Боб керамика ва шишалар кимёвий технологияси


Download 1.33 Mb.
bet29/102
Sana07.02.2023
Hajmi1.33 Mb.
#1175242
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   102
Bog'liq
Noorganik materiallar kimyoviy texnologiyasi (A.Ismatov va b.)

I
Бункер
I
уйиш
I
Элаш
1
Бункер
I
I
Тортиш
Аралаштириш
J.
Яримкурук пресслаш
I
Куритиш
I
Пишириш
!
Сархиллйш
4-
махсулот омборига жҳнатиш
Тайёр


  1. расм. Яримкуруқ усулда пресслаш оркали шамот буюмлари ишлаб чиқариш технологик схемаси.

Оддий шаклдаги буюмлар яримцурукхолда пресслана- ди, мураккаб шаклдаги буюмлар учун пластик пресслаш усули кулланилади.
Крлипланган fhlut (буюм)ни пишириш хам мураккаб ва мухим операция хисобланади. Крлипланган (пресслан- ган) буюмлар узунлиги 120 м, эни 3 м ва баландлиги 2,1 м булган туннель печларида юқори температурада пишири- лади. Бундай печга бир йула узунлиги 3 м ва огирлиги 14 т келадиган 40 та вагон жо булади. Буюмни 1350—1400°С да 40 соат давомида пиширилади.
Пишириш жараёнида (100—600°С да) буюмнинг тар- кибидаги механиқ гигроскопик ва кимёвий сув бугланиб, узида 1000°С ва ундан юқори температурада уч молекула алюминий (III) оксид ва икки молекула кремний (IV) оксид сакдаган муллит минерали хосил булади. Муллит
оловбардош минералдир. Оловбардош муллит минерали- дан ясалган махсулотлар ажойиб хусусиятларга эга.
Туннель печлари корхоналарнинг энг қимматбаҳо ус- кунаси хисобланади. Шундай бир агрегатда суткасига 350 тонна, йилига эса 130 минг тоннагача оловбардош сифат- ли махсулот олиш мумкин.
Динас fhulith ишлаб чикариш микдор жихатидан ду- нёда шамотли гиштдан сунг иккинчи уринда туради. Одат- да, бундай гиштлар учун хомашё сифатида таркибида 95 % гача кремний (IV) оксид булган табиий кварцитдан фойдаланилади. Кварцитлар ва улардан тайёрланган мах,- сулотлар кимёвий моддалар таъсирига чидамли булиб, ён- майди ва узида нам сакламайди.
Динас гишти таркибига кирадиган компонентлардан яна бири, богловчи модда ва пластификатор-сульфатли спирт бардаси, охак.сути ва бошкалардир. Крришмага 0,2— 2,5 % охак сути ва ундан камрок микдорда сульфатли-спирт бардаси кушилади. Бундан максад коришманинг пишиш температурасини пасайтириш ва унинг эластиклигини оширишдир. Пластификатор молекулалари узаро таъсир- лашиши натижасида кварцит макромолекулалари орасига кириб, ораликдаги бушликларни кенгайтирадилар ва квар­цит заррачаларини ураб оладилар. Шу туфайли кварцит заррачаларининг узаро тортишув кучи камайиб, улар бир- бирларига нисбатан тез ва енгил харакатлана бошлайди- лар.
Крришмага кушиладиган богловчи модда ва пластифи- каторларнинг турини ва микдорини тугри танлашнинг катта ахамияти бор. Чунки буюмнинг физик-механик хос- салари ва емирилмаслиги (пишикпиги) куп жихатдан ана шунга боглик Богловчи модда ва пластификаторлар кам учувчан, эриш температураси паст, ҳидсиз ва кварцитга яхши аралашадиган булиши керак.
Динас fhuith ишлаб чикариш, асосан, куйидаги бос- кичлардан иборат: 1) кварцит, кварц ёки кумтупрокни кондан казиб олиш; 2) хомашёни корхона складига та­шиш; 3) кварцит ёки кварцни майдалаш; 4) хомашёни туйиш; 5) кварцит кукунини элаб, йирик-майдалиги жи­хатидан фракцияларга ажратиш; 6) асосий ва кушимча компонентларни дозалаш; 7) компонентларни аралашти­риш (коришма тайёрлаш); 8) шихтани пресслаш; 9) хом динас fhiuthh куритиш; 10) хом fhluthh пишириш;

  1. пишган fhiuthh сортларга ажратиш; 12) тайёр ма*су- лотни омборга жойлаш. .

Хом fhuithh пишириш жуда масъулиятли жараён булиб, бу максадда туннель, газ камерали, айланма ва бочща печ- лардан фойдаланилади. Хом ришт 1400— 1-450°С да 120—455 соат мобайнида пиширилади.
Печда температура ортган сари, ришт таркибидаги кол- диқ нам бугланади, органик моддалар куяди ва кремний

  1. оксиди бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга утади. Натижа- да тридимит минералларнинг нина, призма ва найзаси- мон кристаллари х,осил булади. Олинган маҳсулотнинг физик-механик курсаткичлари юқори булади, аммо по­лиморф турларнинг куплиги сабабли иссикутикни кескин узгариши оқибатида у чидамсиз булиши мумкин.

Динас fhluth тайёрлаш учун мураккаб машина ва ус- куналар талаб кдлинмайди, аммо уни пишириш жараёни узоҳдавом этиши ва иш унуми паст булиши сабабли бун­дай риштлар бир оз кимматга тушади.
Оловбардош углеродли ва оксидли ришт тайёрлаш усу­ли шамот ва динас ришти тайёрлаш усулидан фарқ кила- ди. Улар курук пресслаш усулида тайёрланади. Масалан, таркибида алюминий (III) оксид куп булган корунд бую- ми тайёрлаш учун хом ашё, яъни альфа-глинозём модда- си 1450— 1600°С да куйдирилиши, сунгра зарраларининг йириклиги 2—3 микронга тенг булгунча туйилиши лозим. Ана шу кукунга озгина парафин, смола, елим ёки поли­мер кушилади; шу аралашма куруқ пресслаш усулида колипланиб тегишли шаклга киритилади. Хом мах,сулот махсус печларда 1700°С да пиширилади.
Агар корунддан ута калин деворчали ёки мураккаб шакл­ли буюм ясаладиган булса, у х,олда куйдирилган альфа- глинозём кукунидан намлик даражаси 40—50 % булган шликер тайёрланиши керак. Шликер гипс ёки гилдан тай- ёрланган колипларга куйилади, қолиплардан олингач, юкрри температурада пиширилади.
Бериллий оксиди асосида оловбардош буюмлар тайёр- лашда таркибида бериллий (II) оксид куп булган табиий берилл минерали ишлатилади.
Кейинги йилларда оловбардош материалларнинг яна бир тури яратилди. Бу анча енгил, иссикдик-изоляция мате- риалидир (7- раем). Янги материал утга чидамлилиги ва кимёвий таркиби жиҳатидан шамотли, каолинли ва юкори глинозёмли турларга ажралади.
Бу материалдан тайёрланадиган буюмларни ута енгил, говак ёки купиксимон ҳолга келтиришнинг бир неча усу- ли — физикавий, кимёвий ва механикавий усуллари бор. Оловбардош буюм тайёрланадиган коришма (аралашма) га киздирганда парчаланиб газ ҳосил киладиган бирорта органик ёки минерал моддани кушиш ана шу усуллардан биридир. Канифоль совуни, сапонин, киртиш елими, до­ломит, сульфат кислота, гипс ёки алюминий кукуни Кушилган аралашма усти ёпик колипларда киздирилган- да, ажралиб чикаётган пуфакчалар коришмани купикла- тиб юборади. Натижада буюм говак булиб колади. FoeaK пластлардаги говакчалар бир-бири билан туташиб кета- ди, купик пластларда эса улар алоҳида-алоҳида говаклар ҳолида булади.
Иккинчи усул шундан иборатки, коришма (аралаш- ма)га кокс, нефть кокси, антрацит, термоантрацит, тош- кумир, кипиқ торф каби моддалар кушилади. Сунгра коришма пластик ёки яримкурук усулда прессланади, сунгра пиширилади. 500— 1000°С да мазкур органик модда­лар куйиб кетади, улар урнида жуда куп майда говакчалар пайдо булади.
Бундай енгил вазнли мах,сулотлар оловбардош буюм- ларнинг барча хусусиятларини узларида сакдаб колгани ҳолда иссикликни кам утказадилар ва айнан шу билан улар бошка оловбардош ма1ериаллардан уступ турадилар.

Download 1.33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   102




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling