Bioorganik kimyo. Vitam inlar o’quv-uslubiy qo’llanma namangan 2013

-karotin 
R=
Н3С 
СН
3
-kurolin 
К
Р
н3с
СНз
Retinol yetishmasligi (yoki provitamin A ) bolalar uchun xavflidir, chunki 
chaqaloqlarda u aslida bo’lmaydi. Yuqori yoshlarda retinol jigarda to’planadi va 
uning miqdori 2 yilgacha yetadi. Vitamin A 
yetishmasligida avvai ko’rish 
yomonlashadi va xususiy kasaliklar kseroftalmiya ( ko'z qavati shoxining qurishi) 
va gemeralopiya (qorongu adaptatsiyalanishining buzilishi- kechki yoki “ tovuq”
ko’rligi ). Yosh o’sayotgan organizmlarda o’sish to’xtaydi, ayniqsa suyaklar, 
metaplazmiyali keratinlash (qayta tug’ilishi) epital xujayralarini ( “ baqa terisi” ), o’t 
usti 
xujayralari, tuxumdon epiteliyasi, markaziy asab 
tizimi to’qimalarining 
zararlanishi sodir bo'ladi.
A-vitamini ko’pgina bioximik jaryonda, ayniqsa xujayra membrana 
faolyatida qatnashadi.O’suvchi faktor retinol emas, balki jigardagi uning 
oksidlanish 
maxsuloti -retinoyen 
kislotasidir, 
u 
retinolning metabolik 
dezaktivatsiyalanish asosiy maxsulotdir; gipervitaminoz -A bundan xam xavfli 
suyak sinish kasaliga sababchi bo’ladi.
Ko’rish jarayonida 
asosiy uyinni 
fragmentativ 
izomerlangan 
va 
oksidlangan retinol -I l-tsis va to'la trans-retinollar sababchidir. Ulardan biri oqsil 
bilan bog'langan va ko'rish purpuri - rodopsin xosil qiladi, u ko’z ko’rish xujayralari 
larkibida kolbochkalar va tayoqchalarda uchraydi. 
Kvant yorug’likni murakkab
9

---

jarayon xisobida qabu! qilib va nerv impuls 1 1-tsis-retinolga transformatsiyalab 
izomerlanadi rodopsin tarkibida to'la trans-retinolga, qaysiki u to’la oqsil kompleksi 
dissotsiyalanib 
retinolgacha 
qaytariladi. Y o’qotiladigan miqdori bu jarayonda 
jigardan to’ldirilib turiladi.
Organizm A vitaminni ko’p miqdorda iste’mol qilsa, gipervitaminoz A yuzaga 
kelib, turli xil kasalliklarga olib keladi. Odamning boshi og’rib qayt qiladi,boshi 
aylanadi, terisi po’st tashlab, sochi to’kiladi. Lekin shuni ta’kidlash lozimki, odatdagi 
sharoitda gipervitaminoz A nihoyat darajada kam uchraydi.
A vitamin hayvonlar jigarida, ayniqsa baliqlar jigaridan olingan yog’ tarkibida juda 
ko’p bo’ladi. Masalan, dengiz olabug’asi jigarining yog’ ida A vitaminning miqdori 
37% gacha yetishi mumkin. Karotinlar sabzavotlarda, ayniqsa sabzida ko’p bo’ladi.
Vitamin -A 2 (degidroretinol ) 1937 yili E.A. Lederer va V.A. Rozanova 
tomonidan ochilgan, u sho'rbo'lmagan suvlarda yashaydigan baliqlarning ko’z 
ko’rish pigmenti -porfiroksindir.