Biokimyo va molekulyar biologiya

 
4 – laboratoriya mashg`uloti 
Oqsillarni cho’ktirish reaksiyalari 
 
Ko’pgina omillar oqsil moddalarning fiziko-kimyoviy hossalariga ta’sir etib, 
uning makromolekulasi tuzilishida o’zgarishlarga olib keladi. Bu jaroyon 
denaturatsiya 
nomi 
bilan 
ma’lum. 
Denaturatsiya 
natijasida 
oqsil 
makromolekulasining aktiv konformatsiyasi buziladi. Bu o’zgarish birinchi navbatda 
ikkilamchi va uchlamchi strukturalarga tegishli bo’lib, bunda kovalent bog`lar 
buzilmaydi. 
Denaturatsiyani yuzaga chiqaruvchi omillarni 2 ga: fizik va kimyoviy 
omillarga bo’lish mumkin. 
Fizik omillarga yuqori harorat, mexanik ta’sir, ultratovush bilan ta’sir etish, 
ionlashtiruvchi nurlanishlar kiradi. Kimyoviy omillarga og`ir metall ionlari, mineral 
va organik kislotalar, neytral ammoniy tuzlari, ishqoriy va ishqoriy yer metallari, 
organik erituvchilar va alkaloidlar bilan cho’ktirishlar kiradi. Mochevina, detergentlar 
va bir qancha bo’yovchi moddalar ham shunday natijani beradi. 
Bir qancha fizik omillarning ta’sir qilish mexanizmi kimyoviy o’zgarishlarga 
ham sabab bo’ladi. Masalan, ultratovush to’lqini va ionlashtiruvchi nurlanish oqsil 
makromolekulasining kimyoviy o’zgarishiga sabab bo’ladi. 

---

17 
Oqsillarni cho’ktirish reaksiyasi qaytar va qaytmas bo’ladi. Qaytar cho’kishda 
oqsilning 
makromolekulasi 
chuqur 
denaturatsiyaga 
uchramaydi, cho’kma 
boshlang’ich erituvchida (masalan, suvda) erishi mumkin. Qaytar cho’kish neytral 
ammoniy tuzlari, ishqoriy va ishqoriy yer metallar, spirt, atseton, efir va boshqa 
organik erituvchilar bilan cho’ktirilganda amalga oshadi. 
Qaytmas cho’kishda oqsilning kuchli denaturatsiyasi kuzatiladi. Bunda oqsil 
gidrofil hususiyatini yo’qotib, gidrofob bo’lib qoladi. Denaturatsiyaga uchragan oqsil 
o’zining boshlang`ich fizik – kimyoviy va biologik hossalarini qayta tiklay olmaydi. 
Qaytmas cho’kish yuqori harorat, konsentrlangan mineral kislotalar, og`ir metall 
ionlari, alkaloidlar, detergentlar, bo’yovchi moddalar ta’sirida amalga oshadi.