Bob. Tovar va tovar siyosati tovar yoki xizmat ehtiyojni qondirish qurolidir

Qayta ishlab chiqarish xarajatlar ortib ketishiga olib kelishi mumkin

Telefon	Foydalanuvchilar ко pligi; individual kontakt о matish mumkinligi	Nisbatan yuqori qiymat (agar ко ngillilar jalb etilmasa)
Internet	Auditoriyaga nisbatan tanlash imkoniyati yuqoriligi; interfaol kontakt imkoniyati bor; nisbatan narxi arzon	Axborotlaming nisbatan yangi vositasi, shuning uchun ayrim mamlakatlarda foydalanuvchilar soni kam

Noan anaviy medianing bosh у ga о ta aniq chiqish imkonini beris aloqa bo ladigan auditoriya «asirga iqtisodiy nuqtayi nazardan qisman utug i, ulaming maqsadli auditoriya- lidir, bunda vaziyatdan kelib chiqib, olingan» bo lib, ushbu qamrab olish samarali bo ladi. Xabarlar sodda va

to g ridan to g ri bo lishi lozim. Har qanday marketing strategiyasining, shu jumladan, «muqobil»ini ham baholash u marka kapitaliga bevosita yoki bilvosita qo yilmalar kiritishiga qarab amalga oshiriladi.
Aniq reklama tashuvchini tan ash. Tanlab olingan axborot vosita­larining har birida media rejalashlirish bo yicha mutaxassis iqtisodiy jihatdan eng samarali reklama tishuvchilami tanlab olishi, bunda auditoriya kattaligi va tarkibini, reklama murojaatlarini joylashtirish qiymatni tahlil qiladigan maxsus tadqiqot xizmatlari ma lumotlariga suyanishlari kerak. Auditoriya kattaligini hisob-kitob qilish uchun auditoriya adadi (reklama tashuvchi jismoniy birliklar soni), auditoriya (reklama tashuvchi bilan aloqada Ьэ ladigan odamlar soni, agar bosma reklama vositasida ikkilamchi о c uvchilar bo Isa, auditoriya adadni ко paytiradi); samarali auditoriya (reklama tashuvchilar bilan aloqada bo luvchi va potensial xaridorlar tisniflariga ega bo lgan va reklama tashuvchi bilan aloqada bo ladigan odamlar soni) va haqiqiy auditoriyadan (haqiqatan ham rek amali e lonlami ко rgan potensial xaridorlar soni) foydalaniladi.
Bozorga yangi tovar chiqarishda reklama bemvchida reklamalami uzluksiz, konsentratsiyalanuvchi, davriy va uzilib qoladigan variantlardan birini tanlash muammosi paydo bo ladi. Uzluksizlikka qandaydir vaqt davomida reklama murojaatini bir tekis joylashtira olish bilan erishiladi. Qoidaga ко ra eklama bemvchilar tez-tez sotib olinadigan tovarlar bilan bozomi kengaytirish kerak bo lganda va xaridorlaming aniq belgilangan toifasini jalb etish uchun uzluksiz reklamadan foydalanadilar. Konsentratsiya hamma reklama budjetidan cheklangan davr mobaynida foydalanishni ко zda tutadi. Bunday tartib realizatsiya muddati bitta mavsum yoki qandaydir sana (odatda, bayramlar) bilan cheklangan tovarlar reklamasi uchun maqbul. Davriy reklama e lonlarini mavsumiy uzilish bo ladigan ayrim davr davomida joylashtirishni bildiradi, mavsun yangilangach, reklama ham yangilanadi. Bunday sxemadan cheklangan reklama budjetida, xaridning
tlovarlami reklama qilishda foyda- bu muomalaga past va yuqori /arlami reklama qilish.
Reklama budjetini ishlab chiqish reklama kompaniyasining maq- sadlarini, korxonaning moliyaviy imkoniyatlari, raqobatchilarning reklama xarajatlari, tarmoqdagi umumiy xarajatlar va hokazolami hisobga olishga asoslangan turli xil yondashuvlami qo Hash bilan amalga oshirilishi mumkin. Biroq har qanday usul axborotga, ya ni mahsulot (uning xususiyatlari va potensial mijozlaming ehtiyoj lariga mos kelishi), bozor va uning segmentlari, iste molchilar ehtiyojlarini qondirishning turli usullari va imkoniyatlari bilan bog liq holda uning xatti-harakatlari, bozorda talabning о zgarish tendensiyalari haqidagi axborotlarga asoslanadi. Reklama budjetini ishlab chiqishning ко pgina usullaridan eng yaxshi qo llaniladiganlari sifatida quyidagilami ajratib ко rsatish mumkin: qoldiq budjet usuli, sotilishlar summasidan foizlarda hisob-kitob qilish usuli, raqobatli paritet usuli, maqsad va vaziflar asosida hisob-kitob qilish usuli va boshqalar.
Reklama samaradorligini baholash
Reklamani yaxshi rejalashtirish va uni boshqarish samaradorligini baholashni ко zda tutadi. Ко pchilik reklama bemvchilar reklamaning kommunikativ samarasini, ya ni uning tovar haqida xabardorlik, bilish yoki afzal ко rish haqidagi darajasiga potensial ta sir etishini baholashga urinadilar. Kommunikativlikka qo shimcha ravishda reklama beruvchi- lar shuningdek, reklamaning tijoratdan samarasini ham baholashni xohlar edilar.
Kommunikativ samarani tadqiq etish reklamaning iste molchiga ta sir etish samaradorligini aniqlashga yo naltirilgan. Bunday tadqiqotlar (uni reklama testlashtirish, deb ham ataydilar) reklama e loni joylash- tirilgunga qadar ham, uni e Ion yoki translyatsiya qilingach ham о tkazilishi mumkin.
Reklamaning tijoratdan samarasini baholash umuman, kommuni­kativ samarani baholashga nisbatan sezilarli darajada qiyin. Savdo-sotiq darajasiga tovaming tavsifi, uning narxi va savdoda mavjudligi, shuningdek, raqobatchilarning xatti-harakatlari kabi ко plab omillar ta sir qiladi. Bu omillar qancha kam bo Isa, ulami nazorat qilish ham shunchalik soddalashadi. Reklamaning savdoga ta sirini baholash ham shuncha oson bo ladi. Hammadan osoni, reklamaning bevosita marketing о tkazishda savdo hajmiga ta sirini baholash, eng murakkabi esa firma imijini yoki savdo markasini shakllantirishga yo naltirilgan

To g ridan to g ri (bevosita) savdo, asosan, ishlab chiqarish vosita­lari bozorida tarqalgan. To g ridan to g ri sotishlar asosiy tur xomashyo- lami qayta ishlash sanoatlariga yetkazib beruvchi neft, ко mir, stanok qurilishi kompaniyalari kabilar uchun xarakterli. Jahon tajribasi ma lumotlariga ко ra, mashina va uskunalaming 2/3 ga yaqin qismi eksport ta minlanishi savdo bo limlari, filiallar, agentlar, vositachilar orqali amalga oshiriladi, faqat 1/3 qismigina oraliq savdo bo g inlari tomonidan bajariladi.

Keng iste mol tovarlari bozorida to g ridan to g ri savdo yorda- midan kam foydalaniladi. Ishlab chiqaruvchi bevosita iste molchilar bilan ishlasa, u to g ridan to g ri savdoning bevosita marketing va shaxsiy sotish turlaridan foydalanishi mumkin.
Bevosita (to g ridan to g ri) marketing bevosita reklama orqali bevosita iste molchilarga, ulardan reklama murojaatlariga to g ridan to g ri javob olish uchun mo ljallangan. Bevosita (to g ridan to g ri) marketingning quyidagi turlari mavjud: pochta bo yicha bevosita marketing, kataloglar bo yicha marketing, telemarketing, televizion marketing va elektron savdo.
Pochta orqali to g ridan to g ri marketing ( direkt-meyl ) pochta jo natmalarini (xatlar, reklamalar, namunalar va b.) potensial mijozlarga tarqatish yo li bilan amalga oshiriladigan marketing. Tarqatiladiganlar ro yxati ma lum guruhdagi tovarlaming eng ishonchli xaridorlari ro yxati asosida shakllantiriladi.
Kataloglar bo yicha marketing kataloglar vositasidagi to g ridan to g ri marketing, mijozlar yoki ulaming vakillari tomonidan do konlardan tanlangan tovarlar jo natiladi.
Shaxsiy muloqot strategiyasini ishlab chiqish eng avval firmaning marketing strategiyasini amalga oshirishda savdo xodimi о ynaydigan rolni belgilab olishni talab qiladi. Buning uchun firma har bir tovar bozorida о z mijozlari bilan о matmoqchi bo lgan aloqa xarakterini aniqlab olishi kerak. Shaxsiy savdo - о lchov bo yicha shaxsiy va ikki tomonlama (muloqot) kommunikatsiya bo lib, uning maqsadi mijozni darhol xatti-harakat qilishga undashdir va u ayni paytda firma uchun axborot manbayi hamdir.
Savdoni rag batlantirish reklamaga va shaxsiy savdoga qo shimcha bo lgan hamda muayyan tovar savdosini tezlashtirish va kengaytirishga qaratilgan barcha vaqtinchalik va mahalliy chora tadbirlami qamrab oladi.
Jamoatchilik bilan aloqalar (Public
о rtasida maqsadga yo naltirilgan hamjihatlik va о zaro ishonch muhit kommunikatsiyalaming maqsadi faqa firma faoliyatini ma naviy qo 11 vositalarga qo shimcha ravishda yar pochta tarqatish, telemarketing va bevosita kommunikatsiya vositalarini
Jamoatchilik bilan aloqalar ki auditoriyalar (jamoatchilik) о rtasida saqlashga qaratilgan harakatlami kons ijobiy imijni yaratish vositasida yo lg matbuot, ко rgazmalar va yarmarkal saqlab turish kabi usullar qo llaniladi.
Yevropalik nazariyotchi va aloqalar tushunchasiga shunday tarif Ibi ommasi о rtasida yaxshi munosabat yo lga qo yish va saqlab turishga q; rejalashtirib borishdir».
Jamoatchilik bilan aloqalar bo yii sikada о tkazilgan konferensiyada muhokamadan keyin boshqa bir tarif chunonchi: «Jamoatchilik bilan aloe manfaatlari yo lida xizmat qiladig* oqibatlarini bashoratlash, tashkilotlar va rejalashtirilgan harakat va tadbirla ijtimoiy fandir».
Keyingi yillarda Public Rela marketing tizimida yirik va salobatli samarali quroli sifatida baholanmoq chiqaradigan sanoat firmalari va kc xaridorlar doirasini kengaytirish, to bo lish maqsadida ishlatiladi.
Korxonaning bozor bilan komrmji о zining tovarlari, xizmatlari va ular namoyon bo ladi. Bozor esa korxon mablag larini va mazkur tovarga haqidagi axborotni qaytaradi.
Nazorat uchun savollar

1. 
   Reklama nima?
   
2. 
   Marketing kommunikatsiya vositalaridan qaysi biri samarali hi­soblanadi?
   
3. 
   Marketing kommunikatsiyalariga nimalar kiradi?
   
4. 
   Reklama vositalariga nimalar kiradi?
   
5. 
   Reklama to g risidagi qonun qachon qabul qilingan va nechta moddadan iborat?
   
6. 
   Sotishni rag batlantirish deganda nimani tushunasiz?
   
7. 
   Sotuvchilarni rag batlantirish usullarini ayting.
   
8. 
   Iste molchilami rag batlantirishning asosiy usullarini ayting.