Bilishning mazmun va mohiyati ma'ruzani olib borish texnologiyasi

Bilishdagi qarama- qarshiliklar. Bilish jarayonining ichki mantig
‘i (izchilligi) qanday? 
Bilish jarayoni ma'lum qarama-qarshiliklardan ham xoli emas. Ular bilishning murakkab muammolarga to
‘la 
xususiyatini aks ettiradi. Bilish jarayonida mavjud qarama-qarshiliklarning ayrimlarini aytib o
‘tamiz.
Sub'ekt va ob'ekt (ya'ni inson va tashqi dunyo) o
‘rtasidagi qarama-qarshilik mangu va mutlaqo tabiiydir. U 
insonning dunyoni amalda o
‘zgartirish ehtiyoji bilan bu dunyo haqidagi bilimlarning kamligi (yoki umuman mavjud 
emasligi) o
‘rtasidagi nomuvofiqlikni ifodalaydi. Aslida bilish jarayoni doim ayni shu nomuvofiqlikdan boshlanadi.
Ba'zan bilishga sezgi a'zolari ma'lumotlari bilan tashqi dunyoning fikr va tushunchalardagi in'ikosi o
‘rtasidagi 
qarama-qarshilik xosdir. Ma'lumki, Quyoshning chiqishini faqat Quyosh harakatsiz yer atrofida aylanishini taxmin qilib, 
sezgi a'zolari yordamida tushuntirish mumkin. Biroq bu hodisani ilmiy mushohada yordamida, ikkala osmon jismining 
harakatchanligini isbotlash yo
‘li bilan ham tushuntirish mumkin. Bu qarama-qarshilik taxminlarimizning mantiqiy dalillar va 
mulohazalar tizimi yordamida tajribada sinash yo
‘li bilan yechiladi.
Shakllangan nazariya bilan olingan yangi ilmiy dalillar va eksperimental ma'lumotlar o
‘rtasidagi qarama-qarshilik 
ham bilish uchun tabiiy bir holdir. Bunda mazkur dalillar yordamida nazariyaga aniqlik kiritish yoki, aksincha, uni eskirgan 
va o
‘z ahamiyatini yo‘qotgan deb topish talab etiladi.
Bilish jarayonida fandagi oqimlar, maktablar va ayrim nazariyalar o
‘rtasida qarama-qarshiliklar yuzaga keladi. 
Bunday qarama-qarshilik falsafada ham, masalan, «Demokrit yo
‘nalishi» va «Platon yo‘nalishi» o‘rtasida mavjud. Insonning 
tashqi dunyoni to
‘liqroq va aniqroq bilishga intilishi bilan buning uchun sub'ektiv va ob'ektiv chegaralar (inson 
qobiliyatining cheklanganligi, fan va texnika rivojlanish darajasining yetarli emasligi va boshqalar) mavjudligi o
‘rtasidagi 
nomuvofiqlik odatdagi hol hisoblanadi. Faol va rivojlanuvchi jarayon bo
‘lgan inson bilishi uchun qarama-qarshiliklarning 
mavjudligi tabiiy bir holdir. Ularning umumiy negizini amaliyot, ijtimoiy hayot tashkil etadi. Qarama-qarshiliklar amaliyot 
jarayonida yangi metodlar va dalillarni izlash, bilish sub'ektining intellektual qobiliyatini takomillashtirish yo
‘li bilan 
yechiladi.
Xulosalar. Shunday qilib, insonning bilishi rivojlanib boruvchi, faol jarayondir. Bu, avvalo, jamiyatda yangi 
ehtiyojlarning tug
‘ilishi, tegishli ravishda amaliyotning rivojlanishi va takomillashuvi bilan belgilanadi. Ayni shu sababli 
bilish «mangu harakat, qarama-qarshiliklarning yuzaga kelishi va ularning yechilishi jarayoni» deb qaralishi lozim.
2
Gelvesiy // Istoriya filosofii: Ensiklopediya. 
– Minsk: Knijnqy dom, 2002. – S.310 

---