Best scientific research 2022

BEST SCIENTIFIC
RESEARCH - 2022 
280 
Biz so‘z yuritmoqchi bo‘lgan Hofiz Xorazmiy “devon”i tili xususida yirik planda tadqiqot 
olib borilmagan. Uning 18632 baytlik ijodiy merosi Alisher Navoiygacha bo‘lgan o‘zbek 
adabiy tili taqaqqiyoti, xususan, davr yozma yodgorliklari tilida o‘g‘uz elimentlari xususida bir 
qadar keng fikr yuritish imkonini beradi. 
Tilshunoslikda o‘zbek tilining o‘g‘uz lahjasi leksikasi maxsus tadqiq qilingan. 
Shunday bo
‘lishiga qaramasdan, mazkur lahjada so‘zlarni eski o‘zbek tiliga munosabati 
tadqiqi anchayin murakkab masala. Masalan, Hofiz Xorazmiy “Devon”i tilida ayrim hollarda 
har uchala hahja elimentlari aralash keladi. Masalan, 
Toqat etmasa ko
‘zum yuzungg‘a boqmaga ne tong, 
Chun quyoshing yuzina boqmog
‘a imkon yo‘q durut. (24-бет) 
Ushbu baytda boqmag
‘a so‘zida qipchoq, yuzina so‘zida o‘g‘uz lahjasi elimentlarini 
kuzatamiz. Boqmag
‘a so‘zida jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasi –a shaklida kelgan bo‘lsa ham, 
o
‘g‘uz lahjasida u boqmaqa shaklini olgan bo‘lar edi. O‘g‘uz lahjasida –q undoshi bilan 
tugagan ko
‘p bo‘g‘inli so‘zlarga unli bilan boshlanuvchi grammatik shakllar qo‘shilganida 
ham chuqur til orqa tovushi boshqaga (-
ғ ga) aylanmaydi: oraqini- (adab. o‘roqini) kabi.  
Baqmag
‘a esa hozirda Xorazm qipchoq lahjasi shevalariga xos shakldir 
O
‘g‘uz lahjasida jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasining –na shakli ancha faol. Ana 
shunday birliklarga to
‘lu so‘zini ham misol keltirish mumkin.Mazkur so‘z Turkman tilida doli, 
turk tilida dolu shaklida ishlatiladi. O
‘g‘uz lahjasida ham do‘li tarzida qo‘llaniladi.
Qolmag
‘il darband Xorazm ichra, ey Hofiz mudom, 
So
‘zlaring ovozasidan to‘ku chun Tabriz erur. (20-бет)
Nur bila to
‘lubdur jumla-yi olam, lekin 
Sham’ining oshiqi yomonlik uchun tor tilar. (26-бет) 
Hozirda o
‘g‘uz lahjasida dudaq, turkman tilida dudak, turk tilida dudak shaklidoshi 
so
‘z Hofiz g‘azaliyotida tudoq shaklida ishlatilgan: 
Ey savod-i chin-i zulfing soyabon-i oftob, 
Vay tudog
‘ing birla xoling hasrati mushku gulob. (8-бет) 
E.Fozilov bu so
‘zni eski o‘zbek tilada dudog‘ tarzida bo‘lganini qayd etadi.

---