Biznesni boshqarish va axborot texnologiyalari fakulteti biznesni boshqarish kafedrasi

Iqtisodiy agentlar- tovarlarni ishlab chiqarish, ularni iste'mol qilish va boshqa tuzilmalar tomonidan foydalanishga topshirish bo'yicha iqtisodiy qarorlarni qabul qiluvchi tuzilmalar, shuningdek, iqtisodiy agentlar deb ataladi.
Iqtisodiy agentlar (iste'molchilar va ishlab chiqaruvchilar) shaxslar sifatida harakat qilishlari mumkin, shaxslar, va murakkab shakllanishlar, shu jumladan yuridik shaxs qonun hujjatlariga muvofiq boshqa xo‘jalik sub’ektlari bilan munosabatlarda muayyan mulkchilik va boshqaruv huquqlariga ega bo‘lgan sub’ektlar sifatida. Iqtisodiy agentlarga uy xo'jaliklari, firmalar va hukumat (davlat) kiradi.
1. Uy xo'jaligi(uy xoʻjaligi) — xoʻjalik subʼyekti boʻlib, u alohida shaxs yoki bir guruh kishilarning birgalikda yashovchi va umumiy xoʻjalikni boshqaradigan bir yetakchi mustaqil xoʻjaligidan iborat.
Uy xo'jaliklariga nafaqat oilalar, balki alohida shaxslar ham kiradi. Ular jamiyatning iqtisodiy resurslariga egalik qiladilar, ishlab chiqarish omillari: mehnat (mehnat), kapital, yer va boshqa resurslarni ta’minlash orqali daromad oladilar. Resurslarni sotish orqali uy xo'jaliklari iste'mol va jamg'arma uchun foydalanadigan daromad oladilar.Uy xo'jaligining maqsadi - iste'mol qilish , bular. ehtiyojlarni qondirish. Aholining jamg‘armalari kelgusida xonadonlar farovonligini oshirish manbasiga aylanadi. Iste'molchi sifatida aholi mustaqil agentdir, chunki u o'zi qaror qabul qiladi va har bir alohida sub'ektning iste'mol darajasi faqat oila a'zosiga to'g'ri keladigan daromad miqdori bilan cheklanadi.
2. Firmalar, korxonalar- shuningdek, har xil turdagi tovarlar yaratish va investitsiyalar (ishlab chiqarishni rivojlantirish va kengaytirish uchun kapital qo'yilmalar) orqali xo'jalik faoliyatini amalga oshiruvchi mustaqil xo'jalik birliklari.
Korxona faoliyatining maqsadi, uy xo'jaligidan farqli o'laroq, shaxsiy ehtiyojlarni qondirish emas, balki ishlab chiqarish ko'lamini oshirishga yordam beradigan foydani ko'paytirish orqali korxonalarning bozordagi mavqeini mustahkamlashdir. Ular iqtisodiy agentlar sifatida sotib olishadi ishlab chiqarish resurslari uy xo'jaliklari va shu orqali mahsulot ishlab chiqaradi.
Shunday qilib, uy xo'jaliklari tovarlar va xizmatlarga bo'lgan talabni (iqtisodiy tovarlar), firmalar esa resurslarga bo'lgan talabni va tovar va xizmatlar taklifini belgilaydi. Tijorat korxonalari firmalar esa mulkchilik shakli, ishlab chiqarish faoliyati turlari, ishlab chiqarish hajmi va boshqa mezonlari bilan farqlanadi.
3.Hukumat (shtat)- jamiyatda xususiy ne'matlarni qayta taqsimlash va jamoat ne'matlarini ishlab chiqarish to'g'risida qarorlar qabul qiluvchi iqtisodiy agent. Hukumat, boshqa iqtisodiy agentlardan farqli o'laroq, olib qo'yiladigan mulkka ega bo'lmasligi mumkin. Jamiyat a'zolari oldidagi majburiyatlarni bajarish uchun davlat ulardan olinadigan soliqlardan foydalanadi.
Jamoat tovarlarini ishlab chiqarish uchun davlatga resurslar kerak bo'lib, u boshqa xo'jalik sub'ektlaridan oddiygina olib qo'yishi mumkin (masalan, milliy xavfsizlikni ishlab chiqarishda harbiy xizmatga chaqirish) yoki xuddi shu agentlardan olingan pulga bozorda sotib olishi mumkin (masalan,). , yollanma qo'shinni saqlash xarajatlari). Hukumat resurslarni boshqa agentlarga, ko'pincha uy xo'jaliklariga bepul o'tkazish uchun ham olib qo'yishi mumkin. Bunday bepul transfer resurslar (mablag'lar) transfer deb ataladi.
Har uch agentning tarkibida shaxsning ishtirok etish varianti mumkin. Masalan, davlat xizmatchisi (davlat) sifatida ishga joylashish, mulkchilik qimmatli qog'ozlar har qanday korxona (firma) va daromadlarning shaxsiy iste'mol (uy xo'jaligi) uchun sarflanishi.
Iqtisodiy sub'ektlarning manfaatlari ulardagi mavqei bilan belgilanadi iqtisodiy tizim ular bajaradigan funktsiyalar. Uy xo'jaliklari daromad bilan sotib olingan tovarlarning foydaliligini maksimal darajada oshirishga intiladi; ular o'z ehtiyojlarini baholaydilar va mavjud byudjetlari doirasida sarflaydilar. Korxonalar (firmalar) tomonidan qabul qilingan qarorlar noaniq: ular nafaqat maksimal foyda olish istagi, balki boshqa motivlar bilan ham belgilanadi, masalan, bozor ulushini egallash va saqlab qolish, ishlab chiqarish ko'lamini kengaytirish, iqtisodiy kuchni tasdiqlash.
Uy xo'jaliklari resurslar egasi sifatida resurslarni firmalarga sotadilar va iste'molchi sifatida ular pul daromadlarini resurslardan tushgan daromadlarga, mahsulot bozorida tovar va xizmatlar sotib olishga sarflaydilar. Firmalar tovar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun materiallarni sotib oladi, keyin esa firmalar sotadilar tayyor mahsulot foyda evaziga uy xo'jaliklariga ishlab chiqarish. Foyda aylanmani ta'minlash uchun qo'shimcha resurslarni sotib olishga sarflanadi. Natijada haqiqiy oqim paydo bo'ladi iqtisodiy resurslar, yakuniy mahsulot va xizmatlar va pul oqimi daromad va iste'mol xarajatlari shaklida. Bu oqimlar bir vaqtda va takrorlanadi .
Bozor bajarolmaydigan vazifalarni bajarib, davlat milliy manfaatni ta’minlashga, millat boyligining o‘sishiga ko‘maklashishga chaqiriladi. Milliy manfaatlarning, ayniqsa, o‘tish davridagi o‘rni beqiyos, jamiyat a’zolari tomonidan har doim ham e’tirof etilmaydi. Ammo millatning, mamlakatning jahondagi mavqei, resurslarining mavjudligi, ijtimoiy tuzilmaning o‘ziga xos xususiyatlari, tarixi va an’analariga mos keladigan tub muammolarini hal etishga qaratilgan ana shu manfaat yetakchi va belgilovchi hisoblanadi.