Bob. Tovar va tovar siyosati tovar yoki xizmat ehtiyojni qondirish qurolidir

Kommunikatsiya quyidagicha klassifikatsiyalanadi:

1. 
   Kontakt turi bo yicha: shaxsli va shaxssiz.
   
2. 
   Jadalligi bo yicha: jadal va bo sh.
   
3. 
   Qo Hash chastotasi bo yicha: yagona va ко p marotabalik.
   
4. 
   Ta sir natijasiga ко ra: samarali va samarasiz.
   
5. 
   Kommunikatsiya tashuvchilari sifatida: menejment (firma boshqaruvi), xodimlar, mijozlar, jamoat, biznes bo yicha sheriklar va boshqalar.
   

Reklamadan yangi mahsulotlami bozorga chiqarishda ham foydalaniladi. Savdo konyunkturasini yangi mahsulotlar bilan ta minlash hali muhim bo lmagan, sotuv, zaxira, iste mol haqidagi ma lumotlar yetarli bo lmagan paytda bu ham muhimdir. Bu paytda mutaxassislar yo nalishini tanlash uchun reklama orqali yangi taklif tuzadilar. Unda mahsulotlaming tavsiya etiladigan xususiyatlari va ishlab chiqarishning kelajagi hamda aholi talabini ко ra bilish, sinovga chiqarilgan mahsulotga xaridoming munosabatini kuzatish haqidagi ma lumotlar о rin oladi. Reklamaning yo nalishini tanlash - savdo va sanoatning о zaro harakati va mahsulot aylanishiga ana shu manbalardan olingan

mahsulot zaxiralarining qatnashishig; marketing xizmatining tarkibiy turi bilvosita turi yordamida korxonanin va taklif etilayotgan mahsulotlami s<

4. 
   Marketing kommunikatsiya! rag batlantirish, tashviqot, jam
   

bevosita

Marketing tizimida kommunikativ jarayonlami boshqarish:

1. 
   Kommunikatsiyalar va tovarlami ilgari surish strategiyalarini ishlab chiqish samarali kommunikatsiyalar algoritmini asoslash.
   
2. 
   Hamkorlik, iste molchil|ar va raqobatchilar bilan о zaro harakatlanishning samarali tizimini ishlab chiqish.
   
3. 
   Multimedia kompaniyalaming optimal qarorlarini ishlab chiqish: reklama maqsadlarini tasdiqlash, reklama budjeti haqida qaror qabul qilish, reklama vositalarini tanlash, reklamaning samaradorligini baholash.
   
4. 
   Bevosita marketing das turini ishlab chiqish, savdoni optimallashtirish va PR(Public Relat ions).
   

4P- (Mahsulot, Joy, Narx, Targ Targ ibot marketingning (Promotion) Sotuvchi va xaridor о va fikrlashiga ta sir etgan holda menejerlarining asosiy vazifasi mahsulot aynan qaysi joyda va ulargi ma qul narxni ma lum qilishdir. Targ ibot (Promotion) - marketingning zamonaviy ко rinishi:

Targ ibot usullari:

1. 
   Shaxsiy (Personal Selling) sotish sotuvchi va potensial xaridor о rtasidagi to g ridan to g ri muloqotni bildiradi. Shaxsiy sotish orqali sotuvchi darhol xaridomi fikrini bilib olish va keyinchalik qaror qabul qilishni osonlashtiradi. Ко p marketologlar shaxsiy sotishni tatbiq qilishda juda qimmat va murakkab hisoblaydilar.
   
2. 
   Ommaviy sotish (Mass Selling) bir vaqtning о zida ко plab potensial xaridorlar bilan muloqotda bo lish. Odamlar gavjum joyda «ommaviy sotish»ning eng asosiy ко rinishlaridan biri. An anaviy OAV-jumal, gazeta, radio va TV hamda internet orqali xat yuborishni о z ichiga oladi. Reklama qilishda pul to lanadi, lekin «ommaviy sotish»ning boshqa ко rinishi publicity- oshkoralik «tekin».
   
3. 
   Sotish targ ibot qilish - (Sales promotion) bu reklama qilish, ommaviy yoki shaxsiy sotishdan boshqa mahsulotga mijozlaming qiziqishini orttirgan holda sotish hatti-harakatlari.
   

Biznesmen Richard Brenson 1970 yillarda о sha paytlarda у yozuvchi Virgin Records kompaniy kim nazariga iimagan ijrochilar bi hozirgi kunga qadar davom etib kela; Records 1992 yilda Thom-EMI koi sotildi, biroq jamlangan daromadi ortiq boshqa kompaniyalar tuzildi. Britaniyadagi uchinchi eng obro shaxsining о zi bilan turli xil to (samolyotlar, poyezdlar, moliyaviV musiqali yozuvlar, mobil telefonlai hattoki, to у liboslari ham). Ко p q yetarli bo lishi bilan birga to sifatliligi, innovatsiyalari, a lo «ко zini о ynata olishi» bilan xaif; bozorlarda qoniqarsiz talablami, to uncha faol bo lmagan raqobat qidi keyin Virginga raqobatchilar imkoniyatlari tug iladi. Biz xarid' do stona munosabatlar yetmagan j deydi R.Brenson.
1998 yilda Brenson AQShda Vi u shaxsan Nyu-Yorkning Beshim hamma ertalabki yangiliklar das ulgurgan edi. 2002 yilda u Virgin ко rsatishi e Ion qilindi. 2004 yilc I bilan yuqori texnologik elektror: munosabati bilan R.Brenson yana Yorkdagi tungi klublardan birining bilan hamkorlikda tanlov e Ion Brensonning yangi «Virgin Galacticx bo ladi. Public Relations sohasidagi brendini haqiqiy baholash, Missiya: qanday pul mablag larini iste mol reklama xabarlarini xaridorgacha yi tarqatishning qaysi vositalari harakati; natijalarini qanday baholash zarur;
Insoniyat paydo bo lgandan buyon savdo inson taraqqiyoti bilan hamohang ravishda shakllanib kelgani sir emas. Savdo rivojlanib, savdogarlar о rtasida bozor va xaridorlar jihatidan ustunlik va yetakchilikka harakat qilish ular о rtasidagi narx va sifat vositasida raqobatni keltirib chiqardi. Endi ular о z mahsulotlarini maqtab xaridorda nisbiy afzallik va moyillikni kuchaytirishga о tdilar. Bu raqobat о z navbatida reklamaning paydo bo lishiga olib keldi. Tarixiy manbalar shundan darak beradiki, dastlab misrliklar tijorat maqsadlari uchun papirusga bitilgan savdo narxlari yozilgan mayda xabarlar va devoriy xabar matnlarini qo llaganlar. Pompeya xarobalari va Qadimgi Arabistonda tijoriy xabarlar va siyosiy namoyishlar lavhalari ham topilgan. Devorlarga о yib yoki chizib ishlangan tasvirlar reklamaning qadimgi turlaridan hisoblangan va kelib chiqishi Hindistonga borib taqalib, miloddan avvalgi 4000-yilda paydo bo lgan. Yana tarixdan shu narsa ma lumki, reklamaning ilk ко rinishlari uy tashqarisidagi reklamalar (qadimgi davrlarda xizmat ко rsatish joylari xizmat ко rsatuvchilar uylarining bir qismida qurilgan) va devorga ilingan e lonlar bo lgan.
О rta asrlarda aholining asosiy qismi savodsiz bo lganligi sababli hunarmandlar kasblariga doir belgilami о zini reklama va mo ljal sifatida qo llaganlar. Masalan, taqachilar ot taqasi rasmini yoki aynan, temirchilar bolg a, kosiblar etik va sartaroshlar ustara tasviridan foydalanganlar. Meva va sabzavot sotuvchilari esa shahar markazlariga kelgan holda о zlari yoki biror kishini yollab о z mahsulotlarini maqtab jar solganlar yoki jarchi yordamidan foydalanganlar.
Ilm-fan taraqqiyoti asta sekinlik bilan о sgan sari о qish ommalashdi va bu о z navbatida bosmaxonalar kashfiyotiga olib keldi. Endi odamlar tarqatmalar orqali reklama qila boshladilar. XVIII asrga kelib ingliz gazetalari reklamalami bosib chiqara boshladi. Lekin bu reklamalar asosan turli yangi kitoblar va gazetaning о zini maqtashdan nariga о tmasdi. Keyinchalik dori vositalari reklamasini tarqata boshladilar va bu gazetalaming foyda olish yo nalishining о zgarib ketishiga olib keldi, ya ni ular gazeta tirajlari bilan bir qatorda reklama orqali ham foyda ola boshladilar. Tahririyatlar reklama orqali daromad olishga shunchalik kirishib ketdilarki, buyuk Yevropa о latida ular ancha insonning uyi kuyishiga sabab bo ldilar. Chunki о sha davrda alkimyogarlar о latga davo qidirib, nimani topsalar shuni davo, deb

yuboradi va bu muammoni hal qilishni Edvard Bemiys ajoyib reklama- lari orqali bartaraf etadi.

1920-yiIlar. Radioreklamalar
1920 yillarda radiodetallar va radio apparatlar ishlab chiqaruvchilar soni ortib ketdi. Ular о z mahsulotlari sotuv hajmini oshirish uchun о z radiostansiyalari ochadilar va unda о z mahsulotlarini reklama qila boshladilar. Vaqt о tishi bilan turli klublar, xususiy maktab va notijorat uyushmalar radioda reklamalar bera boshladilar. Radiodasturlarga homiylik qilish tobora kengayib borgani sari har bir radiodastur о z homiysiga ega bo la boshladi. Buning evaziga esa о sha radiodastur davomida homiy kompaniyani ко klarga ко tarib maqtashi kerak edi.Vaqt о tishi bilan radiostansiya egalari radiodasturlarga homiylik qilish huquqlarini qisqa muddatga awalgidan kattaroq pul evaziga sota boshladilar. Keyinchalik esa bitta radioeshittirish davomida bir necha kompaniyalar va ulaming mahsulot va xizmatlari yangray boshlaydi.
1950 yillar. Tijoriy televideniyellar
1940 yillar oxiri 1950 yillar boshiga kelib reklamalami berish televideniyelarga ко cha boshladi. Buyuk Britaniya Parlamenti radioni tijoratlashtirish va televideniyelami notijoriy tashkiliy birlik sifatida qoldirishga harakat qildi. 1927 уili tashkil qilingan British Broadcasting Channel (BBC)50-yillarga kelib xususiy kapital kiritilishi oqibatida qisqa muddat ichida savdo-tijorat televidiniyesining reklama gigantiga aylandi. Jamoatchilik jamg armasi asosida federal hukumatni ко ndirgan holda Graham Spray CBC kanaliga kapital kiritdi va asos soldi. Biroq, 1934 yilda AQShning Federal Kommunikatsiya Akti qabul qilinishi orqali reklama sohasida kapitalizm ta siri boshlandi. Natijada AQSh Kongressi omma qiziqishi, qulayligi va ehtiyoji bo yicha ish olib borishni talab qila boshladi. 1967 yilda Ommaviy Axborot Vositalari Akti qabul qilindi va bu Jamoatchilik OAV Xizmati va Milliy Xalq Radiosi asos solinishiga sabab bo ldi. 1950 yillar boshlarida Du Monttele tarmog i reklama vaqtini bir paytning о zida bir necha homiylarga sotish amaliyotini boshlab berdi. Dastlab, Du Mont bu usulni qo llashga qo rqib, faqat ba zi teledasturlarga nisbatan reklama vaqtini bloklarga ajratib ко plab biznes reklamalariga sotdi. Keyinchalik
uni ко paytirib borishi natijasida usulni о zlashtirib, uni yanada rivoj Reklama vositlarining so nggi sun iy yo ldosh televidiniyelarini reklamalar internet reklamalari taraqqiyoti tufayli shakllandi va interaktiv reklamalar aynan internet reklama tarqatuvchisi Google hisoblanadi. Zamonaviy reklama marketing (ingliz tilida guerrilla kunda keng tus olayotgan avtomob reklamar bilan bezash va ulami sov reklama qilinadi. Buni asosan kompaniyalar qo llayotgan bo lib, haqida mijozlar ongida ha, bu kef yarq etib о tadi va bu mijozlami te tashqari reklamani joylashtirish han|i kunda Facebook, Twitter, Yahoo tarmoq va veb saytlari reklamanin hisoblanadi. Hozirgi davrga к taraqqiyotining mislsiz rivoji nai quyidagi shakl va turlari vujudga ki Virusli marketing brendni foydalanuvchi marketing ко rinishi Nishe marketing maxsus eht alohida qatlamlari uchun mo ljallang;
Mahsulot joylashtirish marketii maqsadida ikki mahsulotni bir paytdi Mashhur shaxs-mashhur brend shaxslar orqali reklama qilish.
Eslatuvchi reklama tovar rag batlantirishga (undashga) qimmatbaho va to laqonli reklama iste molchilarga bu ichimlikni s Mustahkamlovchi reklama xaridorl, tovami tanlab to g ri qilishganiga avtomobil reklamasida ко pincha olganlaridan xursand xaridorlami ко rsatiladi.
Reklamalaming maqsadini tanlab olishda bozordagi joriy vaziyatni tahlil qilishdan kelib chiqish zarur. Masalan, ma lum bir tovar sinfl yetarlicha о zlashtirilgan bo Isa, kompaniya bozoming yetakchisi hisoblanadi, lekin uning savdo markasi iste mol jadalligi uncha yuqori emas, reklama kompaniyalarining maqsadi iste molchilarni rag batlan- tirishga qaratilgan bo lishi mumkin. Agar tovar sinfi bozor uchun yangi bo lib, kompaniya yetakchilar qatoriga kirmasa, lekin kuchli savdo markasiga, to g ri maqsadga ega bo Isa, tez orada iste molchilarning e tibori unga qaratiladi va albatta, tovar xaridorgir bo ladi.
Reklama murojaati tanlab olingandan keyin reklama bemvchi uni tarqatish vositasini aniqlashi lozim. Bu bosqichda:

1. 
   auditoriyani xohlagancha qamrab olish, reklamaning ta sir etish chastotasi va darajasi masalalari hal qilinadi;
   
2. 
   axborot vositalarining asosiy turi;
   
3. 
   aniq reklama tashuvchilar tanlab olinadi;
   
4. 
   grafik;
   
5. 
   reklamaning chiqish geografiyasi haqida qaror qabul qilinadi.
   

Qabul qilingan qarorlar natijasida ulaming samaradorlik predmetini
baholash zamr.
Axborot vositasini tanlash bu maqsadli auditoriya bilan zamr turldagi aloqalari sonini ta minlashga qodir bo lgan iqtisodiy jihatdan samarali reklama tarqatish vositalarini qidirishdir.
Ко plab reklama beruvchilar reklamaning maqsadli auditoriyaga aniq ta sir etishi uchun aloqalar soni yuqori bo lishi kerak, deb hisoblay- dilar. Ular odam bitta reklamani bir necha marta ко rsa, unga javob beradi (tovami sotib oladi) yoki reklamani har ко rganda asabiylashadi yoki umuman ahamiyat bermaydi, deb hisoblaydilar.
Axborot vositalarining asosiy turlarini tanlab olish. Media rejalashtirish bo yicha mutaxassis reklama tashuvchilaming asosiy turlari iste molchilarni qamrab olishi va ta sir etishi bo yicha imkoniyatlarini bilishi zarur. Zarur axborot vositasini tanlab olish to rtta о zgamvchini hisobga olgan holda bajariladi. Birinchisi maqsadli auditoriyani (boshqalaridan) ustun qo yish. Masalan, radio va televidiniye о smirlar auditoriyasini qamrab olishning eng samarali vositasi hisoblanadi. Ikkinchi о zgamvchi bu tovaming xarakteristikasi (tavsifi). Axborotning turli vositasi namoyish etish, ко rgazmali ко rsatish, tushuntirish, tasvirlash, rang berish kabilarda turli imkoniyatlarga ega. Uchinchi о zgaruvchi-reklama murojaatining tavsifi. Yaqin kunlarda narxi pasaytirilgan sotuv kuni ma lum qilina-
digan reklamani radioda, televiden iyeda berish yoki gazetaga joylash­tirish lozim. Texnik ma lumotlarr ing sezilarli miqdorini о zida aks ettirgan reklama murojaatini ixtisoslashtirilgan jumalda yoki pochta tarqatmalarida berish maqsadga muvofiq bo ladi. Va nihoyat, oxirgi
reklama gazeta singari sezilarli a murojaati qiymati mingta aloqa
tashqari ко pligini hisobga olib, mutaxassis о z budjetini axborot
vositalarining asosiy turlari bo yicha taqsimlashdan boshlashi kerak. Bunda e tibor asosan, defitsitga qarc.tiladi, shu bois, reklama unga darhol
ziga xoslikka ega bo lmog i lozim.
Reklama budjeti haqida qaror qlabul qilishda iste molchining egn chiziqli reaksiyasi S tarzidagi shaklga ega bo lishini anglash kerak. Dastlabki samara qandaydir bir qancha savdodan sezilarli natija olinsa, reklamaning hajmini ко paytirib berish lozim, biroq oqibatda savdoning

itimoli ham mavjud. Uzoq vaqtlar sitasi televidiniye bo lgan. Keyingi yillarda tadqiqotchilar telereklamalar samarasi pasayganini, bunga
dar qisqaroq bo lib, umumiy soni qilinayotgan paytda kanallaming niqsa, yangi-yangi kanallar paydo
bo layotgani juda ham yordam bermoqda) va yangi kabel va yo ldosh
kanallar paydo bo lishi munosabati rishi ham sabab bo lmoqda.
Tashqi reklama reklama shak о z ichiga oluvchi juda katta kate etishga urinib, firmalar ijodiy re
bilan ко rsatuvning umumiy qisqa-
kutilmagan joylarga joylashtiradilar. Bunday yondashuvning mantiqiy

jihati shundaki, odamlar bilan ular joylarida va albatta, do konlarda al ning quyidagi turlarini: reklama sh dagi reklamalar, tovarlami syujet (chakana do konlarda) joylashtiri: ajratish mumkin.
Axborotlaming muqobil vosit imkoniyatlar beradi. Bugun iste m necha daqiqa, hatto soniya vaqt bo )0 ladigan joylarda: ishda, dam olish qada bo lish kerak. Tashqi reklama- tlari (taxtalari), jamoatchilik joylari- (manzara)larga va xarid joylarida ;h orqali reklama qilish kabilarga
ilari firmalar uchun qator qiziqarli jlchilarda qayerda uni ко rishga bir sa, о sha joyga reklama о matiladi.

Axborot vositalarining asosiy turlari tavsifi