Бөлүм Экономикалык негизи, негизги каражаттардын мазмуну жана эсепке алуу

Негизги фонддор таандык болушу боюнча бөлүнөт:

• 
  менчик жана ижарага алынгандарга.
  

Өнөр жай-өндүрүштүк багыттагы негизги фонддорду пайдалангандыгы үчүн акы төлөө белгиси боюнча отчеттук жылда акы алынуучу жана отчеттук жылда акы төлөөдөн бошотулган объекттерге бөлүнөт. Эсепке алууда негизги каражаттарды пайдалануу деңгээлине жараша алар пайдаланууда, запаста (резервде) жана консервацияда турган каражаттарга бөлүнөт.
Пайдалануудагы негизги каражаттарга ишкананын балансында турган бардык негизги каражаттар, анын ичинде убактылуу пайдаланылбаган, келишим боюнча башка ишканаларга ижарага берилген негизги каражаттар кирет.
Запастагы негизги каражаттарга ушул максат үчүн сатып алынган, ошондой эле министрлик, ведомство тарабынан белгиленген тартипте өндүрүш чөйрөсүнөн убактылуу чыгарылган, кампаларда сакталган жана чыгып жаткан негизги каражаттарды алмаштырууга арналган эксплуатацияда болгон жабдуулар жана транспорт каражаттары кирет.
Негизги каражаттар таандык болушу боюнча менчик жана ижарага бөлүнөт. Уюмдун өздүк негизги каражаттары анын балансында эсептелет, ал эми ижарага алынган башка ишканага таандык, акы үчүн убактылуу иштетилет, амортизацияны (эскирүүнү) кошпостон баланста эсепке алынат.
Негизги каражаттарды эсепке алуу бирдиги өзүнчө инвентардык объект болуп саналат. Уюмдун уюштуруу-укуктук формасына карабастан негизги каражаттарды эсепке алуу бухгалтерияда инвентардык объекттер боюнча классификациялык топтор боюнча жүргүзүлөт инвентардык объект болуп ага бардык шаймандары бар бүткөрүлгөн түзүлүш же белгилүү бир өз алдынча функцияларды аткарууга арналган конструкциялык өзүнчө предмет, же бир бүтүндүктү түзгөн жана белгилүү бир ишти биргелешип аткарган конструкциялык-бириктирилген предметтердин обочолонгон комплекси эсептелет. Инвентардык объекттер жекече, сапаттык жактан ар түрдүү, ошондуктан обочолонгон эсепке алуу үчүн зарыл жана жетиштүү бардык өзгөчөлүктөргө ээ. Алар жөнөкөй (сингулярдуу) жана татаал (бир нече предмет) болуп бөлүнөт. Ишкананын негизги каражаттардын айрым түрлөрүнө карата жолу объектилерин айрым түшүнүктөрдү карап көрөлү.
Имараттар. Бул топтогу инвентардык объект ар бир өзүнчө турган имарат болуп саналат. Эгерде имараттар бири-бирине жанаша жайгашкан жана жалпы дубалды бөлүшсө, бирок алардын ар бири өзүнчө структуралык бүтүндүк болсо, анда алар инвентардык объект болуп эсептелет. Имаратты тейлөөчү короодогу курулуштар, тосмолор жана башка короодогу курулмалар (сарай, тосмо, кудук ж.б.) аны менен бирге бир инвентардык объектти түзөт. Эгерде бул курулуштар жана курулмалар эки же андан көп имаратты тейлесе, алар өз алдынча инвентардык объекттер болуп эсептелет.
Имараттын курамына анын ичинде жайгашкан, аны эксплуатациялоо үчүн зарыл болгон бардык коммуникациялар кирет: имараттын ичиндеги жылытуу системалары; бардык түзүлүштөрү бар суу түтүгүнүн жана канализациянын бардык ички тармактары, ошондой эле күч жана жарык берүүчү электр өткөргүчтөрүнүн ички тармактары, ички телефон тармактары, сигнализация жана желдетүүчү түзүлүштөр, көтөргүчтөр (лифттер).
Курулуштар. Инвентардык объект болуп аны менен бир бүтүндүктү түзгөн бардык түзүлүштөрү бар ар бир өзүнчө объект эсептелет.
Мисалы: суу участкасы, анын ичинде каналдар жана кудуктар, көпүрө, жана башкалар.