Bob. Germaniya-avstriya-vengriya ittifoqi tomonidan urushning kirishi

2.2.Avstriya-Vengriya imperiyalari o‘rtasidagi ittifoqi
1871-yilda Germaniya imperiya deb e’lon qilinishi ortidan 1870–1871-yilda qisqa muddatli Fransiya – Germaniya urushi bo‘lib o‘tdi va unda Fransiya mag‘lub bo‘ldi. Shundan so‘ng Yevropa mamlakatlari turli harbiy bloklarga yig‘ila boshladi. 1873-yilda Germaniya, Avstriya-Vengriya va Rossiya tomonidan “Uch imperator ittifoqi” tuzildi. Oradan biroz o‘tib, Bolqon yarim orolida Avstriya-Vengriya va Rossiya imperiyalari manfaatlari to‘qnash keldi va o‘zaro qarama-qarshilik tufayli Rossiya bu ittifoqdan chiqib ketdi. Rossiya bu ishi bilan Germaniya va Avstriya-Vengriya imperiyalari bilan ittifoqdosh bo‘la olmasligini namoyon qildi. Ittifoqdan Rossiya chiqib ketgani bilan Germaniya va Avstriya-Vengriya imperiyalari o‘rtasidagi ittifoq saqlanib qolaverdi.
1879-yilda Germaniya va Avstriya-Vengriya Rossiyaga qarshi o‘zaro harbiy paktni imzoladi. 1882-yilda bu paktga Afrikada mustamlakalarni bosib olishda Fransiya bilan tez-tez to‘qnashayotgan Italiya ham qo‘shildi.
Ularga qarshi, o‘z navbatida, 1891–1892-yillarda Rossiya-Fransiya ittifoqi paydo bo‘ldi. Bu ittifoqqa 1904-yilda Buyuk Britaniya ham qo‘shildi. Bu ittifoq “Antanta” nomini oldi.
23-iyulda Avstriya-Vengriya imperiyasi Serbiyaga turli talab va shartlar qo‘yilgan o‘n moddadan iborat nota jo‘natdi. Unda valiahd o‘ldirilishida surishtiruv olib borish uchun Avstriya politsiyasiga ruxsat berish, shuningdek, valiahdning o‘ldirilishi Belgrad tomonidan avvaldan rajalashtirilgan ish ekanligini tan olish kabi talablar bor edi. Serblarga javob uchun 48 soat muhlat berildi.
24-iyul kuni serb hukumati Avstriya-Vengriya imperiyasi tomonidan yuborilgan nota muhokamasi uchun yig‘ildi. Serb hukumati yig‘in bilan bir qatorda Avstriya-Vengriya imperiyasi qo‘ygan muhlatni biroz cho‘zdirish uchun vositachi izlay boshladi.
25-iyul kuni soat 17:50 da Serbiya bosh vaziri Avstriya elchisiga javob xatini topshirdi. Javobda Serbiya notaning to‘qqiz bandida ko‘rsatilgan talab va shartlarga rozi ekani, faqat bitta shart — Avstriya politsiyasi Serbiya hududida surishtiruv olib borishiga ruxsat bera olmasligini, shuningdek, suiqasd Serbiyada tayyorlangani, ammo hukumat bu ishga aloqador emasligi, balki serb millatchilari tomonidan rejalashtirilgani bildirilgan edi. Elchi bilan uchrashuvda Serbiya bosh vaziri “o‘rtadagi kelishmovchilikni ikki taraf ham tinch yo‘l bilan hal qilish imkoniyatini ko‘rishi lozimligini” uqtirdi.
25-iyul kuni Serbiyaning javobidan qoniqmagan Avstriya-Vengriya o‘z qo‘shinlarini jangovar holatga keltira boshladi hamda umumiy jangovar safarbarlik e’lon qildi.
26-iyul kuni Avstriya-Vengriya imperiyasi jangovar safarbarlik e’lon qilganiga javoban Serbiya ham o‘z qo‘shinlarini jangovar holatga keltira boshladi va umumiy safarbarlik e’lon qildi.
26-iyul kuni Avstriya-Vengriyaning umumiy jangovar safarbarlik e’lon qilgani xabari ortidan Rossiya ham safarbarlik e’lon qildi va mamlakat ichkarisidagi qo‘shinlarni Ukraina, Belarus bo‘ylab joylashtirishga ko‘rsatma berdi.
27-iyul kuni Rossiyadagi jangovar safarbarlik davom etdi; O‘rta Osiyo, Kavkaz, Sibirdagi qo‘shinlarni ham mamlakat g‘arbiga o‘tkazish haqida buyruq berildi.
29-iyul kuni Rossiya imperatori Nikolay II Germaniya imperatori Vilgelm II ga jo‘natgan telegrammasida “urush hamma uchun yomon oqibatlar keltirib chiqarishi”ni, shu uchun “urushga yo‘l qo‘yib bo‘lmasligi”ni yozdi va Avstriyani bosiqlikka chaqirishga undadi. Ammo Germaniya uning bu telegrammasini e’tiborsiz qoldirdi⁸.
30-iyul kuni Germaniya armiyasi bosh qo‘mondoni fon Moltke Avstriya-Vengriya imperiyasi bosh qo‘mondoniga jo‘natgan telegrammasida Yevropada, ayniqsa Bolqon yarim orolida ruslar o‘zini erkin tutishiga umuman yo‘l qo‘yib bo‘lmasligini aytdi va shu tufayli Avstriya-Vengriya Rossiyaga qarshi urush boshlaydigan bo‘lsa, Germaniya Avstriya-Vengriyani qo‘llab-quvvatlashiga va’da berdi.
1-avgust kuni Germaniya ham o‘z qo‘shinlarini jangovar holatga keltirish bo‘yicha safarbarlik e’lon qildi. O‘sha kuni kechga borib Germaniya Rossiyaga qarshi urush e’lon qildi. Germaniyaning Rossiyadagi elchisi Rossiya tashqi ishlar vaziri Sazonovga tegishli xatni topshirdi. Shu tariqa Birinchi jahon urushi boshlandi.
1-avgust kuni Fransiya prezidenti Raymon Puankare 2-avgustdan Fransiyada qo‘shinlarning jangovar safarbarligi e’lon qilinishi haqida qaror qabul qildi.
2-avgust kuni nemis qo‘shinlari hech qanday ogohlantirishsiz Lyuksemburgni bosib oldi.
3-avgust kuni Germaniyaning Fransiyadagi elchisi Vilgelm Shen urush e’lon qilingani haqidagi xabarni Fransiya hukumatiga topshirdi.
4-avgust kuni Germaniya armiyasi hech qanday ogohlantirishsiz Belgiyaga bostirib kirdi. Ana shu holatda Buyuk Britaniya Germaniyaga Belgiya neytraliteti haqida ogohlantirish xati yubordi. Javob bo‘lmaganidan keyin esa Germaniyaga urush e’lon qildi.
6-avgust kuni Avstro-Vengriya Rossiyaga urush e’lon qildi. Bu haqda Avstriya-Vengriyaning Rossiyadagi elchisi Rossiya tashqi ishlar vaziri Sazonovga maktub topshirdi.
11–12-avgust kunlari Fransiya va Angliya Avstriya-Vengriya imperiyasiga qarshi urush e’lon qildi.
Shu tariqa Birinchi jahon urushi boshlandi. Urush harakatlari nafaqat Yevropada, balki tomonlarning mustamlakalari bo‘lgan Osiyo va Afrika qit’asida ham davom etdi.
Urush to‘rt yil davom etib, misli ko‘rilmagan vayronaliklar keltirib chiqardi hamda dunyo bo‘ylab 20 million odamning halok bo‘lishiga olib keldi.
Urush 1918-yilda Germaniya, Avstriya-Vengriya hamda ularning ittifoqchilari rosa holdan toygan holda yengilishi va taslim bo‘lishi bilan tugadi.