Bo’ranov O. B. Xalqaro menejment
Download 6.38 Mb. Pdf ko'rish
|
Халкаро менежмент OQUV QOLLANMA
|
10.1. Jahon amaliyotida strategik alyanslarning yuzaga kelish shart- sharoitlari
va mohiyati Shuni ta'kidlash kerakki, strategik alyanslarga kirishda kompaniyalarning maqsadlari tubdan farq qiladi. Masalan, sanoati rivojlangan davlatlarning korporatsiyalari kam rivojlangan mamlakatlarning kompaniyalari bilan ittifoq tuzish uchun imkoniyatlarni qidiradilar. Shunday qilib, ular o'z mahsulotlari eksportini ko'paytirish va ularni rivojlanayotgan mamlakatlar bozorlariga yanada faolroq jalb qilish muammolarini hal qilishga harakat qilmoqdalar. Bundan tashqari, yirik transmilliy korporatsiyalar butun qit'alarni o'z mahsulotlari bilan to'ldirishga harakat qilmoqda va mahalliy sherik kompaniyasining mavjudligi ularga bu ishda yordam beradi. Evropa Ittifoqi mamlakatlari bozorlarida raqobatbardoshlikni kuchaytirish va Sharqiy Evropada rivojlanayotgan bozorlarni rivojlantirish uchun alyanslar yaratadigan Amerika va Yaponiya kompaniyalari bunday siyosatning yaxshi namunasidir. Kompaniyalarning ilmiy salohiyatini uyg'unlashtirish, sanoat koopera- 160 tsiyasini o'rnatish va yangi bozorlarga (yangi tovarlar bilan) chiqish xavfini kamaytirish uchun ba'zi ittifoqlar tuzilgan. Umuman olganda, strategik alyanslar tuzish uchun barcha turli sabablarni uchta kengaytirilgan pozitsiyalardan biriga bog'lash mumkin. Birinchidan, yuqorida aytib o'tilganidek, sheriklar ittifoq orqali olinadigan yangi bozorlarga kirishdan manfaatdor. Bu ishtirokchilarga eng yaxshi eksport sharoitlarini, ularning faoliyatini diversifikatsiya qilish va yangi bozorga tezroq kirib borishdan foyda olish imkoniyatini kafolatlaydi. Bundan tashqari, ushbu turdagi hamkorlik sizga tashqi kapitalga nisbatan hukumatlarning talablariga muvofiq biznes yuritish imkonini beradi va yangi bozorlarga kirishda xatarlarni sezilarli darajada kamaytiradi. Strategik alyans doirasida kompaniyalar bozorlarni ta'sirning muayyan sohalariga bo'lish to'g'risida bitimlar tuzishlari yoki muayyan mintaqada yaqin hamkorlikni yo'lga qo'yishlari mumkin. Shunday qilib, kompaniyalar har qanday yirik loyihada birgalikda ishlashganligi sababli, o'zlarining xavf-xatarlarini kamaytiradi va o'z mahsulotlarini diversifikatsiya qilish uchun yanada qulay shart-sharoitlarga ega bo'lib, bu bozorga yanada samarali kirib borishni va tezroq to'lovni ta'minlaydi. Bunday holda, mahalliy kompaniyalar bilan uzoq muddatli hamkorlik aloqalarining o'rnatilishi tashqi bozorning kirib kelishiga yordam beradi, bu alyans tashkil etilishining asosiy sababi bo'lishi mumkin. Aytaylik, mahalliy firmalar etkazib beruvchilar tarmog'iga tegishli yoki distribyutorlar, mijozlar va chet ellik sherik ularga strategik ittifoq tuzib qo'shiladi. Shunday qilib, TMK rivojlanayotgan mamlakatlarda potentsial foydani ko'paytirish, yangi bozorlarga ta'sirini kuchaytirish va kam xarajatlar va to'siqlarsiz yangi mahsulot bo'shliqlarini egallash maqsadida (yangi filiallarga kirish orqali yangi bozorlarga kirish o'rniga) alyanslar yaratmoqda. Amerikaning Caterpillar transmilliy korporatsiyasi shu tariqa muvaffaqiyat qozondi - u butun dunyo bo'ylab Amerika kompaniyasining mashinalari va motorlariga xizmat ko'rsatuvchi, komponentlar zaxiralarini boshqaruvchi va ta'minot zanjirlarini o'rnatadigan 186 dillerlar bilan yaqin hamkorlik aloqalarini o'rnatgan. Strategik alyans tashkil etishning yana bir afzalligi - maqsadli bozorning savdo cheklovlarini samarali ravishda engib o'tish qobiliyatidir. Ko'pincha rivojlanayotgan 161 mamlakatlarning qonunlari, shubhasiz, xorijiy TMKlar uchun mahalliy kompaniyalar bilan ittifoq tuzishni ta'minlaydi. Natijada, bu ishlab chiqarish ko'lamini tejashga, ittifoqning har bir a'zosining qiyosiy afzalliklaridan foydalangan holda ishlab chiqarish va sotishni ko'paytirishda o'rtacha xarajatlarni kamaytirishga imkon beradi. Ishlab chiqarish mehnat sarflari kam bo'lgan joyda, ishlab chiqarish tannarxi past bo'lgan joyga jamlanadi va bu o'z navbatida ishlab chiqarish hajmini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Bunga asosiy tarmoq chet el transmilliy korporatsiyalari avtomobillari uchun mashinasozlik zavodlari va yig'ish sexlari bo'lgan Braziliya misol bo'la oladi. Strategik ittifoqlarning yaratilishi ularning ishtirokchilariga nafaqat raqobatga qarshi kurashishga, balki raqiblarga ma'lum bosim o'tkazishga ham yordam beradi. Raqobatning zaiflashishi yoki hatto uni yo'q qilish tabiatda himoya va tajovuzkor (profilaktik) bo'lishi mumkin. Shunday qilib, 1984 yilda Toyota va GeneralMotors qo'shma ishlab chiqarishni tashkil etishdi. O'sha paytda, Yaponiya kompaniyasi Shimoliy Amerika bozorini kashf etmoqchi edi va GM ishlab chiqarishni tashkil etishning yapon usullari bilan bevosita tanishishni xohladi. O'shandan beri, Yaponiya kompaniyasi AQShda o'zining 20 ga yaqin zavodini ochdi va qo'shma korxona 2010 yilda yopildi. Bugungi bozor sharoitida kompaniyalar bozorga yangi mahsulotlarni tez va samarali ravishda kiritishlari kerak. Bundan tashqari, texnologiyalarni doimiy yangilab turish va mahsulotning hayot aylanishining qisqarishi tufayli, bu o'z ishtirokchilari tomonidan ishlab chiqariladigan yangi mahsulotlar yoki xizmatlarni samarali targ'ib qilishga hissa qo'shadigan strategik ittifoqlardir. Bu kompaniyalar uchun uzoq muddatli strategik ahamiyatga ega, chunki bu sa'y-harakatlarni birlashtirishga olib keladi (boshqa ishtirokchilar bilan) Ushbu muammoni chuqurroq ko'rib chiqishdan oldin, keling, xalqaro strategik alyans kontseptsiyasiga batafsil to'xtalib o'tamiz. Xalqaro strategik alyans - bu turli mamlakatlarning ikki yoki undan ortiq mustaqil kompaniyalari o'rtasida mahsulot marketingi, ilmiy-tadqiqot va ishlab chiqarish, mahsulot ishlab chiqarish va texnologik rivojlanish sohasidagi hamkorlik to'g'risidagi uzoq muddatli kelishuv. 162 Strategik ittifoqlarni tahlil qilish nafaqat mikroiqtisodiy vositalardan foydalanishni o'z ichiga oladi, balki uning bir qator an'anaviy parametrlarini ishlab chiqishni ham talab qiladi. Zamonaviy nazariy ishlarda ta'kidlanishicha, alyanslar kompaniyaning an'anaviy chegaralarini "xiralashtiradi" va ba'zan ular qaerdan boshlanadi va qaerdan yuklab olinishini aniqlash qiyin. Bir tomondan, alyanslar bozor munosabati bo'yicha kelishilgan pozitsiyani rivojlantirishga hissa qo'shadilar, ularning ishtirokchilari o'z harakatlarini muvofiqlashtiradilar va kutilayotgan uzoq muddatli imtiyozlarga ustunlik berib, qisqa muddatli individual imtiyozlarga ega bo'ladilar. Boshqa tomon- dan, alyanslar, firmalar singari, iqtisodiy agentlar to'liq bo'lmagan ma'lumot sharoitida muzokaralar olib borishda, mulkchilik masalalarida mustaqillikni saqlashda va sheriklarning ehtimoliy optimistik xatti-harakatlari bilan tavakkal qilishda bozor mexanizmiga ishonadilar. Mavjud iqtisodiy vaziyat korxonalarni tashqi muhitdagi o'zgarishlarga doimiy ravishda javob berishni talab qiladi. Ushbu mavzu juda dolzarbdir, chunki ertami- kechmi biron bir darajadagi kompaniya bozorda birga yashash, investitsiyalarni qo'shimcha jalb qilish va raqobatchilarga qarshi turish zarurligi masalasini ko'taradi. Bunday vaziyatda korxona doimo strategik qarorlar qabul qilishi kerak, uning samaradorligi uning kelajagini belgilaydi. So'nggi yillarda mashhur bo'lib kelgan strategik boshqaruv alyansi eng qiziqarli va istiqbolli strategik echimdir. So'nggi o'n-o'n besh yil ichida kuzatilgan strategik alyanslarning faol rivojlanishi bizning davrimizning eng ko'zga ko'ringan hodisalaridan biridir. Endi alyanslar butun dunyo bo'ylab zamonaviy iqtisodiy hayotning ajralmas qismiga aylandi, chunki ular bir qator muhim afzalliklarga ega: bu qo'shilish yoki sotib olishdan arzonroq; kompaniya kamroq moliyaviy stressni boshdan kechir- moqda; omma uchun unchalik sezilmaydigan; shuningdek, monopoliyaga qarshi organlar tomonidan bosimni yumshata oladigan aniq huquqiy chegaralarning yo'qligi. Ko'pgina tadqiqotchilar ittifoqlar tufayli biz strategik boshqaruvning yangi davri arafasida ekanimizga aminlar. Bunda davlat muhim rol o'ynaydi. Strategik alyanslar alohida firmalarning hamkorligini kuchaytiradi va raqobatni yangi darajaga - har xil 163 manfaatlarga ega firmalar guruhlari o'rtasida olib boradi. Ularning o'sishi natijasida sanoat raqobati qoidalari «jamoaviy raqobat» foydasiga o'zgarmoqda. Ushbu tendentsiya etakchi iqtisodchilarga zamonaviy global iqtisodiyotdagi "ittifoq inqilobi" haqida gapirishga imkon beradi. Strategik ittifoqlarni shakllantirish amaliyotining kengayishi ma'lum bir sohada kuchlar muvozanatiga sezilarli ta'sir ko'rsatmoqda. An'anaga ko'ra, rivojlangan mamlakatlarda sanoat raqobatini monopoliyaga qarshi qonunlar asosida tartibga solish davlat organlarining vakolati bo'lib kelgan. Ammo agar qo'shilish va sotib olish orqali biznesni birlashtirish, odatda, davlat tomonidan samarali nazorat qilinsa, ittifoq sharoitida vaziyat yanada murakkablashadi: aksariyat mamlakatlarning qonunchi- ligida ushbu faoliyatni tartibga soluvchi maxsus qonunlar mavjud emas. Milliy darajada, alyanslarni davlat tomonidan tartibga solishdagi qiyinchiliklar ularning xilma-xilligi bilan bog'liq. Ko'pincha faqat alyanslarning aniq shakllari, masalan, qo'shma korxonalar ko'rib chiqiladi. Xalqaro alyanslar bilan vaziyatni baholashda ko'pincha qaysi mamlakat qonunchiligiga amal qilish kerakligini aniqlash qiyin. Milliy qonunchilik va xo'jalik ittifoqlari doirasidagi kompaniyalararo munosabatlarni tartibga solish o'rtasida qarama-qarshiliklar mavjud (masalan, Evropa Ittifoqida). Umuman olganda, hozirgi paytda dunyoning etakchi sanoat mamlakatlarida davlat organlari alyanslarga katta e'tibor bermoqdalar va ular uchun tegishli siyosatni ishlab chiqmoqdalar. Monopoliyaga qarshi tartibga solish bo'yicha davlat organlari prognozlar sifatini yaxshilash, raqobat kuchaygan bozorlarni aniqlash, kompaniyalarning raqobatlashishi uchun yangi usullarni aniqlash, muayyan faoliyat sohalarida (masalan, ITI) raqobat istiqbollarini baholash va tegishli standartlarni qayta ko'rib chiqish choralarini ko'rmoqdalar. Xalqaro strategik alyanslar hal qiladigan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat: - xavflarni kamaytirish; - ishlab chiqarishni kengaytirish bo'yicha tejash; - ilg'or texnologiyalar bilan almashish; - raqobatni yo'q qilish yoki kamaytirish; 164 - istiqbolli tashqi bozorlarga chiqishda davlat savdo va investitsion to'siqlarni engib o'tish. Xalqaro strategik ittifoqlarning quyidagi turlari ajratilgan. Birinchi guruh asoslanadi. Strategik menejmentning ichki nazariyasi va amaliyotini yaratish jarayoni jahon hamjamiyati va iqtisodiyoti rivojlanishidagi eng muhim tendentsiyalarni hisobga olishni talab qiladi. Eng muhim tendentsiyalar global boshqaruvning (menejment) nazariy asoslarini rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Global boshqaruv g'oyasining paydo bo'lishi global korporatsiyalarning shakllanishi bilan bog'liq. Umumiy holda global korporatsiya deganda umumiy vazifalar va rivojlanish strategiyasiga ega bo'lgan integral tizimdagi korxonalar (firmalar) ning kombinatsiyasi tushuniladi. Global korporatsiyalarning shakllanishi va muvaf- faqiyatli ishlashi uchun korxonalarni rivojlantirish strategiyasida uzoq muddatli yo'nalish bilan bog'liq bo'lgan tub o'zgarishlar talab qilinadi. Global korporatsiyalar va shunga mos ravishda global boshqaruv tizimini shakllantirish jarayoni juda murakkab va vaqt talab qiladigan ko'rinadi. Amalda, bu doimiydir, chunki doimiy o'zgarishlar global bozorning mohiyatidir. Umumjahon boshqaruv tizimini shakllantirishning asosiy printsiplari quyida- gilarni o'z ichiga olishi kerak: global korporatsiyaga kiruvchi barcha korxonalar (bo'limlar) uchun yagona strategiyani shakllantirish; uzoq muddatli istiqbolga mo'ljallangan moslashuvchan global rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish; global korporatsiya tarkibidagi korxonalar uchun umumiy tamoyillar va boshqaruv texnologiyalaridan foydalanish; turli mamlakatlar va mintaqalardagi iste'molchilarga yo'naltirilganlik va o'ziga xos ehtiyojlar; shaxsiy javobgarlik va tashabbuskorlikni oshirishga qaratilgan global korporatsiya xodimlarining ish uslubini o'zgartirish; 165 ijodiy fikrlashni va mehnatga nisbatan munosabatni rag'batlantiradigan ish haqi tizimidan foydalanish; Global korporatsiya doirasida mahsulotlarni (xizmatlarni) sotish uchun eng yangi ishlab chiqarish texnologiyalari va tizimlaridan foydalanish. Global korporatsiyaning eng sodda va istiqbolli shakli bu strategik alyanslar (birlashmalar). Strategik ittifoq (ittifoq) - bu iqtisodiy nazariya va amaliyotda qo'llaniladigan nisbatan yangi atama. Bu korxonalar (tashkilotlar) o'rtasidagi o'zaro hamkorlikning alohida turini va o'zaro ehtiyojlar asosida ularning koalitsiyalarini shakllantirishni tavsiflaydi. Yaqin vaqtgacha strategik alyanslarning shakllanishi o'rta korxonalar (firmalar) yirik korxonalar bilan eng muvaffaqiyatli raqobatlasha oladigan vosita edi. Bundan tashqari, strategik alyanslar amalda korxona (firma) ning yangi bozorlarga tez kirib borishi uchun savdo cheklovlarini bartaraf etish vositasi sifatida qo'llaniladi. So'nggi paytlarda strategik alyanslar raqobatbardoshlik muvozanatini tiklashning eng maqbul usuli sifatida ko'rilmoqda. Zamonaviy, tez o'zgarib turadigan dunyoda an'anaviy raqobatbardosh model deyarli har doim ham mavjud emas, chunki barcha raqobatchilarni yo'q qilish istagi emas, balki raqobatdagi hamkorlik va hamkorlik yanada istiqbolli. Download 6.38 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|