Book · May 004 citations reads 820 author

«t» bilan «d» ning chiqish o‘rni (maxraji) juda yaqin bo‘lg‘on sababli (Toshkand 
shevasining «jo‘ja», Farg‘onaning «cho‘ja»si yonglig‘) «tovush-dovush» «to‘pchi-do‘pchi» 
deyilgandak, «tur»-«dur» bo‘lib ketgan. 
Endi buni «mustaqillig‘ini yo‘qotg‘on» deb, o‘zidan ilgarigi so‘zga tobe qilib, turli
nusxada, xatto, hyech to‘g‘ri kelmaydurg‘on qolipqa solib «-dr, -dir» yozish — tilni buzushdur: 
«borgandr» deb o‘qushliq o‘qug‘uchig‘a qiyinliq keltirgandak, turli o‘rinda, turli nusxada 
yozishliq yozg‘uchig‘a ham qiyinliq keltiradur. 
Shuning uchun, buni o‘zidan ilgarigi so‘zga tobe qilmasdan hamma yerda bir nusxada «-
dur» yozishliq kerak. Bu — o‘qug‘uchi uchun qulaydur. 
“Qizil O‘zbekiston”, 1929 yil 29-mart, 72-son 
LAB OHANGI TO‘G‘RISIDA 
Bizda lab ohangi bor. Lekin, qirg‘iz va ozarbayjonlilardag‘i singari yoki singarmunizm 
qoidasi singari «boshdan oyog‘ig‘acha» qat'i bir yo‘lda emas, ko‘pincha (fe'llarda) o‘zak 
bo‘g‘umlardag‘ina bor. Ham avvalgi bo‘g‘imdag‘i o‘truning uzun-qisqa, qolin-ingichkaligiga 
tobe'liq yo‘q. 
Masalan: oqu, toqu, coqu, noqu. Bularning avvalgi bo‘g‘umidagi «o» cho‘zg‘usi, keyingi 
bo‘g‘imda ham o‘tru kelishni talab qilsada, o‘z avjidagina emas, balki ancha pasaygan avjda o‘tru 
talab qiladur. 
Shuning uchun ularni «oqo, toqo...» deb yozib bo‘lmaganga o‘xshash «oq, toq» deb yozib 
bulmaydur. 
Negakim, bularning oxirida avvalgi bo‘g‘imdagi o‘tryning zo‘rg‘a yetib kelgan «quvvati 
bor», degach, uni: «oq, toq...» nusxasida, «zo‘rg‘a yetib kelgan» degach, uni avvalgi bo‘g‘imday 
«o» bilan yozib bo‘lmaydur. 
Keyingi bo‘g‘imda bo‘ladurg‘on ikkinchi bir o‘rin: «yzym, tyxym, toruq, qutul, nuqul» 
singari «m» («m») qo‘shimchasi bilan ismga aylandurg‘on so‘zlarda ham yo‘qoridag‘i so‘zlarg‘a 

---

o‘xshash «m» («m») dan ilgari o‘tru talab qiladurlar. Masalan: «tozym» (chidam ma'nisida), «buo 
im», «orum» singari yasalma so‘zlar ham «yzym» ismi olgan haqni talab qiladurlar. 
Agar shundoq qilinmasa, ba'zi joylarda egalik olmoshlarining birinchi shaxs alomati 
bo‘lg‘on «m» qo‘shilg‘on ismlardan ajratib bo‘lmay qoladur. 
Masalan: olaylik ikki turli ma'nida keladurgan «o‘r» (or) so‘zini: 
1– bo‘g‘doyni o‘r! (жне); 2 – xandoq, chuqurlik ma'nilarida keladur. 
Manim o‘rim – xandag‘im ma'nosini anglamoq uchun «o‘rim» (orm) yozsaq, «birinchi 
o‘rim beda» ma'nosidagini ham «o‘rim» (orm) yozsak, ikkalasining farqi bo‘lmay qoladi. 
Shuning uchun ikkavi ikki turli yozilishi kerak. 
Shunga o‘xshash o‘rta harfi o‘tru cho‘zg‘ili buyruqlar «q»(q), «k» (k) bilan ism, sifatka 
aylantiriladurg‘on bo‘lg‘onda haligi «q(q), k» (k) ilgari o‘tru cho‘zg‘isi keltirilishini talab 
qiladilar. Masalan: koruk, tyzyk, boluq, juluq, buzuq, jygyryk singari so‘zlardir. 
Bularning shunday yozilishig‘a — tug‘ilishdan shu shaklda bo‘lg‘on, «joruq» ham uzak-
buyrug‘ning oxiri «u» bo‘lg‘on «quruq» singari so‘zlar jela tortadurlar. Ular ham shundoq 
yozilsun deb talab qiladurlar. 
Ammo 
qo‘shimchalar 
o‘zaklarga 
(o‘tru 
to‘g‘risida) 
tobe 
bo‘lmaydirlar. Masalan: 
1 -kir, -o r, -qr: otkir, alo r, tapqr, capqr, balas tushrkir, jer jytkir. 
2. -kin, -o n, -qn: turo n, toiqn, tutqn, buzo n, sotqn. 
3.