Bioelektrogenez. Elektro’tkazuvchanlik ionlarning muvozanat potensiali, membrananing stasiolar

Biofizikaning bo’limlari. Biofizika fani bir necha bo’limlarga bo’lib
o’rganiladi, lekin bu bo’limlar bir-biri bilan o’zaro uzviy bog’liq va hech qanday
chegara bilan ularni ajratish mumkin emas. Molekulyar biofizika, membranalar
biofizikasi, hujayraviy jarayonlar biofizikasi, qisqaruvchan tizimlar biofizikasi,
bioenergetika, fotobiologiya, radiobiologiya, biologik jarayonlar kinetikasi,
murakkab tizimlar biofizikasi biofizikaning asosiy bo’limlari hisoblanadi.
Molekulyar biofizika biomolekulalarning fazoviy tuzilishi va xossalarini,
ularning o’zaro ta’sir kuchlarini o’rganadi. Ayniqsa, makromolekulalarning
tuzilishi va funktsiyasini o’rganishning ahamiyati katta bo’lib, oqsillar, nuklein
kislotalar, uglevodlar va boshqa biopolimerlarning biologik tizimlarda tutgan
o’rnini tushunishga yordam beradi.
potentsiallarining hosil bo’lish qonuniyatlarini o’rganadi. Membranalardan
moddalarni passiv va aktiv transporti, diffuziya va o’tkazuvchanlik, ion
kanallarining tuzilishi va xususiyatlarini ham membranalar biofizikasi bo’limida
o’rganiladi.
Hujayraviy jarayonlar biofizikasi hujayrada kechadigan fizikaviy va fizikkimyoviy jarayonlarni o’rganadi. Bu bo’limning ahamiyati shundaki, har bir
to’qima hujayralardan tuzilgan va ular faoliyatida kechadigan jarayonlar mohiyati
va mexanizmini biofizika fanisiz o’rganish va tushunish mumkin emas. Masalan,
hujayra membranasi o’tkazuvchanligi, muskullar qisqarishi, nerv impulsi hosil
bo’lishi va tarqalishi, retseptsiya, fotosintez, energiya almashinuvi va hokazo.
Hujayra biofizikasi membranalar biofizikasi va molekulyar biofizika bilan uzviy
aloqada bo’ladi. Tinchlik va harakat potentsiallarining hosil bo’lishi va tarqalishi,
sinapslarning tuzilishi va potentsiallarning ular orqali o’tishini o’rganish
elektrofiziologiya va neyrofiziologiyada, umuman biologiyada katta ahamiyatga
ega.
Qisqaruvchan tizimlar biofizikasi mushaklarning ultrastrukturasi,
qisqarishning molekulyar mexanizmlari, mushaklar mexanikasini o’rganadi.
Bioenergetika tirik tizimlarda energiya hosil bo’lishi, transformatsiyasi,
ya’ni bir turdan ikkinchi turga o’tish va sarflanish qonuniyatlarini o’rganuvchi
bo’limdir. Hujayrada ATF sintezini bog’lovchi membranalar – mitoxondriya,
xloroplastlarning tilakoid membranalari va ba’zi mikroorganizmlar
membranalarida elektrokimyoviy potentsiali hisobiga hosil bo’lishining kashf
qilinishi XX asr biofizikasining erishgan yutuqlaridan biridir.
Radiobiologiya tirik organizmlarga va umuman biologik tizimlarga
ionlovchi nurlar ta’siri qonuniyatlarini o’rganuvchi biofizikaning bo’limi
hisoblanadi. Radioaktiv nurlar biologik molekulalarning fazoviy tuzilishiga ta’siri
orqali hujayra membranalari xususiyatlari, uning organoidlari funktsional holati
uzgarishlariga olib keladi hamda tirik tizimlar faoliyatini izdan chiqaradi.
Fotobiologiya bo’limi esa fotokimyoviy reaktsiyalar va energiyaning
uzatilishi va almashinishi, fotosintez mexanizmini, turli xil to’lqin uzunligidagi
nurlarning biologik tizimlarga ta’sir jarayonlarini o’rganadigan biofizika fanining
bo’limi hisoblanadi.
bo’yicha turlarning kelib chiqishida tashqi ta’sirlarning, ya’ni quyosh nuri,
atmosfera bosimi, shamol, radioaktiv nurlar ahamiyati katta. Murakkab tizimlar
biofizikasi rivojlanish, ya’ni filogenez va ontogenez qonuniyatlari bilan birga
tashqi omillarning o’rganilayotgan tizimlarga ta’sir qilish mexanizmlarini ham
o’rganadi. Biofizikaning ushbu bo’limida kibernetika uslublari, matematik
modellash kabilardan keng foydalanadi.