Bobomurodova Mohira Oliy o’quv yurtlariga kiruvchilar uchun qo’llanma

qo’shimchali fe’l).
3. Abbreviatsiya usulida qisqartma otlar yasaladi. Qisqartma otlarning orasiga 
nuqta qo’yilmaydi, bo’g’in ko’chirilmaydi. Ular quyidagicha hosil qilinadi:
a)so’zlarning 1-harfidan: DAN, DTM, BMT;
b) 1-so’zning 1-bo’g’ini va boshqa so’zlarning 1-harfini olish bilan: O’zMU, 
SamDU, O’zDJTU;
d)so’zlarning bosh qismidan: ijroqo’m, matfak;
e) aralash yo’l bilan: O’zLiDeP.
Agar qisqartmalarga qo’shimcha qo’shilsa, ular qo’shib yoziladi:JDPIda, 
NATOga. Lekin yonma-yon kelgan qisqartmalar ajratib yoziladi: XDP MK 
(O’zbekiston Respublikasi Xalq demokratik partiyasi markaziy kengashi).
Eslatma: Akademik litsey darsligida qisqartma so’zlar yasama so’zlarga 
kiritilmaydi. Chunki so’zni qisqartirish faqat so’zning shakliga oid bo’lib, ma’noga 

---

54 
ta’sir etmaydi.Qisqartma so’zlar murakkab nomning qisqartirilgan ko’rinishidir.
So’z turkumlariga hech qanday yasovchi qo’shimcha qo’shilmasdan ham bir 
turkumdan boshqa bir turkumga o’tib qolishi mumkin: temir(ot) qoshiq, 
kumush(ot) qish, cho’yan(ot) pechka. 
SIFAT 
Shaxs va narsa-buyumning belgi-xususiyatini bildirib qanday? qanaqa? 
so’rog’iga javob bo’lgan so’zlar sifat deyiladi: moviy, shirin, ulkan.
Sifatlarning morfologik xususiyatlari:
1.Sifatlar otga bog’langanda ot egalik va kelishik qo’shimchalarini oladi. Lekin 
sifat o’zgarmaydi: hayotiy tajribalaridan.
2.Sifatlarda daraja shakli mavjud: ko’k-ko’kish-ko’kimtir.
3. Sifatlar yasalish xususiyatiga ega: topqir, tortinchoq, uyli.
Sifatlarning sintaktik xususiyatlari.
1.Sifat, asosan, otga bog’lanib, gapda aniqlovchi vazifasida keladi: jo’shqin qalb, 
mohir usta.
2.Ba’zan sifatlar fe’lga bog’lanib, gapda hol vazifasida ham keladi: qattiq 
ta’sirlandi, chiroyli kuldi.
3.Sifatlar kesim vazifasida ham keladi: Ishlarim yaxsh. Suv mo’l.
4. Sifatlar otlashib ega, qaratqichli aniqlovchi va to’ldiruvchi vazifasida keladi. 
M:Musobaqani kattalar boshlab berdi. Xalq zolimning gapiga ishondi. 
Mug’ombirlarni hech kim hurmat qilmaydi. 
1-topshiriq:Sifatlar ishtirokida gaplar tuzing va ularning gapdagi vazifasini 
aniqlang. 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Sifatlarning ma’noviy guruhlari:
a) rang-tus sifatlari: qizil, sariq, yashil,moviy, ko’k;
b)maza-ta’m sifatlari; shirin, mazali, sho’r, taxir, nordon, achchiq;
d)xususiyat bildiruvchi sifatlar: sho’x, mug’ombir, quv, sodda;
e) holat bildiruvchi sifatlar: nam, ho’l, shalabbo, xafa, xursand;
f) shakl sifatlari: ozg’in, bo’ydor, novcha, oriq, semiz;
g) hid bildiruvchi sifatlar: muattar, xushbo’y, sassiq, qo’lansa;
h) hajm, vazn sifatlari: og’ir, yengil;
i) o’rin yoki vaqtga nisbat bildiruvchi (makon, zamon)sifatlari: ichki, tashqi, 
qadimiy, zamonaviy, yozgi, qishki 
Asliy va nisbiy sifatlar
Asliy sifatlar belgini to’g’ridan to’g’ri ifodalaydi va uni darajalab ko’rsatish 

---

55 
imkoniyatiga ega bo’ladi. M-n: aqlli, oq, katta,yuzaki.
Nisbiy sifatlar belgini to’g’ridan to’g’ri emas, balki boshqa tushunchaga 
nisbatlagan holda ifodalaydigan va daraja ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’lmagan 
sifatlardir: qishki, ko’chma, derazali, devoriy, ruscha, ko’rinmas, ko’ylakchan.
 Eslatma: Ulug’ va buyuk ma’nodosh, lekin ulkan va gigant ma’nodosh emas. 
Odam so’zi ulug’, buyuk, ulkan sifatlarini qabul qiladi. Gigant binolarga 
xoslangan.