Bor yoki yo‘q qonuni

Yurak faoliyati

Qonning tomirlarda turishi yurak ishiga hamda tomirlaming o'z xossasiga bog'liqdir. Yurak faoliyati bo'limlarining galma-gal qisqarib va bo'shashib turishi bilan namoyon bo'ladi. Yurakning qisqarishi. Yurak bo'limlarining qisqarishi sistola deb, bo'shashuvi esa diastola deb ataladi. Sistola bilan diastola muayyan tarzda bir-biri bilan moslashgan bo'lib, yurakning ish siklini tashkil etadi.Har bir siklning boshi bo'lmalaming qisqarishidir, mana shuni ba’zan yurak faoliyatining birinchi (I) fazasi deb ataladi. Yurak bo'lmalarining sistolasi tugaganidan keyin qorinchalar sistolasi boshlanadi, yurak bo'lmalari bu paytda bo'shashadi. Mana shu davr ikkinchi (II) faza deyiladi. So'ngra yurak qorinchalarining diastolasi boshlanadi, shu diastole mahalida yurak bo'lmalari ham, qorinchalari ham bir yo'la bo'shashib turadi — bu davr yurak faoliyatining uchinchi (III) fazasi (pauza) deb ataladi. Qonning yurakda bo'lmalardan qorinchalarga va tomirlar sistemasi bo'ylab bir tomonga qarab borishining sabablari miokardning navbat bilan qisqarib, bo'shashib turishi, yurak bo'limlaridagi bosimning o'zgarishi va yurak klapanlari, aorta hamda o'pka stvolidagi klapanlaming faoliyatidir. Yurak bo'lmalari sistolasi paytida ulardagi qon bosimi simob ustuni hisobida _5—8 mm gacha ko'tariladi. Shunga ko'ra qon yurak bo'lmalaridan qonnchalariga o'tadi, chunki bu paytda qorinchalardagi bosim bo'lmalardagi bosimga qaraganda kamroq bo'ladi. Qonning yurak bo'lmalaridan shu paytda kavak va o'pka venalariga qaytib chiqishiga venalar teshiklarini sfinkterlarga o'xshab o'rab turadigan halqasimon muskullaming qisqarishi yo'l qo'ymaydi. Yurak minutiga 75 martadan bir maromda urib turgan mahalda bo'lmalarining sistolasi 0,1 sekund davom etadi. Yurak bo'lmalari sistolasi tugaganidan keyin qorinchalar sistolasi boshlanadi. Mana shu paytda yurak bo'lmalari bo'shashadi va 0,7 sekund shu holda qolaveradi. Qorinchalar sistolasi ikkita fazadan: taranglashuv fazasi va qonni haydash fazasidan iborat. Birinchi fazada qorincnaiar muskulaturasi taranglashadi, ammo qorinchalarning hajmi o'zgarmaydi.

Odamda chap qorinchadagi bosim simob ustuni hisobida 65—75 mm ga yetgani mahalda qonni aortaga haydab chiqarish fazasi boshlanadi, qonni o'pka stvoliga haydab chiqarish fazasi esa o'ng qorinchadagi bosim simob ustuni hisobida 5—12 mm ga borganda boshlanadi. Chap qorinchadagi maksimal bosim darajasi sistola paytida simob ustuni hisobida 115—125 mm ga borsa, o'ng qorinchada 25 mm bo'ladi. Chap qorinchadagi bosimning ancha yuqori bo'lishi muskulaturasining kuchi zo'rligiga bog'liq. Katta qon aylanish doirasi tomirlarida qon yurishiga katta qarshilikni yengish uchun shu tariqa zo'r bosim bo'lishi zarur.Qonni haydash fazasida aorta bilan o'pka stvolidagi qon bosimi tegishli qorinchadagi qon bosimi bilan bir xil bo'ladi. Qorinchalar sistolasidan keyin qonni haydash fazasi tugashi bilan qorinchalar diastolasi boshlanadi.

Qorinchalar bo'shashuvi tufayli aorta bilan o'pka stvolidagi bosim qorinchalardagidan ko'ra yuqoriroq bo'lib qoladi, shunga ko'ra yarim oysimon klapanlar bekiladi. Shu bilan bir vaqtda tavaqali klapanlar ochiladi va qon bo'lmalardan qorinchalarga o'ta boshlaydi. Qorinchalar diastolasi 0,5 sekund davom etadi. U qisman bo'lmalar diastolasi bilan bir paytga to'g'ri keladi. Mana shu vaqtda qon ustki va pastki kavak venalardan o'ng bo'lmaga, o'pka venalaridan esa chap bo'lmaga bemalol o'tadi. Tavaqali klapanlar ochiq turadigan bo'lgani uchun qon qorinchalarga tushadi. Qorinchalar diastolasining oxirida bo'lmalar sistolasi yuzaga keladi, ya’ni yurakning yangi, navbatdagi ish sikli boshlanadi. Siklning hammasi 0,8 sekund davom etadi.