Bob. Tovar va tovar siyosati tovar yoki xizmat ehtiyojni qondirish qurolidir

Funksiya
Vazifalarning tavsifi
Sotuv	Mijozlami izlash Uchrashuv о tkazish Uchrashuvlami tashkil etish Grafik asosida suhbatlar Buyurtmachilar bilan hamkorlik Taqdimot о tkazish To siqlami yengish
Buyurtmalar bilan ishlash	• Takroriy buyurtmalaming muammolarini yechish
Buyurtmalarga xizmat ко rsatish	Buyurtmachilaming muammolarini hal etish Texnik jihozlami о rnatish Kerakli apparatlami buyurtirish Namoyish va о qitish Mayda texnik xizmat ко rsatish Buyurtmachi raqobatchi haqida axborot berish Buyurtmachiga firma imkoniytlarini tanishtirish
Distribyutorlar bilan ishlash
Chakana savdoga xizmat ко rsatish	Vitrinalami tashkil etish Tovar zaxiralarini ta minlash
Ma muriyat ishlari	Hisob - kitoblarni yuritish Sotuv bo yisha menejer bilan uchrashuv Tezkor aloqani о rnatish Sarf xarajatlarga hisobot
Konferensiya va uchrashuvlar	Savdo masalalari bo yicha majlis Savdo yarmarka va ко rgazmalarda ishtirok etish
Kadrlami tanlash va о qitish	Stajirovkaga borish Sotuv xarajatlarini rejalash Maxsus semenarlarda о qish Video ко rsatuvni tinglash Tovardan foydalanish instruksiyasini о rganish
Madaniy tadbirlar	• Buyurtmachilar bilan uchrashuv, banketlar о tkazish
Xizmat safarlari	• Faoliyatga tegishli funksional va nazorat safarlari

Savdo kommunikatsiyasini tashkil qilish, mavjud buyurtmachilar bilan aloqani mustahkamlash, yangi buyurtmachilaming yirik kanallarini izlash, savdo vositachilarini rag batlanirish va tovar harakati samarasini oshirish uchun turli marketing tadbirlari о tkazish kerak. Hozirgi zamonaviy bozor iqtisodiyotida «Public Relationss» (PR) (omma bilan aloqa о matish), multimedia texnologiyalari orqali tovar haqida ma lu­motlami iste molchilarga yetkazish juda muhim.
Savdo korxonasining jalb etuvchanligi xaridorlami bu do konga kelish uchun ketadigan vaqti bilan ham aniqlanadi. Umumiy savdo maydonining kattaligi, keng tovarlar assortimentiga egaligi, servis darajasi to lovning qulay shaklining mavjudligi kabi omiilar iste molchi uchun juda jozibali hisoblanadi.
Sotuv xizmatlarini muvofiqlashtirish, ichki sotuv bo limlari va tashqi savdo tashkilotlarini birgalikdagi faoliyati sotuv tizimining samaradorligini ta minlaydi.


11.2-rasm. Sotuv xizmatining funksional tashkiliy strukturasi

Savdo firmalari yoki kompaniyalaming savdo bo limlari marketing tizimida quyidagi funksiyalami bajaradi:

• 
  ishlab chiqarilgan mahsulotlami taqsimlash yoki sotish;
  

-ishlab chiqarish jarayoni uchun talab qilinadigan xomashyo va materiallami sotib olish;
-iste molchilar bilan bevosita aloqalar о matish, muzokaralar о tkazish;
-oldi-sotdi shartnomalarini tayyorlash va tuzish, ulaming sifatli ijro etilishini nazorat qilish;
-tovami narxi kamaytirib sotilishi, iste molchiga yetkazishning reklama tadbirlarida, ко rgazma ishlarida rag batlantirish siyosatini amalga oshirish;
-tovar assortimentini rejalashtirishda ishtirok etish va yordam- lashish;
-tovami aniq bozor iste molchilari talablarining ma lum darajasigacha yetkazish;
-texnik qo llab-quwatlash va servis xizmat ко rsatishni amalga oshirish;

• 
  savdo vositasini (kanalini) moliyalashtirish.
  

Sotuvchilar bajaradigan ushbu keng qamrovli funksiyalari savdo operatsiyalarining juda katta samaradorligini ta minlaydi. Vositachilar- ning yirik ко lami, yuqori kasb mahorati, universal hamda ixtisoslashgan operatsiyalari hisobiga savdo va tijorat sohalarida xarajatlaming qoplanishi va mablag laming aylanishi tezlashadi, yakuniy xaridorlar uchun qulaylik yaratadi, mablag va vaqtni kam sonli ishchanlik munosabatlarida tejaydi. Hatto ishlab chiqamvchi firma xususiy savdo tarmog ini yaratish uchun yetarlicha mablag ga ega bo Isa ham ко p hollarda u mustaqil vositachilar xizmatidan foydalanishni ma qul ко radi, о z mablag ini esa ко proq foyda keltiradigan asosiy biznesiga qo yadi, deb hisoblanadi. Masalan, agar ishlab chiqarish foyda normasini 20 % ga ta minlasa, chakana savdo tashkiloti esa, bashorat- larga muvofiq 10% berishi mumkin. Boshqa tomondan, vositachilar orqali ishlay borib, ishlab chiqamvchi qandaydir ma noda tovami kimga va qanday sotayotgani va marketing bo yicha mutaxassislar qanday belgilayotgani bo yicha nazoratni yo qotadi, savdo firmalari tomonidan hamisha ham bozordagi ahvol haqida yetarlicha axborot olmaydi. Bundan tashqari savdo (sotish) yo li qancha uzun bo Isa, tovami realizatsiya qilish uchun shunchalik ко p xarajat ketadi, tovar qanchalik qimmat bo Isa, hamma vaqt ham iste molchilar uning narxi tufayli sotib olish imkoniga ega bo lmaydilar.
Strategik vazifalar sotishning tashkiliy funksiyasi tijorat foydasi bilan bog liq bo lib, uni tanlanishi va sotuv kanallarini tashkilla- shtirishga ham bog liqdir.
Strategik vazifalarga quyidagilar kiradi:

• 
  Istiqbolli potensial sotuv kanallarini topish va rejalashtirish.
  
• 
  Ishlab chiqaruvchidan to iste molchiga tovami yetkazishda bevosita va bilvosita bo g inlar orqali yetkazishni asosli holda bajarish.
  
• 
  Bevosita (to gridan to g ri) yetkazib berish ishlab chiqaruvchi firma, ulgurji va chakana savdo korxonalari orqali amalga oshiriladi.
  

Sotuv xizmatini funksional tashkil qilishda kichik va о rta firma- lardan foydalaniladi, chunki ular bir turdagi (nomenklatura) nomdagi tovarlami ishlab chiqaradi.Tijorat bo yicha direktor savdo operatsiya- larini mahalliy va tashqi bozorlarda muvofiqlashtiradi, reklama faoliyatini yo lga qo yib, sotuvni rag batlantiradi. Boshqaruvchi odatda mahalliy bozordagi sotuvni о zining uch yordamchi boshqaruvchilari bilan tovarlami omborxonalarga taxlash, transportirovka qilish, tovami yetkazib berishini nazorat qiladi. Funksional tashkiliy stmkturaning ayrim kamchiligi shundaki, agar tovar nomenklaturasi ко paysa, unday tovarlami saqlash, transportirovka qilish uchun sarf-xarajatlar ortadi.
Sotuvni mintaqaviy tashkil etish ко proq bir turdagi mahsulotlar ishlab chiqaruvchi firma va kompaniyalar tomonidan qo llaniladi. Ular keng tarqalgan savdo shaxobchalari orqali mahsulotini tez realizatsiya qiladi. Bunday strukturali tashkilotlar savdo operatsiyalarini tarqoq joylarda amalga oshirishi har bir tumanda korxonalar konsetratsiya- lashganda, xaridor talabi va xohishida farqlar bo lganda samarali hisoblanadi. Strukturadagi oraliq bo limlar reklama, marketing tadqiqot­lari о tkazish, assortimentni rejalashtirish kabi faoliyatlar bilan shug ullanadi.
Keng nomenklaturadagi va assortimentdagi tovarlar realizatsiyasini optimal tashkil etish uchun sotuvning tovarga yo naltirilgan tashkiliy tizimi tuziladi. Bu vazifalaming strategiyasi uchun alohida tovar guruhlari bo yicha javobgarlik ma lum boshqaruvchi zimmasiga yuklatiladi.
Boshqaruvchi sotuv strategiyasi, narx siyosati, qadoqlar shakli, formasi, reklama, raqobatchilami о rganish kabi faoliyatlami tashkil etadi va nazorat olib boradi. Bunday tashkiliy struktura ко p afzalliklarga ega. Yirik firmalar, katta tovar aylanmasiga ega bo lgan, keng assortimentdagi tovarlami ishlab chiqaruvchi kompaniyalar uchun juda qulay struktura. Tovar nomenklaturasi kengaygan sari xodimlar sonini ham ко paytirishga to g ri keladi, natijada ish haqi xarajatlari ham ко payadi.
Sotuvning tashkiliy tarmoqli tizimi kompaniyalami bir turdagi mahsulotini iste molchiga yetkazib berish uchun qo llaniladi (mashinasozlik, energetika, kimyo, tekstil sanoati mahsulotlari). Bu ishlab chiqarish, texnik jihozlar va xomashyolami realizatsiya qilishda qo llaniladi.
Sotish jarayoni-marketingning ajralmas qismi bo lib, iste molchi uchun kerakli tovami yetkazib berishdan iborat. Ishlab chiqamvchining minimal sarf-xarajatlar bilan mahsulotni iste molchiga yetkazib berishi eng asosiy maqsad hisoblanadi. Sotuv tizimi juda ко p tashqi omillar- ning ta siri ostida faoliyat ко rsatadi. Kutilmagan salbiy ta sirlaming vujudga kelishi, ob-havo, transportirovka muammolarining vujudga kelishi, elektr energiyani vaqtincha bo lmasligi, raqobat kabilar salbiy omillar hisoblanadi.