Bioneorganik birikmalar
Download 433.41 Kb.
|
BIONEORGANIK BIRIKMALAR
|
BIONEORGANIK BIRIKMALAR XXI asrdan boshlab kimyo va kimyoviy texnologiya sanoati jadal sur’atlar bilan rivojlanishida bioneorganik kimyoning roli ham katta ahmiyatga ega bo‘ldi. Bione- organik kimyo, asosan, metall ionlarining biologik sistemada bo'layotgan jarayon- lami nazariy va amaliy ahamiyatini o‘rganishga asoslangan neorganik reaksiyalami bilish, biokimyoviy jarayonlami, tabiatdagi kompleks birikmalami, biologik siste- madagi metallaming biologik rolini kengaytirishga asos bo'ladi. Metall ionlari bo‘lgan biologik molekulalar ko‘pgina holatlarda oqsillarga te- gishli bo‘ladi. Fermentlarning 30% ida metall ionlari aktiv markazni hosil qiladi. Ushbu metall fermentlar ko‘pgina jarayonlarda - kislotali gidroliz (gidrolazlar) ok- sidlanish reaksiyalari (oksidoz va oksigenozlar) hamda uglerodli skeletlaming qayta shakllanishi (sintez va izomerozlar) reaksiyalarida ishtirok etadi. Metallar ionlari ma’lum strukturali molekulalami saqlashda ahamiyatlidir. Masalan, Ca:+ ioni oq- sil molekulalarini aylanishini to‘g‘rilab turadi. Metall fermentlardan tashqari metall ionlari kristall va amorf birikmalar strukturasini mustahkamligi va barqarorligini ta’minlab turadi, garmonlar ajralishi va ta’sirini chegaralab boradi. Shu bilan birga, kalsiy ioni organizmdagi*ko‘pgina moddalar strukturasini shakllanishida asosiy rolni bajaradi. Bunda fosfat va fosforlaming asosiy manbayi tarkibida kalsiy saqlagan minerallardan biri gidroksoanatitdir. Ushbu mineral tirik organizm dunyosida suyak, tishlaming asosiy tarkibini tashkil qiladi. Mineral moddalar, asosan, organik moddalar bilan birgalikda mavjud bo'ladi. Masalan, suyakda va tishda gidroksoanatit oqsil bilan birgalikda bo‘lishi, ulaming mexanik mustahkamligini va kristallar shakillanishini ta’minlaydi. Shu bilan birga, kalsiy ioni qattiq kalsiy ioni qattiq strukturali biomateriallar tarkibida bo‘lib, garmonlami ta’sir etish va ajratish jaray- onlarida asosiy rol o‘ynaydi. Rengenstruktura, YAMR spektroskopiya tahlili kalsiy ionini kolmodulin, troponin С va boshqa oqsillar bilan birikishi organizm kletkala- rini asosini tashkil etishini ko‘rsatadi. Metall ionlari biologik oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida, fotokimyoviy jarayonlarda, organizmda kislorod tashuvchilar vazi- fasini bajaradi. Bunday moddalardan biri gemoglobindir. Uning biologik vazifasi organizmga kislorod yetkazib berishi, nafas olish jarayonida 07 ni CO, gacha qay- tarilishidir. Organizmda kislorod tashuvchi moddalardan biri - gemosionin bo'lib aktiv markaz vazifasini mis ionlari bajarib, kislorodni 022- ionlarigacha qaytaradi, gemoeritrinda esa temir ionlari bo‘Hb, kislorodni 022“ va gidroperoksid ion HO,~ ga aylantirishda katta rol o‘ynaydi. Organizmda kislorod tashuvchi ahamiyatli fermentlardan gemoglobin va mioglo- bmlardir. Kislorod O, molekulasi temir ioni Fe2+ dan iborat bo‘lgan aktiv markaz bilan ta:si,i4anib kuchli akseptor xossasini namoyon qilishi hisobiga gemoglobin va mioglobinlaming aktiv markazlari bilan kuchli bog‘lanish hisobiga polipeptidsimon zanjirlami hosil qiladi. Natijada gemoglobin va mioglabin molekulalari zanjirsimon oqsil bo‘laklarida kislorodni bogiab olish effekti kuchayadi. Kobalt Co(II) va Temir(II) komplekslarining kislorod molekulasi bilan ta’sir- lanishi elektronlami ko‘chishi bilan amalga oshadi:
Bulardan tashqari biologik jarayonlarda atomlaming qayta guruhlanishi ham so- dir bo‘lishi mumkin. Rux Zn2+ konjplekslarida Mg2+ va Ni2+ komplekalariga nis- batan labillanish xossasi kuchli namoyon bo‘lishidir. Demak, turli metallar ionlari bioneorganik birikmalarning mavjud bo‘lishi tirik organizmlarda biokimyoviy jarayonlarni amalga oshirishda katta roli borligi ko'rinadi.
Bulardan tashqari biologik jarayonlarda atomlaming qayta guruhlanishi ham so- dir bo‘lishi mumkin. Rux Zn2+ konjplekslarida Mg2+ va Ni2+ komplekalariga nis- batan labillanish xossasi kuchli namoyon bo‘lishidir. Demak, turli metallar ionlari bioneorganik birikmalarning mavjud bo‘lishi tirik organizmlarda biokimyoviy jara- yonlarni amalga oshirishda katta roli borligi ko'rinadi. Molekulasida uglerod atomi bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘langan metall yoki metallmas atomlari bor birikmalar element-organik birikmalar deyiladi . Birinchi bo‘lib element - organik birikmalami 1849-yilda ingliz olimi E. Frankland kashf etdi, u etil yodidga rux ta’sir ettirib dietil raxni sintez qildi va uglerod atomlari metallar bilan bevosita bog‘lanishi mumkinligini ko‘rsatdi: C2H5 -1 + 2Zn + C2H5I > C2H5 - Zn - C2H5 + Znl2 Element-organik birikmalar metall-organik birikmalar va metall-mas-organik birikmalarga bo‘linadi. Ular tuzilishiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi: Sof element-organik birikmalar. Bunday birikmalarda element atomlari faqat uglevodorod radikali bilan bevosita bog‘lanadi: CH3 CH3Na CH3-Zn-CH3 CH3 - Si - CH3 CH3-P-CH3 metil natriy dimetil rux I CH, CH3 tetrametil trimetil silan fosfin Aralash element-organik birikmalar. Bularda element atomlari uglevodorod radikali bilan birga boshqa element bilan birik- kan boMadi. Misol: CH CH3MgI 3>p- Cl Download 433.41 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|