Bolalar o’smirlar sport maktablarida qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarni tayyorlashning noananaviy usullari

 

---

35 
Yakshanba 
1 Tashlanmoq, musobaqa yoki badantarbiya. Sprinterning 
maxsus 
Mashqlari.2 seriya 30 metrdan 
2 
Tezlashuv. 3x60 metr 
3 O‘q otish ostida past startlar. 6-8 marta 20 metr + 15 
metr yugurguncha 
4 Tezlashuv(yelkada shtanga bilan). 4x80 metr masofaga 
5 7/8 kuchda birdaniga yugurish. 2x50 metr (vaqt bilan) 
6 Yadro bilan mashqlar (ko‘pkurash tipidagi). Dam olish 
7 
Yugurish. 600 metr (50 metr yengil + 50 metr tez va 
boshq) 
 
VI davr 
Tayyorgarlik mashqlari musobaqalarga qatnashish 
vaqtida seshanba va payshanba kunlariga rejalashtiriladi,
chorshanba va shanba kunlari kayfiyat ahvoliga qarab 
o‘tkaziladi. 
 
11-jadval 
VI davr. Seshanba 
1 
Badantarbiya 
2 Sprinterning maxsus mashqlari. 2 seriyada 30 metrdan 
3 Tezlashuv. 3x60 metr yengil, erkin. Past startlar.8x30 
metr+30metr yugurishgacha 
4 
Startdan yugurish. 60 metr +70 metr + 80 metr ¾ 
kuchda 
5 Qadoqtosh yoki to‘ldirma to‘p(4-6 kg vazndagi)ni yarim 
past o‘tirganlikda yoki bosh ustidan ikki qo‘l bilan

---

36 
uloqtirish 
6 
2 aylana yugurish. 3x30 metrda har bir aylanada 
tezlashtirish 
7 
Shtanga bilan mashq (massasi 30 kg) 
8 
Startdan yugurish. 100 metr 7/8 kuchda 
9 
Dam olish 
10 Takroriy yugurish: 150 metr+250 metr, so‘nggi 50 metr 
tezlik bilan 
11 
O‘t ustida yalang oyoq bilan yengil yugurish 
 
Payshanba 
1 
Badantarbiya 
2 Sprinterning maxsus mashqlari. 2 seriya 30 metrdan 
3 
Tezlashuv. 3x60 metr erkin 
4 Past startlar. 8x30 metr ¾ kuchda (ulardan 2 tasi-vaqt 
bilan), to‘rt startdan keyin 5-7 daqiqa davomida dam 
olish 
5 Qadoqtosh (giri) otish (12 kilogrammm massadagi) 15-
17 tashlanishlar 
6 Tezlashtirish. 3x50 metr, asta-sekin tezlikni oshirib, uni 
10-15 kesimida maksimal darajaga yetkazish 
7 
Yarim o‘tirgan holatda yelkada shtanga bilan 5-6 
urinishlar 
8 
Yugurish. 7/8 kuchda 80 metrga past startdan 
9 
Dam olish 
10 
Rezina jguti bilan tezlashuvlar. 7x60 metr 
11 
O‘t ustida oyoq yalang yengil yugurish 
12 
Yoshlikdan katta yoshdagi sportga o‘tish 

---

37 
Buning 
sababi 
sifatida 
yuklamalar 
sportchi 
organizmiga samarali ta’sir qilishi taxmin qilinadi. 
(L.P.Matveyev, 1965-y.) yillik tayyorgarlik siklida 
mashg‘ulot yuklamalari xarakteri va tayyorgarlik davrlari 
va o‘zaro munosabatlari qisqa masofaga yuguruvchilar 
tayyorgarligi xususida fikr bildirganda uning tarixiy 
ildizlariga nazar tashlash kerak. Qadimgi olimpiya 
o‘yinlarida va bugungi kunda ham hamma uchun ma’lum 
bo‘lgan 
tayyorgarlik 
tushunchasi 
mavjud. 
Ayrim 
manbalarda ko‘rsatilishicha (http//coachr.org) qadimgi 
olimpiya o‘yinlarida sportchini tayyorlashning sodda 
dasturi qo‘llanilgan. Filostrans (qadimgi grek olimi) 
tomonidan ishlab chiqilgan ushbu dastur XX asr 
boshlarigacha 
sportchilarni 
olimpiya 
o‘yinlariga 
tayyorlashda keng qo‘llanilgan. Keyinchalik (1900-yillar) 
va 2-jahon urishidan keyin Rossiya, Germaniya va 
Ruminiya kabi mamlakatlarda yengil atletikachilar 
tayyorgarligiga doir kitoblar va maqolalar nashr qilingan.
Bugungi kunga kelib sprinterlar tayyorlash o‘ziga xos 
pedagogik va uslubiy asoslarga ega bo‘ldi. Bevosita sport 
fanining rivojlanishi bilan bog‘liq sportchilar tayyorlash 
bo‘yicha yillik, yarim yillik va qisqa muddatga 
mo‘ljallangan rejalar va dasturlar amaliyotga tatbiq qilindi. 
Yengil atletika, xususan, sprinterlar tayyorlash masalasida 
ulkan o‘sishlarga erishildi(1960-1980-yillar). Yetakchi 
mutaxassislar L.P.Matviyev (1965), M.G.Ozolin (1971), 
Y.V.Verxoshanskiy (1980) kabilar yillik tayyorgarlik 
davrining bir siklli dasturini taklif etishgan. Keyinchalik 
tayyorgarlikning 2 va 3 sikllik dasturlari amaliyotga joriy 

---

38 
qilindi. Asosan (1980-yillardan keyin), bugungi sharoitda 
sprinterlar tayyorgarligining turli usullari, shakl va 
vositalari ishlab chiqilgan. Ayrim mutaxassislar sprinterlar 
tayyorgarligiga o‘ziga xos yondashuv tatbiq qilgan. 
Masalan, K.F.Nikitin (Rossiya) sprinterlar tayyorgarligida 
psixiofizialogik jihatlarini talqin qilgan. Uning fikricha, 
sportchilarni bu usulda tayyorlash ma’lum ma’noda 
o‘sishga olib keldi. Xususan, P.Limar (1984-yil) sprinterlar 
tayyorgarligining turli bosqichlari va tayyorgarlik 
turlaridan iborat ekanligini ta’kidlab o‘tgan. Shuningdek, 
tayyorgarlik turlarining vazifalari va o‘zaro nisbatini 
yoritib bergan [20,21]. 
Tayyorgarlik turlari mazmuni, shakli va vositalari 
alohida ko‘rsatib o‘tilgan.
V. F. Barzov o‘z ishida olimpiya o‘yinlariga sprinterlar 
ishtirokini tashkil qilib, shu asosda ular tayyorgarligining 
taxminiy modelini ishlab chiqqan. U o‘z e’tiborini 
sportchilarning haftalik tayyorgarligiga qaratgan. Haftalik 
tayyorgarlik jarayonida yuklama nomi, xususiyatlari va 
shuningdek vaqt xarakteristikasi aniq yoritib berilgan.