Biznesni boshqarish va axborot texnologiyalari fakulteti biznesni boshqarish kafedrasi

18- MAVZU: Korxonalar faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish.
Reja:

1. 
   Tashki Samara.
   
2. 
   Ijobiy va salbiy tashki samaraga ta’sir kilish.
   
3. 
   Ijtimoiy ne’mat.
   
4. 
   Bozor iktisodiyotiga davlatning roli.
   

1. Transaksion xarajatlar
Transaksion yoki operasiyalar xarajati bu tovarlar almashuvi sohasidagi xarajatlardir. Ushbu xarajat Ronald Kouz tomonidan 1930 yillarning boshlarida kiritilgan.
Transaksion xarajatlar quyidagi besh ko’rinishda bo’ladi:

1. 
   Axborot qidirish xarajati;
   
2. 
   Muzokara olib bori shva shartnoma tuzish xarajati;
   
3. 
   O’lchash xarajatlari;
   
4. 
   Mulk egasi huquqini himoya qilish va spesifikasiya xarajatlari;
   
5. 
   Opportunistlik harakat xarajatlari.
   

Axborot qidirish xarajati bozordagi axborotning asimmetrik holati bilan bog’liq. Xaridorlarni, sotuvchilarni qidirib topish ma’lum xarajat bilan boqliq. Axborotlarni aniq va to’liq bo’lmasligi ortiqcha xarajatlarga olib keladi, ya’ni tovar muvozanat narxidan yuqori yoki past narxda sotib olinadi.
Muzokara olib bori shva shartnoma tuzish xarajatlari, ushbu shartnomalarni tuzish uchun ketgan vaqt, resurslar, savdo-sotiqni huquqiy rasmiylashtirish bilan bog’liq xarajatlar.
O’lchash bilan bog’liq xarajatlar, asosan o’lchash asboblari uchun hamda o’lchash uchun sarflangan xarajatlar bilan bog’liq. Ko’p hollarda o’lchash jarayoni qiyin kechadi. Masalan, tovar sifatini baholash, ishga qabul qilinadigan ishchining malakasini baholash.Mulk egasini himoya qilish va spesifikasiya xarajatlari ko’pincha ishonchli huquqiy himoya yaxshi yo’lga qo’yilmagan joylarda vujudga keladi. Bunday joylarda iqtisodiy subyektlar huquqining buzilishi kuchayadi. Huquqlarni joyiga qo’yish uchun vaqt, mablag’ sarflanadi.
Opportunistik harakatlari xarajatlari ham axborotning asimmetrikligi bilan bog’liq. Opportunistik xarajat deb, sherik hisobidan foyda olish maqsadida shartnomada ko’rsatilgan shartlari bajarishdan voz kechadigan shaxslar harakatiga aytiladi.
Shunday qilib, transasion xarajatlar tovarlar almashishi jarayonigacha, almashishi jarayonida va almashishdan keyingi davrda vujudga keladi.