Bolalar, O'spirinlar va o'smirlar o'qishiga rahbarlik qilishning shakl va usullari
Download 94.5 Kb.
|
BOLALAR
|
Ifodali o'qish. Ifodali o'qish kichkintoy bolalar hayotida juda ta o'rin tutadi, chunki kichkintoylar kattalar o'qib berayotga.n Ida so'zlarni qanday talaffuz qilish kerakligini o'rganadilar. lalarni ifodali o'qishga o'rgatish, adabiy o'qish kutubxonada alar bilan ishlashning muhim vazifalaridan biri hisoblanadii. nday o'qish adabiy matnni chuqur tushunishga olib boradli. iiiy asarni chiroyli, ifodali qilib o'qish natijasida asar o'quvchi mriga tez yetib boradi. Asta-sekin o'z ona tiliga muhabbati, iqishi ortib boradi. Ifodali o'qish uchun mavzu, matn, she' r, oya, ertak tanlashda nechanchi sinf o'quvchilari bilan ommaviy yoki o'qish o'tkazayotganligiga e'tibor beriladi. Ifodali o'qishni kazadigan kishi obdon tayyorgarlik ko'rish kerak. Tayyorgarllk 'rida tanlab olingan she'rlar yoki ertakni bir necha marta qayta Lib ko'rish kerak. Oldindan bolalarga nima demoqchi ekanligi, iday boshlash, qanday tugatish lozimligi mo'ljallab olinadi. dali o'qishni o'tkazuvchi kutubxonachi yoki o'qituvchi faol obxon, adabiy til va ifodali o'qishning mahoratini yaxstii illagan kishi bo'lishi kerak.
Ifodali o'qish texnikasi yuqori bo'lsa, asar mazmuni bolalarga singadi va ular ham yaxshi o'qishga intilishadi. Tanlangan kitob lalarga tanish, badiiy yuksak saviyada, sodda tilda yozilgan bo'lis hi 26 kerak. Asosan xalq ijodidan ertaklar, hiUko yalar, masalan, „Bulbuligo'yo", „Badal qaroqchi", „Uch og^'ayni botirlar", H.Olimjonning „Semurg'" ertaklari va boshqala_r. Kutubxonachi birinchi sinf o'quvchilari oldiga kirib, bolal ar men sizlarga G'.G'ulomning „01a buzoqcha" she'riy to'planiicdarL „Oq terakmi, ko'k terak" degan she'rni o'qib beraman, deb iflfadali qilib o'qib beradi. Kitobning rasmlari ko'rasatiladi. Oxirida bu kitobchada boshqa she'rlar ham borligi aytiladi va shu kitobni olib o'qish tavsiya qilinadi. Bolalarning o'qishiga yakka rahbarlik:: qilish Kitobxonlar bilan olib boriladigan individuval ishlarda bolalarning o'qishiga rahbarlik qilish muhim alraimiiyatga ega. Har bir bolada o'z ehtiyoji, mayli, o'qiganlariga nisbata_n o'z munosabati bo'ladi. Ba'zan bir kitobnd turli yoshdagi bolala_r tnrlicha tushunib, , , turlicha talqin qiladilar. Shuning uchun kutimbx^onachi kitobxon bilan uchrashganda uning ehtiyojini (so'rovini q;ainday qondirish, qanday kitobni o'qishga tavsiya qilish va nima haqida suhbat olib borish masalasini) hal qiladi. Bolalarning o'qishiga rahbarlik qilishning vazbfasi kitobxonning qiziqishlari, kitob psixologiyasining xussussiyatlari, uning rivojlanganligi va axloqini nazarda lutib, unda m a'naviy madaniyatni shakllantirish, uning mill iy bilimlarini o'zlashtiri sh darajasi, unda eng yaxshi badiiy va ilrniy-ommabop adabiyratni o'qishga havas uyg'otish, o'qishni o'zining ommaviy faoliyat, rnaktabda o'qishi bilan bog'liq ko'nikmasirii hosil qilishdan iboratdir. Kitobxonning rivojlanishi doimo uni kutubxonaga birinchi kelgan kundan boshlab, keyinchalik u bilan aiboanementda o'quv zalida yakka va ommaviy tadbirlar o'tkazish jarayonidla kuzatib borish yo'li bilan bolalarning o'qishiga individual rahfcamrliik qilish amalga Ioshiriladi. Buyuk pedagog A.Avloniy savod chiqarisbgat qanchalik katta e'tibor bergan bo'lsa, tushunib o'qishga va badiiy as;arni his qilishga ham shunchalik ko'p diqqat qilgan. Shuning ucbum ham u yoshlarni „...aziz umrimizni o'yin-kulgi, safsata, b»elmuda so'zlar ila o'tkazmay, har xil kitob gazeta va jurnaUarni o'qib, fikrimizni ochmoq, zehnimizni quvvatlantirmoq lo zimidir" , — deb ogohlantiradi. Avloniy yoshlarning fikriy tarbiyasiga to'xtalar ekan, bu — Ian tashqari o'qishni rivojlantirish uchun kutubxonalarga, [yachilarga yuklangan muqaddas bir vazifadir, „fikrning ati, ziynati, kengligi muallimning tarbiyasiga bog'liqdir", — i. Darhaqiqat, o'qish ko'nikmasini tarbiyalash muallimning, bxonachining vazifasidir. lozirgi davrda kutubxonalarimiz oldida kitobxonlar o'qishiga idual rahbarlik qilish, o'quv-tarbiya jarayonini keng ko'lamda Dkratlashtirish, uning insonparvarlik tamoyillarini kuchaytirish, bxonachi va kitobxon tashabbuskorligiga keng imkoniyatlar shdek o'z yechimini kutayotgan dolzarb masalalar turibdi. munosabat bilan O'zbekiston Respublikasida kutubxonachilikni jlantirishning keng va yorqin yo'lidan, ya'ni shaxsni llantirish muammolarini yaxlitligicha hal etish yo'lidan dadil ;hi zarurat bo'lib qoldi. i.Avloniyning „Alifbodan so'ng o'qitmoq uchun" nomli lar ruhiga, bilim saviyasiga mos keladigan sodda, didaktik liy-ma'rifiy hikoyalar, she'rlar bilan ziynatlangan darsligidan bxonada kichik yoshdagi bolalarda o'qish madaniyatini lantirish uchun bolalar o'qishiga individual rahbarlik ishlarida a Ian ish lozim. vo'pgina she'rlar yod olishga, ifodali va rollarga bo'lib o'qishga jallangan. Bunda o'quvchilarning og'zaki nutqini o'stirish, iy asarni yod olish, ifodali va ta'sirchan o'qishiga e'tibor adi. Citobni varaqlar ekanmiz, muallifning „Saxiylik va Baxillik", LonilaAyiq", „Nafsi buzuq hayitda o'lar"», ,Aqlli qarg'a", li bola", „Qalampir ila cho'l yalpiz", „Ovoz", „Xo'roz ila i", „Aqlli bog'bon", „Bolari ila pashsha" kabi hikoya va allarida nafs balosi va ochko'zlik, yolg'onchilik, baxillik, dgo'ylik, janjalkashlik, takkabburlik, manmanlik, yalqovlik, lxo'rlik, nodonlik va jaholat, soxta do'stlik, nomardlik qattiq tlanadi, rostgo'ylik, saxiylik, chin do'stlik, xushfe'llik, muomalalik, yaxshilik qilish, aqllilik, mehnatsevarlik, mardlik fazilatlar esa sharallanadi, bunday ma'rifiy, ijtimoiy-axloqiy mundagi asarlar bilan tanishtirish, shubhasiz, bolalarni niylik, erksevarlik, haqiqatgo'ylik, insonparvarlik ruhida yalashda muhim vosita bo'lib xizmat qiladi. ^dabiyotlarning ma'lum bir turi (ertak, sarguzasht va lqalar) bilan qiziqadiganlarni asta-sekin boshqa turdagi Dlarni o'qishga jalb qilishga, ya'ni kitobxonning qiziqishlarini 28 kengaytirishga harakat qilinadi. Agar bola juida ko'p o'qisa va kitoblarning farqiga bormay qolsa, kutubxonachi unga kitobxonlikka maylini aniqlashga, ularni ancha barqaror, biror maqsadga qaratilgan bo'lishiga yordam beradi. Ma'lum doiradagi kitoblarga qiziquvchi kitobxonga kutubxonachi o'qishni rejali, tizimli bo'lishida yordam beradi. O'qishga individual rahbarlik qilishning asosiy vazifasi mana shunda. O'qishga rahbarlik qilishdagi kundalik ish bolalar o'rtasida olib boriladigan barcha tarbiyaviy ish singari, kitobxonlarning yosh xususiyalariga qarab tuziladi. AAvloniyning vatan, uning taqdiri, o'tmisM, istiqboli haqidagi qarashlari uning ijtimoiy-siyosiy va ma'naviy-axloqiy yo'llari bilan chambarchas bog'liqligi jihatidan ham diqqatga sazovordir. — „Har bir kishining tug'ilib o'sgan shahar va mamlakati shu kishining vatani deyilur, har kim tug'ilgan, o'sgan erini jonidan suyadi", — deydi Avloniy. Davr, zamonning kun tartibiga qo'yilgan dolzarb muammolarning hal etilishi ana shu „har kim"ning fidoyiligi, favqulodda jasorat kuchi va muhimi, olijanob maqsad va unga erishishdan iborat sa'y-harakallariga bog'lliqdir. Kutubxonalarda bolalar o'qishiga individual rahbarlik qilish jarayonida bolalarni o'z tiliga hurmat, uning boyligi, go'zalligini ifodalovchi og'zaki nutq hamda adabiy til tozaligini o'rgatish, uqtirish kutubxonachilarning oliy vazifasidir. Avloniyning „Tilimizning yarmiga arabiy, forsiy ulangani kamlik qilib, bir chetiga rus tilini ham yopishtirmoqdamiz. Rus lisonin bilmak hayot va saodatimiz uchun on va non kabi keraklik narsadir. Lekin o'z yerinda ishlatmak va so'zlamak lozimdur", deb qayg'urganini tushunish qiyin emas, albatta. Yangicha individual yondashuvning mohiyati shundaki, kutubxonachi kutubxonachilik tizimida o'quv fanidan bolaga tomon emas, balki boladan o'quv faniga tomon harakat qilishi, o'quvchini takomillashtirib boyitishi lozim bo'lgan potential imkoniyatlarini hisobga olgan holda kutubxonachilik ishini tashkil etishi lozim. Individual yondashuv: — shaxsning yaxshi fazilatlarini aniqlash; — shaxsni muntazam psixologik-pedogogik tashxislash; — kutubxonachilik jarayonida shaxs xususiyatlarini baholash; — shaxs rivojlanishini bashorat etish va boshqalarni qamrab oladi. 29 aniqlaydi. Bolaning kitobni qanday o'qiy olishga ka»' ra unga matni kam, yirik harflar bilan terilgan, rasmi asosiy roll o'ynaydigan yoki Tasmlar ikkinchi darajali hisoblanib, matnlari ko'p bo'lgan kitoblarni ajratadi. YO'Sh kitobxonning o'qigan kitoblariga baho be'rishi, ulardan qanday ta'sirlanishiga qarab, uning kitobxonlik qiziqishi, tasnifi va mayllari haqida tasawur paydo bo'la boshlaydi. Bola birinchi uchrasbuvdayoq kutubxonachining barcha savollariga aniq va to'liq javob beradi, deb o'ylamaslik kerak. Uyatchan bolalar ba'zan hatto o £z ismini ham aytisliga iymanadilar. Bunday Ihnollarda ularga kattalair yordam beradi. 6—7 yoshdagi bolalar hamdia birinchi sinf o'quvcMarini kutubxonaga yozilishidagi o'ziga xos xwisusiyatlardan biri kattalar — ota-ona, o'qiluvchi, tarbiyachi, psixologlarning ishtinxkc etishidir. Kutubxonachi ular bilan suhbatlaslhib, bolaning qanchsailik rivojlanganligini, maklabda qanday o''qishini jamoa hayotkla qanday ishtirok etishinl, o'qishiga kim rahtbarlik qilishini bilib oladi. Kitobxon haqidagi bu ma'lumotlar keyimchalik uning o'qishga rahbarlik qilishi ucliun /.arurdir, shuning uchun ularni kitobxon formulyariga aniq yozib qo'yish kerak. Kutubxonaga yozilisli jarayonidagi suhbatcla kutubxonachi kitobxonni kutubxonadan foydalanish qoidalari bilan tanishtiradi. Kutubxonaning ishlash vaqlini, kitobni qanday tanlash mumkdiiligini aytadi; kitobni qanday muhlatda o'qisili va qaytarish kerakli^ini tushuntiradi. Birinchi suhbat bolanii charchatib qo'ymasligi va unga kutubxonchiga kclishning aso^siiy qoidalarini eslab qolishga imkon berishi uchun juda cho'zilib ketmasligi kerak. Kutubxonadan foydalanish malakasi kitobxonga kutubxonaga keyincHralik kitob almashtirish uchun kelganvaqtlardlasin^diriladi. Individual rahbarlik qilish da asosiy usul kitobnfi almashtirish vaqtida kitobxon bilan suhbatlashishdir, chunki kutubxonachi ish vaqtid.a har bir bola qiziqishlarining tasnifini i 31 Download 94.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|