Бөлүм Экономикалык негизи, негизги каражаттардын мазмуну жана эсепке алуу

1.3. Негизги каражаттардын кыймылын эсепке алуу, эсептен чыгаруу, инвентаризациялоо жана бар экендиги жана кыймылы жөнүндө отчеттуулук
Эгерде негизги каражаттар эскирүүдөн же эскирүүдөн улам иштебей калса, алар жаңы каражаттарды сатып алууда эсептен чыгарылып, сатылып же каршы сатуу жолу менен сатылышы мүмкүн. Негизги каражаттар үч жол менен жок кылынат:
1. жоюлуп жатат;
2. сатуу;
3. алмашуу.
Ишкананын ичинде негизги каражаттардын (жабдуулардын, машиналардын ж.б.) кыймылы (же жылышуусу) деп өндүрүштүк зарылдыктан келип чыккан, капиталдык иштерди аткаруу менен байланышпаган жылышууларды түшүнүү керек. Негизги каражаттардын кыймылы, эреже катары, эки нускада жазылган коштомо кагаз менен таризделет. Бир нуска бухгалтерияга берилет, ал жерде инвентардык карточкага тиешелүү жазуулар жүргүзүлөт, андан кийин объекттин жаңы жайгашкан жери боюнча аналитикалык эсептин картотекасына жылдырылат. Коштомо кагаздын экинчи нускасынын негизинде ишкананын Бухгалтериясы же алуучу цех жаңы жайгашкан жери боюнча объекттердин инвентардык тизмесине белги коет.
Ушундай эле накладнойлор негизги каражаттарды запастан пайдаланууга берүүдө жазылат.
Негизги каражаттарды которуу боюнча чыгымдар өндүрүш чыгымдарына кирет. Негизги каражаттарды башка п/п акысыз берүүдө, башка уюмдарга сатууда жана аларды ар бир өзүнчө инвентардык объектке ижарага берүүдө "негизги каражаттарды кабыл алуу-өткөрүп берүү актысы" түзүлөт. Автомобиль транспортунан башка негизги каражаттардын бардык түрлөрүнүн инвентардык объектисин толук же жарым - жартылай эсептен чыгарууда "негизги каражаттарды жоюу актысы", ал эми жүк ташуучу жана жеңил автомобилди, чиркегичти же жарым чиркегичти эсептен чыгарууда - "автотранспорт каражаттарын жоюу жөнүндө Акт" түзүлөт.
Татаал инвентардык объекттин курамына кирген айрым шаймандарды жана шаймандарды эсептен чыгаруу, б.а. аны жарым-жартылай эсептен чыгаруу негизги каражаттардын объектисин толук эсептен чыгаруу сыяктуу эле тартипте таризделет.
Пайдаланууда болгон негизги каражаттардын объекттерин акысыз өткөрүп берүү баланстык наркы боюнча жүзөгө ашырылат, мында эскирүүнүн эсептелген суммасы эсепке алынат. Бул операция төмөнкүдөй эсепке алынат: