Biologiya-11-sinf-imtihon-javoblari pdf


Download 1.7 Mb.
Pdf ko'rish
bet36/70
Sana08.05.2023
Hajmi1.7 Mb.
#1445253
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   70
Bog'liq
11 SINF BIOLOGIYA @UzBMBA

1-savolga javob

Nafas olish barcha tirik organizmlarning hayoti uchun muhim jarayon sanaladi. Tirik
organizmlarning yashash muhiti anaerob (kislorodsiz) va aerob (kislorodli) bo‗lishi ma‘lum. Evolutsiya
davomida dastlabki
tirik organizmlar anaerob sharoitda yashagan, moddalar almashinuvining kislorodsiz parchalanish
bosqichidagi kabi glikoliz va bijg‗ish natijasida hosil bo‗ladigan kam miqdordagi energiya hisobiga


yashagan.
Atmosferada kislorod miqdorining ortishi kislorod bilan nafas oluvchi organizmlarning paydo
bo‗lishiga sabab bo‗ldi. Kislorod bilan nafas olish hisobiga moddalarning oxirigacha parchalanishi va
hosil bo‗ladigan energiya miqdorining ortishi evolutsiya jarayonini tezlashtiradi. Bir hujayrali organizmlar
va tuban tuzilgan ko‗p hujayralilarda maxsus nafas olish a‘zosi bo‗lmaydi. Ular butun tana yuzasi
orqali suvda erigan kislorodni diffuziya yo‗li bilan qabul qiladi. Keyinchalik nafas olish vazifasini suvda
yashaydigan hayvonlarda jabralar, quruqlikda yashovchi hayvonlarda traxeya naylari va o‗pkalar bajaradi.
Suvda hamda quruqlikda yashovchilarda teri, qushlarda esa havo xaltalari ham nafas olishda ishtirok
etadi. Organizmda kislorodni tashish vazifasini maxsus oqsillar bajaradi. Tuban umurtqasizlarda bunday
oqsillar plazmada, yuksak umurtqasizlarda esa alohida hujayralarda joylashadi. Xordalilarda bunday
vazifani qonning shaklli elementlaridan biri – eritrotsitlar tarkibidagi gemoglobin bajaradi. 
2-savolga javob

Ekologik piramidalar
. Oziq zanjirlarida moddalar va energiyaning almashinuv jarayonlari ma‘lum 
qonuniyatlar asosida sodir bo‗ladi. Bir trofik darajadan ikkinchi trofik darajaga o‗tishda modda va
energiyaning o‗zgarishini korsatadi.Har bir trofik daraja biomassasining shakllanishiga iste‘mol qilingan
oziqning hammasi ham sarf bo‗lmaydi. Iste‘mol qilingan oziqning ko‗p qismi tirik organizmlar hayotiy
jarayoni: nafas olish, harakatlanish, ko‗payish, tana haroratini saqlash kabilarni ta‘minlash uchun sarflanadi. 
Undan tashqari, iste‘mol qilingan oziqning hammasi ham o‗zlashtirilmaydi, ya‘ni hazm bo‗lmaydi.Oziqning
hazm bo‗lmagan qismi tashqi muhitga chiqariladi (ekskretsiya). Oziqning o‗zlashtirilganlik darajasi oziq
tarkibi va organizmning biologik xususiyatlari bilan bog‗liq bo‗lib, 12–75% ni tashkil etadi.
O‗zlashtirilgan
oziqning asosiy qismi tirik organizmlarning hayotiy jarayonlarini ta‘minlash uchun, bir qismi esa
tananing qurilishiga va o‗sishiga sarflanadi. Oziq zanjirining har bir trofik darajasidagi individlar soni yoki 
biomassasi,
yoki undagi energiya miqdori aniqlansa, oziq zanjirining oxiriga qadar bu ko‗rsatkichlarning kamayib
borayotganini ko‗rish mumkin. Bu qonuniyatni ilk bor 1927-yil angliyalik ekolog olim Ch. Elton
aniqlagan va ekologik piramida qoidasi
deb atagan. Trofik darajadagi individlar soni yoki biomassasi, yoki 
undagi energiya miqdori bir xil kattalikdagi to‗g‗ri to‗rtburchaklar shaklida ifodalansa va ustma-ust
qo‗yib chiqilsa, ekologik piramida hosil bo‗ladi. Ekologik piramida ekosistemadagi produtsentlar va har xil 
darajadagi konsumentlar (o‗txo‗rlar, yirtqichlar)ning o‗zaro nisbatini aks ettiruvchi grafik tasvirdir. Ekologik
piramida asosini birinchi trofik daraja – produtsentlar tashkil etadi, undan so‗ng ikkinchi trofik darajani
– birinchi
tartib konsumentlari tashkil etadi va h.k. Bir trofik darajadan keyingisiga o‗tgan sari individlar soni
kamayadi, lekin ularning tana o‗lchami kattalashib boradi. Bir darajadan keyingisiga 10 % energiya
o‗tgani uchun ekologik piramidaning asosi keng, yuqorisi esa cho‗qqili o‗tkir bo‗ladi. 

Download 1.7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling