Bioneorganik birikmalar

Aluminiy-organik birikmalar. Davriy sistemaning III gruppa elementlari ichida aluminiyning organik birikmalar muhim ahamiyatga ega. Aluminiy-organik birikmalar litiy yoki magniy-organik birik,alar asosida olinadi:
3 R-Li+AlCI₃ R₃ Al+3LiCl
Nemis olimi K.Siglerning ishlari aluminiy-organik birikmalar kimyosida yangilik bo’ldi. K. Sigler (1955) vodorod ishtirokida alkenlarga aluminiy ta’sir ettirib (3-20 MPa,m 60-100 da) trietil aluminiyni sintez qildi:
3 CH₂=CH₂+Al+1,5H₂ (C₂H₅)₃ Al
Bu reaksiya natijasida olingan Al (C₂H₅)₃ stereoregular polimerlanish reaksiyalari uchun eng arzon va muhim kompleksn katalizatorlaridan biri hisoblanadi.
Oraliq metallar (Ti, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Pd, Pt) ning bog’lanishli (Me-C₁) organik birikmalari juda beqaror bo’lib, ular tezda ozod uglevadorod radikallariga parchlanib ketadi.
Lekin oraliq metallar bir qator organic moddalar, ionlar va radikallar bilan barqaror birikmalar hosil qiladiki, bularning tuzilishini odatdagi valentlik nazariyasi asosida tushuntirib bo’lmaydi. Bunday birikmalarga -kompleks deyiladi. -komplekslarda turli oksidlanish darajasiga ega bo’lgan metall elektroakseptor, organic molekula, ion yoki radikallar esa elektrodonor hisiblanadi va ularni ligandlar deyiladi. Uglerod (II) oksidi, alkinlar, allil va siklopentadiyenil radikallari hamda tropiliy kationlari ligandlar bo’lishi mumkin.
Birinchi bo’lib platina Pt (II) ning -kompleksi 1827-yilda V.Seyze tomonidan olingan:
C H₂=CH₂+K₂ [ PtCl₄] +H₂O K [C₂H₄PtCl₃]*H₂O+KCl
PdCl₂ ning etilin bilan suvsiz muhitda dimerli -kompleksi hosil qilingan:
2 PdCl₂ +CH₂= CH₂ (C₂H₄PdCl₂)₂
-komplekslarning tuzilishlari roentgen struktor tahlili usuli bo’yicha to’liq o’rganilgan . Sanoatda sirka aldegidini olinishi, etillining PdCl₂ bilan -kompleks hosil qilish orqali sodir bo’ladi.