Bob. Giyohvandlikning klinik va psixologik holatlari

I.BOB. GIVOHVANDLIKNING KELIB CHIQISH SABABLARI VA GIYOHVANDLARNING PIXOLOGIK HOLATI.

1. 
   Giyohvandlikning kelib chiqish tarix va belgilari.
   

XVIII-XIX asrlardagiyohvand moddalar(narkotiklar)ning inson organizmiga o‘ta salbiy ta’siri e’tiborga olinmasdi va hatto ularning ijobiy ta’siri bor degan fikrlar mavjud edi. Dorivor o‘simliklarni qayta ishlash va faolroq moddalarni olish texnologiyasi rivojlana borgan sari, giyohvand moddalarning organizmga bo‘lgan zararli ta’sirini mukammal o‘rganish ham rivojlana boshladi. Giyohvand moddalarni iste’mol qiluvchilar va shu sababli rivojlangan og‘ir kasalliklar soni tobora ortib bordi. Giyohvandlik ijtimoiy muammoga aylandi.Giyohvand moddalarning aholi orasida keng tarqalishining sabablari bir qator bo'lib, ular orasida psixologik omillar ham alohida o‘rin kasb etadi.
Giyohvandlikka berilishning sabablari juda ko‘pdir. Ular ichida ruhiy-hissiy zo‘riqishlar ham yetuk omillardan biri hisoblanadi. Ayniqsa, ruhiy-hissiy zo‘riqishlardan so‘ng “psixologik vakuum” ning paydo bo‘lishi, oiladagi nosog‘lom muhit, salbiy hissiyotlarga berilish, kayflyatni dori orqali ko‘tarishga intilish shular jumlasidandir. Ma’lumki, giyohvandlikka ruju qo‘yish, asosan, o‘smirlik davridan boshlanadi va bunda oiladagi noto‘g‘ri tarbiya eng kuchli salbiy omillardan biridir. Ota-ona tomonidan bolalarga ko‘rsatilgan haddan tashqari g‘amxo‘rlik yoki bo'lmasa, bolaning yetarli darajada mehr-oqibatsiz tarbiyalanishi, o‘ta darajada qattiqqo‘llik bolaning jamiyat talablariga javob beradigan sog'lom shaxs bo‘lib rivojlanishiga to ‘sqinlik qiladi. O‘smirlar uydan bezib ko'chadan mehr izlay boshlashadi va giyohvand moddalar tarqatuvchilar qo‘liga tushib qoladi. Ularning o‘zi ham keyinchalik giyohvand moddalarni qabul qila boshlashadi, bu moddalarga jismoniy va ruhiy qaramlik paydo bo‘ladi.Giyohvandlik, narkomaniya, bangilik — narkotik moddalarga oʻrganib qolish, ruju qilish, aniqrogʻi tabiiy yoki sintetik zaharli moddalar (ayrim dori moddalari)ni vaqtincha yoki surunkasiga isteʼmol qilish natijasida kelib chiqadigan kasallik holati. Giyohvandlik organizm somatik va ruhiy holatining chuqur oʻzgarishiga sabab boʻladi va giyohvandni tanazzulga olib boradi. Giyohvandlikda oʻzini toʻxtatib boʻlmaydigan darajada giyohvand moddalarni isteʼmol qilish mayli paydo boʻladi, giyohvand moddaning miqdoriga nisbatan ehtiyoj, ruhiy va jismoniy bogʻliqlik ortib boradi. Giyohvandlik asta-sekin boshlanib, surunkali davom etadi. Giyohvand moddalar dastlab xushnudlik, dimogʻchogʻlik , xotirjamlik hissini uygʻotib, kayf qildiradi, keyin bora-bora bu kasallikka aylanadi. Giyohvandlik 2 zaylda avj olishi mumkin. Birinchi holda vrach buyurgan va bemorning ruhi hamda kayfiyatini oshirish xususiyatiga ega boʻlgan dorilarni uzoq vaqt va notoʻgʻri qabul qilish; ogʻriq, uyqusizlik va b. dardlardan qutilish maqsadida dori miqdori (dozasi)ni oshirib borish; darddan tuzalib doriga unchalik ehtiyoj boʻlmasa ham, uni qabul qilaverish natijasida dorining narkotik taʼsiri va miqdori orta borib, pirovardida giyohvand moddaga moyillik kuchayib, u humor qiladigan boʻlib qoladi. Ikkinchi hol ongli ravishda kayf qilish maqsadida giyohvand moddalarga oʻrganishdir.
Giyohvandlikka, odatda, irodasi kuchsiz, oʻzini tiya olmaydigan, oʻtkir sezgilarni oʻzida sinab koʻrishga qiziquvchan, ruhan zaif va oʻta xudbin kishilar beriluvchan boʻladi. Yoshlar tarbiyasidagi nuqson va kamchiliklar, giyohvand moddalarni isteʼmol qilib yuruvchi katta yoshdagilarga taklid va havas, oiladagi noxush sharoit (ota-onaning ichkilikboz yoki giyohvand boʻlishi) hamda giyohvand moddalarning oson topilishi yoki qoʻl ostida boʻlishi ham Giyohvandlikka sabab boʻlishi mumkin. Giyohvandlikka mubtalo boʻlganlarda xastalik borgan sari kuchaya borib, odatda, kutilmagan yomon oqibatlarga olib keladi. Giyohvandlik eyforiyasida, yaʼni kayfi chogʻlikda 2 bosqich kuzatiladi: qisqa muddatli —1-5 daqiqa davom etadigan oʻtkir hissiyotli bosqich (haqiqiy eyforiya) va uzoq (1—3 soat) choʻziladigan boʻshashish, tinchlanish davri. Bu bosqichlarning qisqa yoki uzoq boʻlishi qanday giyohvand modda qabul qilinganiga va miqdoriga bogʻliq.
Giyohvandlikning hamma turi ham oʻz rivojida giyohvand moddalarga oʻrganib qolish yoʻli bilan Giyohvandlik sindromining shakllanishiga olib keladi. Bu sindromning rivojlanishida ham 3 bosqich farqlanadi:
1) giyohvand moddaga nisbatan organizm reaktivligining oʻzgarishi va ruhiy bogʻlanishning paydo boʻlishi;
2) xumor (abstinent) sindromi koʻrinishida jismoniy bogʻlanishning yuzaga kelishi;
3) organizm barcha sistemalarining zaiflashishi (tolerantlikning pasayishi, yaʼni giyohvand moddalarning avvalgi miqdorini koʻtara olmaslik, xumorning surunkali davom etishi va ayrim hollarda polinarkomaniya ning vujudga kelishi).
Giyohvandlik rivojlanishining sabablarining uchta guruhi mavjud: fiziologik, psixologik va ijtimoiy. Fiziologik sabablarga metabolizmning irsiy xususiyatlari va miyadagi neyrotransmitterlar darajasi kiradi. Ba'zi neyrotransmitterlarning ortiqcha yoki etishmasligi hissiy holatning o'zgarishiga, ijobiy his-tuyg'ularning etishmasligiga, tashvish va qo'rquv darajasining oshishiga, ichki norozilik tuyg'usiga olib keladi. Giyohvandlikning dastlabki bosqichlarida psixofaol modda ushbu muammolarning barchasini tez va qiyinchiliksiz bartaraf etishga yordam beradi - kuchlanishni engillashtiradi, tashvishlardan xalos bo'ladi, xotirjamlik, zavq, baxtni his qiladi. Keyinchalik, bu ta'sirlar kamroq aniqlanadi yoki yo'qoladi, lekin odam allaqachon aqliy va jismoniy qaramlik tuzog'iga tushib qolgan.
Giyohvandlikning psixologik sabablari yetuklik, ogohlikning yo‘qligi, o‘z ehtiyojlarini sog‘lom yo‘llar bilan qondira olmaslik, orzular va real rejalashtirish o‘rtasidagi “bo‘shliq”dir. Giyohvandlikning rivojlanishi o'zingizga va boshqalarga nisbatan o'zingiz xohlagan narsaga darhol erishish zaruriyatiga va doimiy umidsizlikka, to'plangan muammolarni hal qilishdan bosh tortishga, isyonkorlik yoki xayolparastlikka aylanishga olib keladi. Giyohvandlik rivojlanish ehtimolini oshiradigan psixologik xususiyatlarning ildizlari bolalik davrida yotadi.
Ba'zi bemorlarning ruhiyati haddan tashqari vasiylik va o'z "men" ning rivojlanishi va erkin namoyon bo'lishini so'zsiz taqiqlash bilan bog'liqlik tufayli etuk, etuklikka tayyor emas. Ko'pincha, giyohvandlar o'z tarbiyasida boshqa yo'nalishda - hissiy rad etish, haddan tashqari talablar, sevgining shartliligi tuyg'usi ("agar siz bizning umidlarimizni qondirmasangiz, biz sizni sevmaymiz" xabari) yo'nalishida buzilishlarni ham aniqlaydi. . Yana bir muammo - bu oiladagi zo'ravonlik, shundan keyin bemor giyohvand moddalardan taskin topishga harakat qiladi. Qolaversa, giyohvandlikka e’tiborsizlik va haddan tashqari “erkin” tarbiya uslubi sabab bo‘ladi, bunda bolaga giyohvandlik vositalarining zarari haqida ma’lumot berilmaydi, uning vaqtini o‘tkazishi, jismoniy va ruhiy holati nazorat qilinmaydi.
Giyohvandlik bilan birinchi marta foydalanish tajribasi oddiy qiziqish tufayli bo'lishi mumkin - o'smirlar yangi va noma'lum narsalarni sinab ko'rishni yaxshi ko'radilar, ular kuchli g'ayrioddiy tuyg'ularni qidiradilar. Ba'zida ijodiy yoki intellektual muvaffaqiyatga erishish istagi bemorlarni giyohvand moddalarni iste'mol qilishga va giyohvandlikni rivojlantirishga undaydi. Ijodiy kasblardagi yoshlar giyohvand moddalar ilhomni uyg'otadi, g'ayrioddiy iste'dodli asarlar yaratishga yordam beradi, "oddiy narsalardan tashqariga chiqadi" deb ishonishadi. Yosh ziyolilar o‘zlarining aqliy salohiyatini oshirishga, sun’iy yo‘llar bilan “intellektni rag‘batlantirishga” intiladilar, ba’zan o‘zlari ustida tajribalar ham o‘tkazishadi.
Ba'zi giyohvandlar uchun birinchi dozaning sababi yoshlik maksimalizmi, norozilik o'zini namoyon qilish zarurati, ijtimoiy me'yorlar va qoidalarga bo'ysunishni istamaslikdir. Biroq, ko'pincha giyohvandlikning rivojlanishiga turtki bo'lib, oddiyroq sabablar - zerikish, o'ziga ishonchsizlik, giyohvand moddalarni iste'mol qiladigan tengdoshlar orasida qabul qilish zarurati, muloqotni qo'llab-quvvatlash va osonlashtirish istagi, butlarga o'xshab qolish istagi.
Yuqorida sanab o'tilgan giyohvandlikning ko'pgina sabablari ijtimoiy va psixologik omillarning kombinatsiyasi hisoblanadi. Bundan tashqari, giyohvandlik rivojlanishining ijtimoiy sabablari orasida qadriyatlar inqirozi, san'at asarlarida (qo'shiqlar, kitoblar, filmlar) axloqsiz xatti-harakatlarning yashirin targ'iboti, sog'lom turmush tarzini targ'ib qilishning deyarli butunlay yo'qolishi, sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish tizimining yo'qligi kiradi. bolalar va yoshlar tashkilotlari, ularda o'smirlar muloqot qilishlari va boshqa moslashuvchan usullarda faol bo'lishlari mumkin.
Giyohvandlikka mubtalo boʻlgan kishi giyohvand moddalarni qayta-qayta va koʻproq miqdorda isteʼmol kila boshlaydi. Keyinchalik esa giyohvand moddalarsiz turolmaydigan boʻlib qoladi. Bunday ahvoldan qutilish va oʻzini bir oz yengil his qilish uchun yana giyohvand moddaga ruju qiladi va oxir-oqibat giyohvand moddalarga hirs qoʻyish kelib chiqadi. Organizmning dastlabki himoya reflekslari (koʻngil aynishi, qusish) yoʻqoladi. Bu davrda organizmda giyohvand moddalarga nisbatan moyillik shu darajada kuchayib ketadiki, goʻyo bu moddalar avvalgi taʼsir kuchini yoʻqotgandek boʻlib qoladi, endi avvalgidek eyforiya (kayf) holatini his qilish, xumorni tarqatish uchun oʻsha moddadan koʻproq miqdorda qabul qilgisi keladi. Oldiniga giyohvand modda birmuncha yoqimsiz taʼsir koʻrsatgan boʻlsa, keyinchalik goʻyoki uning holatini «normallashtirganga» oʻxshaydi, bemor oʻzini birmuncha yaxshi his qiladi, ish qobiliyati, ruhi goʻyo tetiklashadi, pirovardida u haqiqiy giyohvand boʻlib qoladi. Giyohvandlarda avval ruhiy oʻzgarishlar (tajanglik, kayfiyat buzuqligi, xotira pasayishi) paydo boʻlgan boʻlsa, keyinchalik jismoniy oʻzgarishlar — jismoniy bogʻlanib qolish sindromi (terlash, yurak urishi, ogʻiz qurishi, ozib ketish, qoʻl-oyoqning titrashi va boshqalar) roʻy beradi. Agar giyohvand oʻz vaqtida narkotik moddani qabul qilmasa, organizmda kuchli ruhiy va jismoniy oʻzgarishlar, yaʼni giyohvandlikka xos ogʻir holat — xumorlik sindromi paydo boʻladi. Giyohvandlik opiomaniya (afyun qabul qilish), morfinizm, geroinizm koʻrinishida boʻladi. Giyohvandlikning nashavandlik, kokainizm, nikotinizm (tamakiga ruju qilish), teizm (achchiq choy ichish) va boshqa turlari ham uchraydi. Ikki yoki undan ortiq xil giyohvand moddani surunkali qabul qilish — poli narkomaniya deyiladi. Giyohvandlikning hamma turida ham organizm zaharlanadi va u juda ogʻir kechadi.
Giyohvandlik - bu odamning ruhiy holatini psixofaol moddalar (SAS) yordamida o'zgartirish orqali haqiqatdan qochishga intiladigan buzg'unchi xatti-harakatlar turlaridan biri. Bu giyohvandlikning rivojlanishi bilan birga keladi.
Giyohvand moddalar deb tan olinishi uchun u uchta majburiy shartga javob berishi kerak:
• tibbiy mezon - moddaning psixofaol xususiyatga ega bo'lishi, ya'ni bir martalik dozada u ijobiy his-tuyg'ularni keltirib chiqaradi va tizimli foydalanishda - jismoniy va ruhiy qaramlik;
• ijtimoiy mezon - ko'p sonli odamlar tomonidan dorivor maqsadlarda emas, balki undan foydalanish ijtimoiy ahamiyatga ega muammoga aylanadi;
• huquqiy mezon – substansiya giyohvandlik vositalari ro‘yxatiga kiritilgan va tarqatish, saqlash, qo‘llash taqiqlangan.
Har bir mamlakatda o'ziga xos dorilar ro'yxati mavjud. Rossiya Federatsiyasida 200 dan ortiq moddalar giyohvand moddalar sifatida tan olingan. Bularga gashish, geroin, dezomorfin, nasha (marixuana) va uning moyi, afyun, kokain va boshqalar kiradi.
Taqiqlangan moddalar ro'yxati aniq kimyoviy nomlardan iborat bo'lib, moddaning kimyoviy formulasini biroz o'zgartirish ham uni qonuniy cheklovlar doirasidan olib tashlashi mumkin. Shu munosabat bilan, so'nggi o'n yil ichida dori bozorida ko'plab sintetik (dizayner) dorilar paydo bo'ldi. Ularning tashqi ko'rinishi taqiqlovchi choralardan oldinda. Shu sababli, Rossiyaning giyohvandlikka qarshi qonunchiligi ularning hosilalarini taqiqlangan dorilar ro'yxatiga qo'shdi. Ushbu qaror yangi dorilarning ko'chki o'sishini sekinlashtirishga yordam berdi.
Kim giyohvandlikka moyil
Odamlarda giyohvandlik nima uchun rivojlanadi, degan savolga aniq javob berish mumkin emas. Boshqa ruhiy kasalliklarda bo'lgani kabi, bu erda ham uchta omil guruhining yig'indisi rol o'ynaydi:
• biologik - birinchi navbatda irsiy moyillik bilan bog'liq (bu omil endi xavf skriningi orqali tekshirilishi mumkin);
• psixologik - impulsivlikka moyillik, stressni boshqa yo'l bilan bartaraf eta olmaslik;
• ijtimoiy - giyohvandlik ko'pincha quyi ijtimoiy tabaqa vakillari, migrantlar, zo'ravonlik qurbonlari va boshqalar orasida rivojlanadi.
Bundan tashqari, bir-biriga bog'liq bo'lgan xatti-harakatlardan aziyat chekadigan yoki nikotin va spirtli ichimliklar kabi boshqa psixoaktiv moddalarni muntazam ravishda qabul qiladigan odamlar xavf ostida.
Giyohvandlik ko'pincha ruhiy kasalliklarga chalingan bemorlarda rivojlanadi: bipolyar, anksiyete va depressiv buzuqlik. Ko'pincha giyohvandlik surunkali og'riq sindromida og'riq qoldiruvchi vositalardan oqilona foydalanish tufayli shakllanadi.
Agar homilador ayol giyohvand moddalarni iste'mol qilsa, bolada giyohvandlik paydo bo'lishi ehtimoli katta, chunki u qon orqali ham preparatni qabul qiladi.
Genetik predispozitsiya qiluvchi omillardan faqat opioid tizimi va mu retseptorlarining tug'ma nosozliklari tufayli yuzaga keladigan opioidga qaramlikni ishonchli ajratish mumkin.
2017 yilda statistik ma'lumotlarga ko'ra, Rossiya tibbiyot muassasalarida 800 mingga yaqin giyohvandlar ro'yxatga olingan. Aslida, giyohvandlik juda keng tarqalgan kasallikdir.
Giyohvandlik belgilari
Giyohvandlikning barcha belgilari uchta asosiy guruhga bo'linadi:
• giyohvand moddalar bilan zaharlanish sindromi;
• katta giyohvandlik sindromi;
• surunkali dori zaharlanishi oqibatlari sindromi.
Giyohvand moddalar bilan zaharlanish sindromi
Ushbu sindrom giyohvand moddalarni iste'mol qilish vaqtida yuzaga keladi va uning o'ziga xos psixoaktiv xususiyatlari bilan bevosita bog'liq. Insonning fikrlashi, idroki, hissiy reaktsiyalari buziladi. U vaqtinchalik eyforiya ("yuqori"), kuch yoki yengillik, uyquchanlikni his qiladi. Kokain yoki amfetaminlarni ishlatganda, odam ehtiyotkor, hushyor bo'ladi. Yurak urishi va nafas olish tezlashadi, terlash kuchayadi, ko'z qorachig'i kengayadi (opiatlarni qo'llash bilan ular torayadi), titroq paydo bo'lishi mumkin.
Katta giyohvandlik sindromi
Avvalo, bu sindrom tananing reaktivligining o'zgarishi bilan bog'liq - intoksikatsiya boshlanishi uchun preparatning kerakli dozasi oshadi. Agar ilgari odamda bitta doza etarli bo'lsa, kutilgan samaraga erishish uchun asta-sekin u 2-5 shartli boshlang'ich dozani qo'llashi kerak.
Shuningdek, ushbu bosqichda qaramlik shakllanadi: dastlab - aqliy, keyin - jismoniy. Psixik qaramlik - bu dori qabul qilish uchun chidab bo'lmaydigan, juda "obsesif" ishtiyoq sifatida tushuniladi. Uning paydo bo'lishi ko'pincha tashqi ijtimoiy omillar tomonidan qo'zg'atiladi: stress, ma'lum bir muhit va boshqalar.
Inson o'z istagini amalga oshirishdan oldin, motivlar kurashi bosqichidan o'tadi. U giyohvand moddalardan yana bir bor eyforiya tuyg'usini boshdan kechirish istagi va yana bir kuchli istak - oilasini, ishini, sog'lig'ini saqlab qolish istagi o'rtasida yirtilgan. Agar ikkinchi istak hali ham ustun bo'lsa, u holda odam preparatni qabul qilishdan bosh tortishi mumkin.
Jismoniy qaramlik kuchliroq. Bu tabiatan majburiydir, ya'ni u juda tez harakatda gavdalanadi, odam ko'pincha mast bo'lishidan oldin nima bo'lganini eslashga ham vaqt topa olmaydi. Bu vaqtda ong qisqaradi va xotiralar yo'qoladi.
Ba'zi dorilar kamdan-kam hollarda jismoniy qaramlikni hosil qiladi. Ushbu dorilarga tabiiy kannabinoidlar va dissotsiativ moddalar (fensiklidin va ketamin) kiradi. Boshqa dorilar, masalan, opioidlar, juda tez jismoniy qaramlikning rivojlanishiga olib keladi.
Giyohvandlikning asosiy sindromining yana bir belgisi olib tashlashdir. Aks holda, uni tortib olish sindromi yoki jargonda "mo'rt", "kumar" deb ham atashadi. Dorisiz bir necha kundan keyin yoki dozani kamaytirganda o'zini his qiladi, lekin u ayniqsa aniq va ko'pincha giyohvand moddalarni iste'mol qilishni keskin to'xtatish bilan namoyon bo'ladi.
Abstinentlik psixo-vegetativ alomatlar majmuasi bilan ko'rsatiladi: titroq, keyin issiqlik hissi, ishtahani yo'qotish, tashvish, uyqu muammolari, zaiflik, mushaklarning kuchlanishi. Bir necha kundan keyin bu alomatlar kuchayadi: orqada, oyoqlarda, bo'yinda kuchli og'riqlar, hayajonlanish, konvulsiyalar, qusish, diareya, ichaklarda kramp og'rig'i, harorat ko'tariladi, odam tajovuzkor bo'ladi, charchaydi. Ularning azoblarini engillashtirish uchun giyohvand yana giyohvand moddalarni iste'mol qilishga intiladi.
Giyohvand moddalarning zararli ta'siri va giyohvandlikning rivojlanish belgilariga qaramasdan, giyohvand o'zining jozibadorligini tanqidiy baholay olmaydi. U muammodan bexabar, uni inkor etadi, dori ishlatish uchun bahona topishga harakat qiladi - bularning barchasi anosognoziya deb ataladi.
Surunkali intoksikatsiya oqibatlari sindromi
Ushbu sindrom quyidagilarni o'z ichiga oladi:
• somatik buzilishlar - kardiyomiyopatiya, tomir ichiga giyohvand moddalarni iste'mol qilish bilan yiringli-septik asoratlar (masalan, flebit) va boshqalar;
• ruhiy tanazzul sindromi - faqat giyohvand moddalarni iste'mol qilish bo'yicha manfaatlar doirasini toraytirish, ma'naviy va ijtimoiy-madaniy qadriyatlarni yo'qotish, bu esa giyohvandni keyingi doza uchun o'g'irlik yoki qotillikka undashi mumkin;
• psixiatrik asoratlar - ko'pincha o'tkir psixozlar mavjud bo'lib, ular keyinchalik shizofreniya va bipolyar affektiv buzuqlikka aylanishi mumkin.
Odamning giyohvand moddalarni iste'mol qilishini qanday tushunish mumkin
Tashqi belgilar preparatni qo'llash usuliga bog'liq:
• In'ektsiya: tomirlar sohasida chandiqlar paydo bo'ladi, buning natijasida giyohvandlar ko'pincha issiq havoda ham uzun yengli kiyim kiyishadi. Uzoq muddatli foydalanish bilan dorilar qo'ltiq osti va kasık sohasiga AOK qilinadi, shuning uchun bu joylarda in'ektsiya izlari ko'rinishi mumkin.
• Chekish: og'izning shilliq qavati ta'sirlanadi, tishlar vayron bo'ladi va sarg'ayadi.
• Burun orqali: burun shilliq qavati ta'sirlanadi, ba'zan qon bilan oqadi, surunkali rinit rivojlanadi.
Miyadagi biokimyoviy metabolizm buzilganligi sababli, odam inhibe qilinadi yoki hayajonlanadi, notinch, tashvishli, tajovuzkor yoki shubhali bo'ladi. U tezda charchaydi, uyqu va uyg'onish buziladi. Muloqot doirasi va uslubi o'zgarmoqda, yaqinlar bilan munosabatlarda va ishda muammolar paydo bo'ladi.
Agar o'smir giyohvand moddalarni iste'mol qilsa:
• u maktabdan keyin uzoqroq qola boshlaydi;
• sababini tushuntirmasdan yoki yashirmasdan pul so‘rasa;
• ko'pincha yolg'on gapiradi.
Bunday hollarda siz bola bilan gaplashishingiz, uning qo'llarini, burun shilliq qavatini va og'iz bo'shlig'ini tekshirishingiz kerak. Agar shubhalar kuchaygan bo'lsa, darhol psixiatr-narkolog bilan bog'lanishingiz kerak, aks holda o'smir o'lishi yoki sog'lig'ini qaytarib bo'lmaydigan darajada yo'qotishi mumkin. Uchrashuvda shifokor uning holatini baholaydi, dori-darmonlarni tahlil qiladi va davolanishni buyuradi.
Narkomaniyaning patogenezi
Nima uchun ba'zi odamlar giyohvandlikka moyil bo'lishadi, boshqalari esa yo'q? Bu savolga aniq javob yo'q va bo'lishi ham mumkin emas, chunki giyohvandlik, boshqa ruhiy kasalliklar kabi, ko'plab omillar ta'siri ostida yuzaga keladi.
Giyohvandlik giyohvand moddalarning mavjudligi tufayli rivojlanadi, degan fikr mavjud. Buni tekshirish uchun olimlar “Kalamush parki” deb nomlangan tajriba o‘tkazishdi. Ular laboratoriya kalamushlarini labirintga joylashtirdilar, kalamushlar bir labirintda katta to‘plamda, ikkinchisida esa yolg‘iz o‘zi yashaydi. Ikkala labirintda geroin kalamushlar uchun mavjud bo'lib, ular xohlagan vaqtda ichishlari mumkin edi. Olimlarni hayratda qoldirgani shundaki, aholi zich joylashgan labirintdagi kalamushlar kamdan-kam hollarda giyohvand moddalarni iste'mol qilishgan, yolg'iz kalamushlar esa tez-tez giyohvand bo'lib qolishgan.
Ushbu tadqiqotning davomi giyohvandlik va odamga bog'lanish (emotsional bog'liqlik) miyaning bir qismida bo'lib, bir-biri bilan raqobatlashadi degan xulosaga keldi. Ya'ni, agar odamda uning hissiy ehtiyojlarini qondiradigan va stressni engishga yordam beradigan qo'shilish bo'lmasa, u holda odam giyohvand moddalarni iste'mol qiluvchiga aylanish ehtimoli ko'proq. Aksincha, giyohvandlikni jamiyatga jalb qilish yoki sherik topish giyohvandlikdan xalos bo'lishga yordam beradigan muhim omil bo'lishi mumkin. Asosiysi, giyohvandni yolg'iz qoldirmaslik.
Neyrofiziologiya nuqtai nazaridan giyohvandlik miyani mustahkamlash markazining disfunktsiyasi natijasi bo'lib, u dori tomonidan "aldanib", uni qabul qilish samarasini juda kuchli ijobiy his-tuyg'ularni boshdan kechirish, shuning uchun omon qolish uchun juda muhim his-tuyg'ularni boshdan kechirish deb xato qiladi. Bu sizni dorini qayta-qayta qabul qilishga majbur qiladi. Mustahkamlash markazining disfunktsiyasidan tashqari, miyada prefrontal korteks ham azoblanadi. U impulslarni ongli ravishda boshqarishga dosh berolmaydi, bu esa giyohvandning "o'zini o'zi tortib olishiga" imkon bermaydi. Amigdala va hissiy miyaning boshqa qismlari chekinish sindromining rivojlanishi uchun javobgardir.
Giyohvandlikning tasnifi va rivojlanish bosqichlari
Giyohvandlik uni keltirib chiqaradigan psixofaol moddalar turiga qarab tasniflanadi. 2019 yilda qabul qilingan ICD-11 (Kasalliklarning xalqaro tasnifi) da giyohvandlikning quyidagi turlari ajratilgan:
• kannabinoidlarga qaramlik - kanopdan olinadigan tabiiy kelib chiqishi;
• sintetik kannabinoidlarga bog'liqlik - bir xil retseptorlarga ta'sir qiluvchi tabiiy nashaning sintetik analoglari. Ularning alohida guruhga bo'linishi ularning toksikligi, xavfliligi, og'ir giyohvandlikka moyilligi bilan bog'liq;
• opioidlarga (tabiiy va sintetik) qaramlik;
• sedativ, gipnoz va anksiyolitiklarga qaramlik - psixiatriyada qo'llaniladigan va noto'g'ri qo'llanilsa, giyohvandlik potentsiali bo'lgan dorilar;
• maxsus kaktuslardan olingan tabiiy psixostimulyator kokainga qaramlik;
• stimulyatorlarga, jumladan, amfetaminlar, metamfetaminlar va metkatinonlar - sintetik psixostimulyatorlarga, "tezliklarga" qaramlik;
• sintetik katinonlarga bog'liqlik - sintetik psixostimulyatorlarning navlari, jargonda ular "tuzlar" deb ataladi;
• gallyutsinogenlarga qaramlik — psixosensor buzilishlarni keltirib chiqaradigan dorilar;
• MDMA (ekstazi) va MDA ni o'z ichiga olgan preparatlarga, sintetik kelib chiqishi yangi dorilar guruhiga bog'liqligi;
• dissotsiativ dorilarga, shu jumladan ketamin va fensiklidinga, anesteziologiyada qo'llaniladigan, ammo tibbiy bo'lmagan maqsadlarda qo'llaniladigan dorilarga qaramlik.
Giyohvandlik bosqichlari
Giyohvandlik birdaniga sodir bo'lmaydi. Giyohvandlikning rivojlanishidan oldin zararli foydalanish, ya'ni o'z sog'lig'iga zarar etkazish deb ataladigan bosqich keladi. Zarar jismoniy yoki ruhiy bo'lishi mumkin. Ushbu so'z ICD-10da "qo'shadi foydalanish" diagnostik atamasini almashtirish uchun kiritilgan.
Giyohvandlik bosqichlari juda o'zboshimchalik bilan, chunki kasallikning rivojlanishi giyohvand turiga va insonning individual xususiyatlariga bog'liq.
Uch bosqich mavjud:
1. Psixologik qaramlik: giyohvandlikka tolerantlik kuchayib bormoqda, lekin unga bo'lgan ehtiyoj hali ham beqaror, giyohvand ko'pincha o'tmishdagi foydalanishni eslaydi va eyforiyani kutgan holda kelajak haqida o'ylaydi.
2. Jismoniy qaramlik: bag'rikenglik maksimal darajaga etadi - dori zavq uchun emas, balki olib tashlash belgilarini yo'qotish uchun qabul qilinadi, aniq olib tashlash sindromi shakllanadi. Oldingi eyforiyaga intilishda, ko'pincha haddan tashqari dozalar paydo bo'ladi, giyohvand moddalarga o'tishni boshlaydi.
3. Shaxsning tanazzulga uchrashi: shaxsning yaxlitligi va asosiy xususiyatlari buziladi, fikrlash yomonlashadi va aqlsizlik rivojlanadi.
Giyohvandlikning asoratlari
Giyohvandlikning eng ko'p uchraydigan asoratlaridan biri bu psixotik buzilish bo'lib, unda giyohvand tashqi dunyo va uning sub'ektiv haqiqatini aniq farqlash qobiliyatini yo'qotadi. Bu aldanishlar (ko'ndirib bo'lmaydigan noto'g'ri xulosalar), gallyutsinatsiyalar, psixomotor qo'zg'alish va boshqalar bilan namoyon bo'ladi. Bunday psixotik buzilishlarning paydo bo'lish chastotasi psixoaktiv moddaning turiga bog'liq:
• kokainga qaramlik bilan ular deyarli har ikkinchi giyohvandlikda aniqlanadi;
• metamfetamin va amfetaminga qaramlik bilan - taxminan har uchdan biri;
• tabiiy kannabinoidlarga bog'liq holda - taxminan 1-2%, sintetik - 40% gacha.
Psixotik kasalliklarning klinik ko'rinishi boshqacha bo'lishi mumkin. Eng keng tarqalgani paranoid psixozlar bo'lib, ular davomida odamda asossiz qo'rquv, ta'qib qilish, ta'sir qilish, atrofida sodir bo'layotgan voqealarni sahnalashtirish va hokazo. aqliy funktsiyalarni begonalashtirish hissi bilan avtomatizmlar (gallyutsinator-paranoid sindromi), ularga tashqaridan ta'sir qilish. Psixotik buzilishlar hissiy buzilishlarning yuqori nisbati tufayli o'tkirdir.
Ba'zida psixotik buzilishlar giyohvand moddalarni qayta ishlatishdan voz kechganidan keyin ham saqlanib qoladi. Ular to'liq ruhiy kasalliklarga aylanadi, ular o'z qonunlariga muvofiq davom etadi. Masalan, Daniyada o'tkazilgan katta tadqiqotda giyohvand moddalar bilan bog'liq psixozni boshdan kechirgan 6500 dan ortiq odam ishtirok etdi. Ular 20 yil davomida kuzatilgan va birlamchi toksik psixozdan shizofreniya va bipolyar buzuqlikka o'tish xavfini baholagan. Kannabinoiddan kelib chiqqan psixoz shizofreniyaga o'tishning eng katta qismini tashkil etdi: 20 yillik kuzatuvdan so'ng, taxminan 40% bu noqulay tashxisga ega.
Kokain va opioidlarga qaram bo'lgan odamlarda ular 20 yildan keyin 30% hollarda, amfetamin va gallyutsinogenlarga qaram bo'lgan odamlarda - 20 yildan keyin 20% hollarda rivojlanadi. Bipolyar affektiv buzuqlikka o'tishning eng yuqori xavfi nasha va amfetamin tomonidan berilgan - taxminan 50%. Ikkinchi o'rinda opioidlar, gallyutsinogenlar va kokainlar - taxminan 30%.
Gallyutsinogenlar uchun DSM-V (ruhiy buzilishlarning diagnostik va statistik qo'llanmasi) yana bir o'ta noxush asorat - surunkali idrok etish buzilishi (jargon nomi - "cheksiz sayohat") tasvirlangan. Bu tana sxemasining buzilishi, depersonalizatsiya hissi (o'z-o'zini idrok etishning buzilishi) va derealizatsiya (haqiqatdan ajralish), vizual qor ("ko'z oldida to'lqinlar" kabi) va psixosensor sintez va idrok etishning buzilishi. boshqa ko'plab g'alati, lekin ayni paytda juda bezovta qiluvchi o'zgarishlar. Agar gallyutsinogenlar uzoq vaqt davomida ishlatilmagan bo'lsa ham, ular uzoq vaqt davomida to'xtamaydi.
Giyohvandlik tufayli o'lim sabablari
Ilgari giyohvand moddalarni in'ektsiya qiluvchi odamlar OIV va gepatit kabi infektsiyalardan o'lish ehtimoli ko'proq edi. Ammo so'nggi 10-20 yil ichida xalq ta'limi va bir martalik shpritslardan foydalanish tufayli o'lim sabablari o'zgardi. Endi giyohvandlar giyohvand moddalar bilan zaharlanish, tromboemboliya, surunkali gepatit, dozani oshirib yuborish, o'z joniga qasd qilish va jinoiy sabablarga ko'ra olgan jarohatlaridan o'lish ehtimoli ko'proq.
Tuzlar va ziravorlar kabi zamonaviy psixostimulyatorlarni qabul qiladigan giyohvandlar ko'pincha septik shok, o'tkir buyrak etishmovchiligi, baxtsiz hodisalar va psixozda o'z-o'ziga zarar etkazishdan o'lishadi. Ular anafilaktik shokni va dozani oshirib yuborishni boshdan kechirishadi: ba'zida yoshlar intensiv terapiyaga o'tish uchun bir marta ziravorga muhtoj.
Giyohvandlik diagnostikasi
Giyohvandlik diagnostikasi klinik bo'lishi kerak. Tashxis qo'yish uchun psixiatr-narkologning xulosasi muhim ahamiyatga ega. U ko'p qirrali anamnezni (bemorning o'zi, uning qarindoshlari va do'stlarining fikriga ko'ra) to'playdi va o'zining malakasi va kasbiy tayyorgarlik jarayonida to'plangan qiyosiy tajribasiga asoslanib, giyohvandlik mavjudligi yoki yo'qligi to'g'risida xulosa chiqaradi.
To'liq klinik tashxisni oddiy dori tekshiruvi bilan almashtirish qabul qilinishi mumkin emas. Giyohvand moddalarni tekshirishning ijobiy natijalari tekshirilayotgan shaxsning giyohvand ekanligini anglatmaydi. Birinchidan, testlar noto'g'ri ijobiy bo'lishi mumkin: bu otoimmün kasalliklar, homiladorlik, shuningdek, giyohvandlikni davolash uchun ba'zi dorilarni qo'llash bilan sodir bo'ladi. Ikkinchidan, giyohvand moddalarni iste'mol qilish bir martalik bo'lishi mumkin, u bosim, majburlash va hokazolar ostida sodir bo'lishi mumkin. Bularning barchasi to'liq klinik tadqiqotni muntazam test bilan almashtirish mumkin emasligini tasdiqlaydi.
Dori vositalarini tekshirish - tananing biologik muhitida sirt faol moddasini yoki uning metabolitlarini (dorilarning parchalanishi natijasida hosil bo'lgan mahsulotlar) aniqlashga qaratilgan instrumental usul. Tadqiqot uchun siydik va qon ko'pincha olinadi. Tirnoqlar va sochlar ham ishlatilishi mumkin, ammo noto'g'ri xulosaga olib kelishi mumkin.
Giyohvand moddalarni aniqlash usullari bir necha turlarga bo'linadi:
• immunologik - ma'lum bir dori guruhiga reaktsiya beruvchi maxsus test chiziqlari qo'llanilganda;
• xromatografik - aniqroq sinovlar: mass-spektrometriya, gaz xromatografiyasi, yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi va boshqalar.