Bobomurodova Mohira Oliy o’quv yurtlariga kiruvchilar uchun qo’llanma

Rubob chalish, ashula aytishga qattiq havas qo’ygan kunlarim edi. Velosipedda
ketayotgandim. G’ira-shira payt. Teraklar shovullaydi. Itlr huradi. 
Bexos izimda bir sharpa sezdim. Qarasam, bir nuroniy chol, salom berdim. 
Qariya meni ketma-ket savolga tutardi:”nechanchi sinfda o’qiysan?”, “Necha 
baho olasan?”, “O’qishdan boshqa hunaring ham bormi?” 
- Rubob chalib, ashula aytaman. 
- Katta bo’lsang ashulachi bo’lmoqchimisan? 
- Ichimda qiziq gaplarim bor. Ko’p, juda ko’p odam yig’ilsa, shu gaplarimni 
aytsam… 
- Niyatingga yet, bolam. 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

---

80 
Ravish 
Harakatning belgisini bildirgan so’z turkumi ravish deyiladi.
Ravishlarning morfologik xususiyatlari:
1. Ravishlar yasaladi. M: Yigitlar mardona harakat qilishdi.
2. Quyidagi ravishlarning qo’shimchalari qotib qolgan: birdan, birga, kunda, o’z-
o’zidan, chalqanchasiga, birdaniga, yoppasiga, to’satdan, tubdan, oldinda, 
uzoqdan,o’ngda, kechasi.
Eslatma: Ravish tarkibida yaxlitlanib qolgan qo’shimchalar:-ga, -da, -dan, -i, -si, 
-lar (ravish tarkibida uchraydigan –lar qo’shimchasi noaniqlikni, davomiylikni 
bildiradi). So’ngra, qayta, birin-ketin so’zlaridagi –ra, -a, -in qo’shimchalari ham 
yaxlitlanib qolgan.
3. Ayrim ravishlar sifatlarga o’xshab daraja ko’rsata oladi: tez – tezroq, ko’p – juda 
ko’p.
Ravishlarning sintaktik xususiyatlari:
1. Ravishlar asosan fe’lga bog’lanib hol vazifasida keladi. M: Vodiylarni yayov 
kezganda.
2. Ravishlar ba’zan otga bog’lanadi va aniqlovchi vazifasida keladi. M: Oz so’z 
insonning ko’rki.
3. Ravishlar kesim vazifasida ham keladi: Kelajakdan umidim ko’p.
4.Otlashganda ega, qaratqich aniqlovchi va to’ldiruvchi bo’lib keladi.M:Ko’pi 
ketib, ozi qoldi.Ko’pning oshi shirin bo’ladi. Otaxonning gapidan ko’pni angladik. 
Ravishlarning otlashishi. Ravishga bog’lanib kelgan otlar ba’zan gapda tushib 
qolib, otga xos bo’lgan xususiyatlar ravishga ko’chadi va ravishlar otlashadi. M: 
Ko’p(odam)lar bu holatga beparvo edi.
Ravishlarning ma’no jihatdan turlari. Ravishlar ma’no jihatdan quyidagi turlarga 
bo’linadi:1. Holat. 2. Payt. 3.O’rin. 4. Miqdor-daraja. 5. Sabab. 6. Maqsad.
1. Holat ravishlari. Harakat-holatning qanday holda bajarilganligini bildirgan va 
qanday?, qay holda?, qay tarzda? so’roqlariga javob bo’luvchi ravishlar holat 
ravishlari deyiladi. Quyidagi so’zlar holat ravishiga kiradi: jim, yayov, chindan, 
qo’qisdan, to’satdan(bu ravish ayrim shevalarda to’sindan holida aytiladi), 
piyoda, majburan, bafurja, arang, zo’rg’a, bexosdan, sekin, tez, darhol, 
zimdan, aksincha, eskicha, asta, qat’iyan, dabdurustdan, dehqonchasiga, 
shaxdam, qatorasiga, teskari, bekorga. M: Uzun tunlar yotib jim.
Eslatma: Qo’qisdan, birdaniga, birdan, to’satdan harakatning kutilmagan paytda, 
tez yuzaga kelganini bildiradi. M: Qo’qisdan momoqaldiroq gumburlab, birdan 
yomg’ir yog’ib yubordi.
2. Payt ravishi. Harakat-holatning bajarilishi yoki bajarilmaslik paytini bildirib, 
qachon?, qachondan?, qachongacha? so’roqlariga javob bo’luvchi so’zlar payt 
ravishlari deyiladi. Quyidagi so’zlar payt ravishlari hisoblanadi: endi, hozir, 
so’ngra, hanuz, hamisha, doimo, hamon, dastlab, erta-indin, qishin-yozin, 
kecha-kunduz, yangi, ertaga, keyin, bugun, avval, ilgari, hali-beri, kechasi, 
yaqinda,shu onda, hozirdan. M: Uni buguncha tinch qo’y.
3. O’rin ravishlari. Harakat-holatning bajarilish yoki bajarilmaslik o’rnini bildirib, 
qayer(-da, -ga, -dan) so’roqlariga javob bo’luvchi so’zlar o’rin ravishlari 

---

81 
hisoblanadi. Quyidagi so’zlar o’rin ravishlaridir: olg’a, ichkari, tashqari, 
oldinda, olisda, uzoqda, yaqinda, yuqori, past, quyi, to’g’riga, nari-beri, u 
yerda. M: Qo’shin olg’a intildi.
Eslatma: Yaqinda, uzoq ravishlari ham o’rinni, ham paytni bildiradi. M: Ukam