Bolalar o’smirlar sport maktablarida qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarni tayyorlashning noananaviy usullari

Tuzuvchi: Utayev Z. M. 
 
Ma’sul muharir  o‘qituvchi F.Axmedov 
 
Taqrizchilar: prof. J. Eshnazarov,
dots. Y. Masharipov 
ISBN 978-9943-5372-9-3 
 
 
© Samarqand davlat universiteti ,2019 

---

3 
MUNDARIJA 
Kirish…………………………………………………………………………………4-8 
I BOB. BOLALAR-O‘SMIRLAR SPORT MAKTABLARIDA QISQA 
MASOFAGA YUGURUVCHI SPORTCHILAR TAYYORGARLI-
GINING NAZARIY-METODOLOGIK ASOS-LARI……………………….8 
1.1.Bolalar-o‘smirlar sport maktablarida qisqa masofaga 
yuguruvchilar tayyorgarligining nazariy asoslari…………………8-13  
1.2.Bolalar-o‘smirlar 
sport 
maktablarining 
metodik 
asoslari……………………………………………………………………………...13-39 
II BOB. BOLALAR-O‘SMIRLAR SPORT MAKTABLARIDA QISQA 
MASOFAGA YUGURUVCHILAR MASHG‘ULOTLARINI TASHKIL 
ETISH METODLAR……………………………………………………………….39 
2.1.Qisqa masofaga yuguruvchilar ish qobiliyatini oshirish 
metodikasi……....................................................................................39-54 
2.2. Qisqa masofaga yuguruvchi sportchilar mashg‘ulotlarini 
tashkil etish metodikasi……………………………………………………54-94 
Xulosa.................................................................................................94-97 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati……………………………...97-100 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

4 
KIRISH 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
mustaqillikni 
qo‘lga 
kiritgach, barcha sohalarda rivojlanishning o‘ziga xos 
yo‘lini belgilab oldi. Ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilish 
bo‘yicha ishlab chiqilgan noyob tizim dunyo hamjamiyati 
tomonidan yuqori darajada baholanmoqda. Ayniqsa, 
Respublikamizda bolalar sportini rivojlantirish masalasida 
olib borilayotgan izchil islohotlar yosh sportchilarni 
tarbiyalashda asos bo‘lib xizmat qilmoqda. O‘zbekistonda 
bolalar sporti tobora ravnaq topib, rivojlanib bormoqda. 
Bugun mamlakatimizda ikki milliondan ziyod yoshlar 
sportning 30 dan ziyod turi bilan shug‘ullanmoqda. Ular 
sog‘lom, kuchli, mard va qat’iyatli bo‘lib kamolga yetayotir. 
Sport orqali farzandlarimizning irodasi toblanmoqda, 
turmush 
tarzi, 
dunyoqarashi 
o‘zgarmoqda. 
Mamlakatimizning barcha hududlarida qad ko‘targan 
zamonaviy, barcha sharoitlarga ega sport majmualari 
o‘g‘il-qizlar bilan gavjum. Ular bu yerda o‘zlari istagan 
sport turi bilan doimiy shug‘ullanib, salomatliklarini 
mustahkamlamoqda, tajriba va mahoratlarini oshirish 
barobarida xalqaro maydonlarda Vatanimiz sharafini 
munosib himoya qilishga qodir, yetuk sportchilar bo‘lib 
voyaga yetmoqdalar. 
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda ko‘plab sport 
turlari bilan birga yengil atletika ham rivojlana boshladi va 
uni yanada rivojlantirishga ulkan sharoit yaratildi. 
Olimpiya dasturidan joy olgan yengil atletika ham 
mamlakatimizda tobora rivojlanib o‘g‘il-qizlar o‘rtasida 

---

5 
ommalashib borayotgan sport turlaridandir. Sportga oid 
qator me’yoriy-huquqiy hujjatlarning qabul qilinishi 
ko‘plab sport turlari rivojlanishi qatorida yengil atletika 
rivojini ham yangi bosqichga ko‘tardi [1, 2, 3, 4]. 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
Sh.M. 
Mirziyoyevning 
2017-yil 
9-martdagi 
“O‘zbekiston 
sportchilarini 2020-yilda Tokio (Yaponiya) shahrida bo‘lib 
o‘tadigan yozgi olimpiya va XVI paralimpiya o‘yinlariga 
tayyorlash to‘g‘risida” gi qarorida iqtidorli sportchilarni 
saralash va terma jamoalarni shakllantirish, ularning 
nufuzli musobaqalarga munosib ishtirokini ta’minlash, 
ko‘p yillik tayyorgarlik mashg‘ulotlariga iqtidorli 
sportchilarni izlab topish, mashg‘ulot jarayonlarini 
samarali tashkil qilish, 2017-yil 3-iyundagi “Jismoniy 
tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari 
to‘g‘risida”gi 
qarorida 
esa 
Respublika 
hududlarida jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada 
rivojlantirish, aholining barcha qatlamlarida, ayniqsa, 
yoshlarning jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam 
shug‘ullanishga jalb etish masalalariga alohida e’tibor 
qaratilgan.
O‘zbekiston Yengil atletika federatsiyasi bilan Xalqaro 
havaskorlar yengil atletika federatsiyasi (IAAF) o‘rtasida 
tuzilgan hamkorlik memorandumi( 2013-yil, noyabr)ga 
asosan 2014-2018-yillarda mamlakatimizda yengil 
atletikani bolalar o‘rtasida rivojlantirishga qaratilgan 
o‘quv seminarlari va musobaqalar dasturi ishlab chiqilgan. 
Hozirga kelib mamalakatimizda ko‘plab sport turlari 
rivojlandi, bular qatorida hech ikkilanmay yengil atletika 

---

6 
sport turini ham kiritish mumkin. Bolalar-o‘smirlar sport 
maktablarida yengil atletika bilan shug‘ullanuvchilar 
mashg‘ulotlarini tashkil qilish, xususan, bolalar-o‘smirlar 
sport 
maktablarida 
qisqa 
masofaga 
yuguruvchi 
sportchilarni tayyorlash tobora takomillashuvga ehtiyoj 
sezmoqda. Buning asosiy sababini quyidagilarda ko‘rish 
mumkin: [5,6,7] 
- jamiyatda sportning o‘rni va ahamiyati ortishi; 
- sport sohasidagi tadqiqotlarning tez suratlar bilan 
rivojlanishi va yangilanishi; 
- bolalar sportini yangi yo‘nalish sifatida rivojlanishi. 
Umuman olganda, sport zaxirasini tayyorlashda 
sportchilarni tayyorlashning quyidagi bosqichlari amalga 
oshirilmoqda: boshlang‘ich tayyorlov, o‘quv mashq, oliy 
sport mahorati guruhlari bolalar- o‘smirlar sport 
maktablarida tashkil qilingan. Shu o‘rinda ushbu 
guruhlarda ham qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarni 
tayyorlash jarayonini tashkil qilish, bugungi kungacha 
erishilgan tajribalarga asoslanish, yutuq va kamchiliklarni 
tahlil qilish va yangi istiqbol faoliyatini shakllantirish 
bilangina samarali amalga oshirish mumkin. Bu esa 
bolalar-o‘smirlar sport maktablarida qisqa masofalarga 
yuguruvchi sportchilarni tayyorlashda turli samarali 
usullardan foydalanish zaruratini yuzaga keltiradi. Shu 
o‘rinda aytishimiz mumkinki, yuqorida sanab o‘tilgan 
malakali sportchilarimizga zahira tayyorlash bolalar-
o‘smirlar sport maktablarida qisqa masofaga yuguruvchi 
sportchilarni kuchli qilib tarbiyalash, yangi samarali 

---

7 
usullarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilish bugungi 
kunning dolzarb masalalaridan biridir [8,9,10]. 
Shu 
bilan 
birgalikda 
bolalar-o‘smirlar 
sport 
maktablarida yengil atletika bo‘limlarida qisqa masofaga 
yuguruvchilarni 
tayyorlash 
bugungi 
kungacha 
mamlakatimizda ilmiy jihatdan o‘rganilmagan. BO‘SMda 
sprinterlar tayyorlashning samarali usullarini ishlab 
chiqish va ilmiy talqin qilish mazkur masala bo‘yicha 
muayyan darajadagi ilmiy yutuq hisoblanadi.