Biologiya-11-sinf-imtihon-javoblari pdf

3-savolga javob. 
O‗simliklarning bunday joylashishi quyosh energiyasini to‗liq o‗zlashtirilishini ta‘minlaydi. Birinchi 
yarusni baland daraxtlar (eman, terak, shumtol, jo‗ka), ikkinchi yarusni unchalik baland bo‗lmagan
daraxtlar (yovvoyi olma, nok, chetan) tashkil qiladi. Uchinchi yarus butalar (o‗rmon yong‗og‗i, kalina), 
to‗rtinchisi baland o‗tlar va chala butalardan, beshinchi yarus baland bo‗lmagan o‗tlar (yertut, yo‗sinlar)dan
tashkil topgan.
Biotsenozdagi hayvon turlarining tarqalishi fitosenozning muayyan yaruslariga bog‗liq bo‗ladi. Birinchi
yarusda daraxtlarning barglari bilan oziqlanadigan hasharotlar uchraydi. Ikkinchi yarusni qushlar va
daraxtlarning tanasidagi zararkunandalar – po‗stloqxo‗r va mo‗ylovdor qo‗ng‗izlar egallaydi. Keyingi 
pog‗onalarda yirtqich va tuyoqli hayvonlar, qushlar, kemiruvchilar yashaydi. Beshinchi yarus kanalar,
ko‗poyoqlilar va boshqa mayda hayvonlarga boy bo‗ladi.
Yaruslilikning paydo bo‗lishi har xil turlarning
bir-biriga uzoq muddat davomida moslanishlari va turlararo munosabatlarning shakllanishi natija sidir.
Yaruslilik turlarning yashash joyi, yorug‗lik va oziq manbayiga bo‗lgan raqobatini sezilarli darajada
pasaytiradi. 
2-savolga javob.
Hayvonlarda haroratning turli sharoitlariga nisbatan moslanishlar. Evolutsiya jarayonida issiqqonli
(gomoyoterm) va sovuqqonli (poykiloterm) hayvonlarda haroratning turli sharoitlariga nisbatan xilma-xil
moslanishlar paydo bo‗lgan. Bu moslanishlar biokimyoviy, fiziologik, morfologik, etologik
moslanishlarga
bo‗linadi.  Biokimyoviy moslanishlar
. Muhitning past haroratida sovuqqonli hayvonlar
organizmida ichki muhitini hosil qiluvchi suyuqliklar tarkibida suvning muzlashiga to‗sqinlik qiluvchi
moddalar to‗planadi. Masalan, sovuq haroratli suv muhitida yashovchi baliqlar tanasida muz kristallari
hosil bo‗lishiga yo‗l qo‗ymaydigan glikoproteinlar, hasharotlarda esa glitsirin to‗planadi. Issiqqonli
hayvonlarda moddalar almashinuvi jadalligi ortadi.  Fiziologik moslanishlar
issiqlik ajralish darajasining
o‗zgarishi bilan bog‗liq, organizmning markaziy nerv sistemasi tomonidan reflektor tarzda boshqariladi.
Yuqori haroratda poykiloterm va gomoyoterm hayvonlarda tana yuzasidan suv bug‗lanishi hisobiga
issiqlikning ajralishi kuchayadi. Sutemizuvchilarda termoregulatsiya teridagi qon tomirlarining kengayishi
va torayishi tufayli ta‘minlanadi. Sovuq haroratda hayvonlarda muskullarning beixtiyor qisqarishi –
titrash
tufayli issiqlik hosil bo‗lishi kuchayadi. Ba‘zi hayvonlar qishda uyquga ketadi (yumronqoziq, sug‗ur,
tipratikan, ko‗rshapalak). Tana harorati doimiyligini saqlashda teri osti yog‗ qatlami katta ahamiyatga
ega (pingvin, kurakoyoqlilar, kitsimonlar). Tana haroratini bir xil saqlashda qushlar va sutemizuvchilarda 
to‗rt kamerali yurakning bo‗lishi, nafas olish organlarining takomillashuvi, organizmning yetarli darajada
kislorod bilan ta‘minlanishi orqali moddalar almashinuvida organizmlarning hayotiy jarayonlarga sarf 
@UzBMBA
@UzBMBA
@UzBMBA
@UzBMBA
@UzBMBA
@UzBMBA

---

bo‗ladigan energiyaning hosil bo‗lishi muhim o‗rin tutadi.  Morfologik moslanishlarga
sudralib
yuruvchilar tanasi – tangachalar, qushlarning tanasi pat, sutemizuvchilarning tanasi qalin jun bilan 
qoplanganligi misol bo‗ladi.