozgi nafaqat yozgi nafaqaxo’rlar balki
24
tadbirorlar ham tanlovdir. “ Redhaven” shaftoli navi katta xomlilalik kattaiklari va xushbo’y sellulaning ajoyib tami bilan ajralib turadi. “ Juicy’- o’ziga xos changlatuvchi va yuqori mahsuldor tur hisoblanadi.
Bundan tashqari, erta-qirg’oq navlari quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• 
  “Sevimli Moretini”
  
• 
  Kollinz
  
• 
  Radionov xotirasi
  
• 
  Erta kuban
  

Shaftoli o’rtacha pishgan navlari Shaftoli katta navlarini izlashda Kremlga etibor bering. Uning bazi mevalari 200 gramm og’irlikda, shaftoli esa juda jozibador ko’rinadi: ochiq- sariq fonda apelsin- qizil rangli pushti dog’lar mavjud. Shaftolining eng yaxshi navlariga, shubhasiz, Kardinal ni kiritish zarur, bu ajoyib lazzat sifati bilan bu madaniyatining eng shafqatsiz biluvchisini hayratga soladi. O’rtacha pishgan davridagi shaftoli quyidagilarni o’z ichiga soladi:

• 
  Yarmarka
  

• 
  Bogun
  
• 
  Dunyo elchisi
  
• 
  Zafar
  
• 
  Start
  
• 
  Malinoviy
  
• 
  Elberta
  
• 
  shirinmag’iz
  
• 
  oq shaftoli