Biologiya-11-sinf-imtihon-javoblari pdf


Download 1.7 Mb.
Pdf ko'rish
bet67/70
Sana08.05.2023
Hajmi1.7 Mb.
#1445253
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   70
Bog'liq
11 SINF BIOLOGIYA @UzBMBA

2-savolga javob. 
Muhit omillarining organizmlarga ta‘siretish qonuniyatlari. Ekologik omillar xilma-xil bo‗lishiga qaramay
ularning tirik organizmlarga ta‘sir etish xarakterida, ekologik omillarning ta‘siriga tirik organizmlarning
javob reaksiyalarida bir qator umumiy qonuniyatlarni aniqlash mumkin. Har bir tirik organizm muhit 
omillariga nisbatan o‗ziga xos moslanishlarga ega bo‗lib, omillarning ma‘lum me‘yorda o‗zgarishlari
doirasida normal hayot kechirishi mumkin. Muhit omilining yetishmasligi ham, me‘yordan ortib ketishi
ham tirik organizmlar hayot faoliyatining o‗zgarishiga olib keladi. Ekologik omilning organizm hayot
faoliyatiga ko‗rsatadigan ta‘sirining eng qulay chegarasi biologik optimum yoki optimum zonasi deyiladi.
Optimum zonasidan og‗ish, ya‘ni chetga chiqish noqulay hayot zonasi (pessimum zona)ni belgilaydi.
Og‗ish qanchalik kuchli bo‗lsa, omilning organizmga noqulay ta‘siri ko‗proq namoyon bo‗ladi. Har
qanday organizm ekologik omilning eng yuqori – maksimum va eng quyi – minimum chegaralari
doirasi – chidamlilik chegaralari doirasidagina hayot kechira oladi, omilning bu chegaradan og‗ishi
organizmning nobud bo‗lishiga olib keladi.
Ekologik omil ko‗rsatkichlarining tirik organizmlar yashashi mumkin bo‗lgan chidamlilik chegaralari
doirasi tolerantlik (lot. «tolerantia» – sabrtoqat) zonasi deb ham yuritiladi. Har bir tirik organizm uchun
ma‘lum ekologik omilning muayyan ko‗rsatkichlardan iborat maksimumi, optimumi va minimumi
mavjud. Har bir turning muayyan ekologik omilga nisbatan chidamlilik chegarasi mavjud. Masalan, uy
pashshasi +7°C dan past va +50°C dan yuqori haroratlarda yashay olmaydi, bu tur uchun +23+25°С
optimal harorat hisoblanadi. Odam askaridasi esa, faqat odam tanasi haroratidagina yashay oladi.
Tirik
organizm, tur, jamoaning hayotiy faoliyati va rivojlanishini susaytirib yoki to‗xtatib qo‗yadigan omil 
cheklovchi omil deb ataladi. Masalan, tuproqda biron-bir mikroelementning yetishmasligi o‗simlik
rivojlanishining susayishiga
va hosildorlikning pasayishiga olib keladi. Shu o‗simliklar bilan oziqlanuvchi hasharotlar oziq
yetishmasligi tufayli hobud bo‗ladi. Hasharotlar sonining kamayishi esa o‗z navbatida shu hasharotlar
bilan oziqlanuvchi entomofag – yirtqich hayvonlar, hasharotlar, suvda hamda quruqlikda yashovchilar 
(amfibiyalar), sudralib yuruvchilar, qushlar, sutemizuvchilarning yashab qolishi va ko‗payishiga o‗z ta‘sirini
ko‗rsatadi. 

Download 1.7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling