Боб керамика ва шишалар кимёвий технологияси


Техника керамикаси буюмлари классификацияси


Download 1.33 Mb.
bet3/102
Sana07.02.2023
Hajmi1.33 Mb.
#1175242
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   102
Bog'liq
Noorganik materiallar kimyoviy texnologiyasi (A.Ismatov va b.)

3-жадвал
Техника керамикаси буюмлари классификацияси

Керамиканинг
функционал
тури

Ишлатиладиган
хоссалари

Кулланилиши

Ишлатиладиган
моддалар

1

2

3

4

Электркерамика

Электр Утказув- чанлиқ электр изоляцияси, ди- эле ктрик пье- зоэлектрик хос­салари

Интеграл схема- лар, конденса- торлар, вибра- торлар, ут олдир- гичлар, иситув- чилар, терми- сторлар, транзис- торлар, фильтр- лар, куёш бата- реялари, каттик электрол итлар

BeO, MgO, Y20„ Z п О , A 1 , 0 , , Zr02, SiC, B4C, TiC, CdS, тита- натлар, Si,N4

Магнетокерами-
ка

Магнит хосса­лари

Магнит ёзуви бо­ши, магнит етка- зувчилар, магнит- лар

Магнитли юм- шоқ ва магнитли каттик ферритлар

Оптокерамика

Шаффофлиқ по­ляризация флю­оресценция

Юкори босимли лампалар, ИК- шаффоф ойна, лазер материал- лар, ёруглик утка- зувчилар, оптик хотира элемент- лари, дисплей экрани, модуля- торлар

А1,03, MgO, Y20„ SiO,, ZrO;,TiO,, Thd2, ZnS. CdS




1

2

3

4

Хемокерамика

Абсорбцион ва ад- сорбцион хусуси- ятлар, каталитик активлиқ емири- лишга бардошли

Сорбентлар, ка- тализаторлар ва уларни ташувчи- лар, электродлар (масалан, ёцилги апементлари), газ- ларнинг намлик датчиклари, кимё­вий реакторлар- нинг апементлари

ZnO, Fe203, SnO, SiO,, MgO, BaS, CeS,TiB,, ZrB2, Al203, £iC, ти- танатлар

Биокерамика

Биологик мосла- шувлик биоеми- рилишга бардош­ли

Тиш ва бурин про- тезлар

Оксидли систе- малар

Иссикдик кера­микаси

Иссикликка нис- батан чидамли- лиқ иссикликка бардошл ил и қ утга чидамлилиқ иссиқлик утка- зувчанлик. ис-
СИК.ЛИК CHFHMH,
и сс и қл и кда н кенгайиш коэф­фициента

Утга чидамли, ис- сикҳлик ку'вурла- ри, юкори харо- ратли реактор- ларнинг футеров- каси, металлур­гия саноати учун электродлар, ис- сиклик алмашув- чилар, иссикдик ҳимояси

SiC, TiC, B4C,, TiB2, ZrB2, Si,N4, BcS, CeS, BeO, MgO, ZrO,, А1г03, TiO, ком’позит- лар

Механокерамика

Катгимиқ мус- тахкамлиқ ка- йишҳокушк мо­дули, к;овушқоқ- ликнинг бузили- ши, ишкдланиш- га бардошлилиқ триботехник хос- са, иссиқликка бардошл ил и қ иссиҳиикдан кен- гайиш коэффи­циент

Иссикдик двига- теллари керами­каси, зичлаш- тирувчи, анти­фрикцион ва фрикцион кера­мика, кесувчи ас- боблар, пресс- асбоб, йуналиш ва и шл ати ш га бардошли детал- лар

Si,N4, ZrO;, SiC, TiB,, ZnB,, TiG, TiN, NC, B4C, A120j, BN, тита- натлар

Ядро керамикаси

Радиацион бар- дошлиқ ИССИ!ҳ- л икка бардош- лиқ иссицликка булган муста>у<ам- лик. не йтрон- ларни камраЕ олиш, кесиш, утга чидамли­лиқ радиоак- тивлик

Ядро ёкилгилар, реакторларнинг футеровкаси, эк- ранлаш мате­риаллари, нур- ланишни ютув- чилар, нейтрон- ларни ютувчилар.

U02, UO, PuO, UC, US, ThS, SiC, B4C, A120,, BeO

фис керамика буюмлари икки турга — чинни ва сопол буюмларга, маиший шиша буюмлари эса уч турга шиша идиш (тара) сортли шиша ва бадиий декоратив пшшага булинади. Маиший-хужалик буюмларини яна утга чидамли материаллар ва ситаллар асосида ҳам олиш мумкин.
Кимёвий-минералогик таркибга асосланиб ажратиш. Ке­рамика ва шиша маҳсулотлари материалнинг кимёвий ва минералогик таркиби ёхуд ишлатилаётган хомашё турига қараб ҳам классификацияланади. Ўтга чидамли материаллар классификациясининг асосида хомашёнинг физик ва кимёвий табиати асос қилиб олинган. Шунииг асосида юқорида кайд қилиб ўтганимиздек барча моддадар 8 та группага бўлинади. Улар ҳам ўз навбатида композиция ташкил этувчи асосий хомашё минераллари миқдоринииг узаро нисбатан асосида 18 та типга бўлинади.
Тайёр маҳсулотнинг кимёвий таркиби, айниқса аморф модда ноорганик шиша классификаииясида муҳим уринни эгаллайдн. Таркиб асосини ташкид этувчи Д. И. Меидлеевиинг кимёвий элементлар даврий системаси жадвали элементининг сони ва номига қараб шишалар кучидаги турларга ажратилади: силикатли, боратли, фосфатли, германатли, теллуритли, селинитли, алюминатли, гадлатли. арсенатди, антимонатли, висмутли. титанатли. вона- датли, молибдатли, вольфраматли, галогенидли ва ҳоказо. Номи қайд к.илинган силикатли ва фосфатли шишалар узининг амалий ах,амияти билан ажралиб туради. Сиди- катли шишалар асосини кремнезём, яъни SiO, ташкил қилади. Бундай маҳсулотлар туркумига курилиш шишаси силликланган шиша, архитектура мақсадларида хиз.лмат қилувчи шиша, шиша тара ва шиша идишлар киради. Р асосида олинган фосфатли шишалар техника ва оптика шишалари ҳамда электровакуум саноати шишаларидан иборат. В205 асосида олинган боратли шиша оптика ва термик турғун шишалар олишда қул келади. Таркибида РbО булган шишалар биллур маҳсулотлари ишлаб чиқаришда кенг қулланилади.
Яна бир ҳисобга олинадиган фактор — зурға суюлувчан моддадарнинг нометалл ва металлсимон шаклларга эга эканлигидир. Нометалл моддаларнинг заррачапари ўртасидаги муносабат ковалент, ионли ёхуд ковалент-ионли бўлади. Металлсимон моддаларда эса кимёвий боғланишнинг металлик типи мавжуд. Биринчи группага даврий системанинг III-VI группасида жойлашган бор, азот, кар­бон. кремний, алюминий, кислород ва бошқаларнинг би- рикмалари киради. Иккинчи группада эса карбидлар, боридлар, нитридлар, силицидлар мавжуд. Юқорида қайд этилган бирикмаларнинг кўпчилигида юкори каттиклик ва термодинамик тургунлик мавжуд.
Тайёрлов усули ва куринишига кура ажратиш. Керамика ва шиша маҳсулотларини тайёрлаш усули ишлов бериш хили, структураси, қаттик ва майда заррачаларнинг бир- бирига ёпишиб қолиши, сирланганлиги, юзасининг куриниши шакли ва ўлчами, ўтга чидамлилиги, кислотага бардошлилиги ва шунга ўхшаш бошқа факторлар асосида ҳам қисм, гуппа ва турларга бўлинади.
Тайёрлов усулига кўра, масалан, барча ўтга чидамли маҳсулотлар шликер ёки эритмадан қуйилган, пластик формовка қилинган, яримқуруқ прессланган, пластик бўлмаган кукунсимон массадан трамбовкаланган, тоғ жинси ва қуйма блоклардан арраланган буюмларга ажралади. Термик ишлов бериш хилига қараб эса ушбу маҳсулотлар куйдирилмаган (монолит буюм), куйдирилган (шамот) ва эритиб қуйилган (дераза ойнаси) маҳсулотларга бўлинади.
Машинасозлик керамикаси, шу жумладан, керамик инструментал материаллар олиш технологиясида ҳам тай­ёрлов усули ўта мушкул бўлиб, технологиянинг энг мураккаб ва масъулиятли жараёнлардан бири ҳисобланади. Уларда тайёрлов усули, асосан уч гуруҳга ажралади. Биринчи усулда совуқ ҳолатда пресслаш ва куйдириш орқали маҳсулотни жипслаш содир булади. Иккинчи усул иссиқ пресслаш усу­ли деб номланади. Учинчи усулда керамик кукун иссиқ изостатик пресслашга дучор булади. Техникада биринчи ва учинчи усулларнинг биргаликда ишлатилиши ва шу орқали тайёр буюмнинг хоссаларини тургун ҳолатга келтириш ҳам маълум. Иккинчи ва учинчи усуллар биринчи совук колиплаш усулидан улароқ катта тежамкорликка олиб келиши мумкин, чунки бу ҳолатларда куритиш ва куйди­риш жараёнларига муҳтожлик колмайди.
Куйида кукунлар оркали керакли керамика моддалари олиш буйича мавжуд усуллар ҳакида фикр билдирилади. Энг куп таркалган усул печь синтези усули булиб, у ёпиқ ҳажмли реакторларда олиб борилади. Иккинчи усул узи таркҳалувчан юҳори температурали синтез булиб, у реак­ция жараёнида экзотермик иссикдикнинг ҳосил булиши- га асосланган. Учинчи усул плазмали технология ёки плаз- макимё синтези номи билан аталади.
Шиша мах,сулотлари асосий жараёнлардан бири—ку- йиш усулига кура тортиб (чузиб) тайёрланган, прокат (про­катка) килинган ва сайқал (полировка) берилган шиша- ларга ажратилади. Улар куйиш жараёнидаги ишлов бериш усулига кура, куйма бадиий безакланган, накдиланган, силликутанган, эмаль буёклар билан бадиий ишлов берил­ган буюмлардан ташкил топган.
Синдириб курилган юзанинг куриниши (структураси) буйича барча буюмлар иккига—майда тол ал и тузилишга ва йирик толали тузилишга эга булган буюмларга ажрала- ди. Бундай йусинда классификациялаш айниқса нафис ва дагал керамика буюмлари учун хос. Куйиш жараёнида к;ат- тиқ майда заррачаларнинг бир-бирига ёпишиб колишига кура х,ам буюмлар танаси тош котиб крлган ва танаси говак- лиларга ажралади. Танаси говак буюмлар нур таъсирида ялтирамайди, юзаси хира ва ерсимон тусга эга булади. Та­наси тош кдтиб долган буюмлар эса мустаҳкам, ялтироқ чиганоксимон юзага эга, очиқ ва туташган говакларсиз- дир. Керамика буюмлари, шунингдеқ сирланган ва сир- ланмаган булишлари мумкин. Ташҳи муҳит таъсиридан саьутниш ва декоратив туе бериш учун буюмлар (маса- лан, сопол ва чинни, ички ва ташҳи пардозлаш плитка- лари, юзали гишт ва канализация кувурлари) сир билан крпланган.
Баъзи бир ҳолатларда буюм юзасининг куриниши, гео­метрик шакл ва улчами ҳам классификациялашга сабабчи булади. Юзанинг табиатига кура барча шиша маҳсулотлар куйидаги группаларга булинади:
Яхлит юзали буюмлар (дераза, ойна, плитка, шиша блоклар, раковина, ванна, кувур ва ҳоказо); кия (нишаб) юзали буюмлар (линза — ботиқ ойна); тулқин юзали буюм­лар (томга ёпиладиган шиша, тарнов-шиша); нақш юзали шиша буюмлар (шиша эшик полотноси, биллур, гилам- мозаика плитаси); сертола юзали буюмлар (шиша тулдир- гич, иссиьушк ва товушни изоляция килувчи шиша мато); армировкали юзага эга буюмлар (армировкаланган кури- лиш шишаси).
Утга чидамли материаллар эса шакли ва улчамига кура «турри» ва «клинли» норм ал ришт ва оддий, мураккаб, ута мураккаб ва йирик блокли шаклдор буюмларга ажра- гилади. Яна улар юқори температурага чидамлилик нуқтаи назаридан ҳам уч турга — утга бардошли (1850—2040 К). юқори утга бардошли (2040—2270 К) ва ута юкрри утга бардошли (2270 К дан юқори) булиши мумкин.


  1. Download 1.33 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   102




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling